«Το αμερικάνικο όνειρο, όνειρο
των κανίβαλων»
Ο WEEGEE (κατά κόσμο Arthur Fellig) ένας από τους μεγαλύτερους φωτογράφους –
πρωτοπόρος φωτορεπόρτερ – όλων των εποχών, έβγαζε το ψωμί του με τον εξής
τρόπο. Είχε στο αυτοκίνητο του (που ήταν και σκοτεινός θάλαμος) παράνομο
ραδιοπομπό, όπου άκουγε τα νυχτερινά σήματα της αστυνομίας για κάθε έγκλημα και
ατύχημα και πήγαινε πρώτος βγάζοντας φωτογραφίες και πουλώντας τες στις
εφημερίδες πριν καλά καλά έρθει η σήμανση. Ζούσε βράδυ. Ζούσε με τον πόνο των
άλλων. Θεμιτό; Σίγουρα τότε ήταν πρωτοπόρο και δεν έγειρε ηθικές ενστάσεις.
Κάπως έτσι όμως ανδρώθηκαν οι ΗΠΑ. Και για τούτο δεν υπάρχει περιθώριο για
ηθικολογία μα για συγκεκριμένη πολιτική θέση.
Πάνω στα πτώματα ταΐστηκε. Να ο πρώτος συνειρμός και η αρχική ιδέα. Και
με τούτο στο μυαλό, έχουμε και την πρώτη ύλη του «Nightcrawler» ενός έργου/πολιτικό μήνυμα εν μέσω
συμβολικής χρήσης της εικόνας και του στόρι.
Νύχτα – κοινωνικό σκότος. Καλύπτει και ποτίζει την συνείδηση των
χαρακτήρων και των θεατών με εξαίσια φωτογραφία. Ο “ήρωας Luis, ένας καχεκτικός, αποστεωμένος και μοναχικός
τύπος, αποκομμένος από όλα και όλους (κοινωνική αλλοτρίωση) προσπαθεί να
πουλήσει κλεμμένη πραμάτεια αλλά κανείς δεν αγοράζει. Εύρεση εργασίας (επιβίωση
οικονομική μα προπαντός ενσωμάτωση κοινωνική), αμισθί φυσικά. Πέφτει λοιπόν, πάνω
σε ένα δυστύχημα και βλέπει τους ρεπόρτερ με τις κάμερες να βγάζουν τα προς το
ζην πουλώντας βίντεο για τα δελτία των 8. Στάλα αίμα και δολάριο. Έτσι
αποφασίζει να κάνει την δική του «εταιρία» – χωρίς εταιρία τι status θα είχε στην κοινωνία; – αγοράζει πομπό, ακούει τις σημάνσεις, τρέχει στα
εγκλήματα πρώτος. (που αποδομούνται συναισθηματικά και ουσιαστικά ως ένα ψυχρό γεγονός
ήσσονος σημασίας. Ή μήπως δεν είναι αυτουργός σε έγκλημα να ζει κάποιος με την
εκμετάλλευση των τραγικών γεγονότων;) Νοικιάζει και έναν δύστυχο εργάτη – που
τον αφήνει απλήρωτο, τον ονομάζει εμπαικτικά συνεργάτη που με δάκρυα στα μάτια
ζητιανεύει λίγα δολάρια, σε σωστές δραματικές δόσεις στο γενικά ειρωνικό ύφος
της ταινίας-, και εισχωρεί βήμα το βήμα, σούρσιμο το σούρσιμο σαν ερπετό, στα
γρανάζια του συστήματος ποδοπατώντας τους πάντες, αρχικά για να έχει μια
ευκαιρία επιβίωσης. Αλλά το μεράκι για κοινωνικό ρεβανσισμό βραβεύεται και
τιμάται -, και από φτωχόπαιδό ο Uncle Sam, τον προορίζει για
μια θέση (την κατώτερη) στο «Αμερικάνικο Όνειρο»; Ευρωπαϊκό, Ελληνικό θα
πρόσθετα. Αν βρεις τρύπα, τρύπωσε. Και από ζήτουλας θα ξυπνήσεις αφεντικό!
Μικρό φυσικά αλλά με την εντύπωση του μικρομέγαλου.
Δηλαδή, συνεχίζουν οι
ρεβεράντζες, συνεχίζουν τα γλειψίματα μπρος στα μεγαλύτερα και άρχων αφεντικά. Και
το αδιέξοδο. Αν και μοιάζει ότι με την προσπάθεια του, oLuis, απελευθερώνεται, , εν τέλει, δεν υπάρχει ίχνος
ελευθερίας στην πορεία του, αντιθέτως μάλιστα, μοιάζει όλο και πιο σκλαβωμένος,
κυλώντας στο σφίξιμο των δεσμών του.
Έχοντας αρχικά στο μυαλό και
προσπερνώντας στην πορεία το γεγονός πως η ταινία τούτη μας θυμίζει – μετά από
μια σχετικά πλανεύτρα εισαγωγή κοινωνικού υπερρεαλισμού ενός σχεδόν βαμπιρικού
χαρακτήρα που μοιάζει σαν να απειλεί την ανθρωπότητα – σαν μια σύνθεση της δόμησης
της προβληματικής του σατυρικού «Network», του ηδονοβλεπτικού «Peeping Tom» και του αυτοκτονικού
«Taxi Driver», τότε θα έχουμε την ευχάριστη δυνατότητα να
εισέλθουμε σε ένα κόσμο όπου με μια συγκεκριμένη πορεία των γεγονότων που
ξετυλίγονται μπρος μας, είναι ο κόσμος της λογικής του Kissinger: «Η Αμερική δεν έχει φίλους, έχει μόνο
συμφέροντα». Το Nightcrawler, έχει από την αρχή ως το τέλος τούτο τον απλό αποδεικτικό στόχο. Ότι οι
άνθρωποι, στην Αμερική και σε όλον τον κόσμο επαγωγικά σκεφτόμενοι, λειτουργούν
με γνώμονα το καννιβαλιστικό κυνήγι της ευκαιρίας, με άλλα λόγια, του ατομικού
συμφέροντος και όποιος έζησε, έζησε. Και αυτό στην ταινία, γίνεται πράξη. Η
κοινωνική τραγωδία μας αγγίζει, μας φέρνει προ ευθυνών προβληματίζοντας μας. Ούτε
χάπι έντς, ούτε απολογητικές προθέσεις, ούτε τίποτα. Ένα σκηνοθετικό κωμικοτραγικό
noir ντεμπούτο τύπου “Breaking News (έκτακτα γεγονότα – επίκαιρα επίσης) που θέλει να πει τα πράγματα
όπως είναι και τα λέει ντόμπρα και φωναχτά.
Το κοινωνιολογικό ενδιαφέρον και η πολιτική κριτική βρίσκεται στο ότι ο
δημιουργός δεν προσπαθεί διόλου, ούτε σεναριακά, ούτε με τον τρόπο που χτίζει
χαρακτήρες και δομεί εικόνες και ιστορία, να δικαιολογήσει τις πράξεις του ήρωα
και των άλλων. Τις αναγάγει σε πράξεις μιας ολόκληρης κοινωνίας, πράξεις είτε ενοχής
είτε ανοχής. Πάντα όμως συνειδητής. Η ταινία είναι σχετικά μονοσήμαντη και
μονοεπίπεδη. Αναλύει το κοινωνικό γίγνεσθαι μέσω ενός και μόνο οπτικού
κυττάρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επιζητείται από το κοινό, μια προσπάθεια
να φέρει την νοηματική δυναμική του έργου σε βαθύτερα επίπεδα, δηλαδή μόνο στη
βάση συνειδητής προσπάθειας για ερμηνεία, τα αποκτά. Μπορεί να ελλείπετε,
δηλαδή, ολοκληρωμένης πολιτικής σαφήνειας, ή να μην έχει το ενδεδειγμένο κριτικό
αποτέλεσμα στο κοινό – ίσως κάποιοι το εκλάβουν ως θετική ευκαιρία και για τους
εαυτούς του, δηλαδή, τον τρόπο δράσης του πρωταγωνιστή προς την ανέλιξη – αφού
δεν δίνει δραματικά (μέσω ίσως και του χιούμορ του που είναι ουσιαστικό αλλά
όχι σωστά πάντα δομημένο) και κυρίως εννοιολογικά το κατάλληλο ιδεολογικό
υπόβαθρο για να χτίσει ο δημιουργός και ο θεατής πάνω του στιβαρά συμπεράσματα.
Στο πλέον, όμως, συνειδητοποιημένο και πολιτικά καλοπροαίρετο κοινό,
επιβεβαιώνει την ήδη δομημένη του κοινωνική ανάλυση και σκέψη.
«Καλώς ήλθες στο μέλλον» λέει ειρωνικά ο ανταγωνιστής ρεπόρτερ του Luis, όταν ο τελευταίος δεν προλαβαίνει άλλο ένα
ατύχημα. Μέλλον ανταγωνιστικό, ανθρωποφαγικό. «Είδα το μέλλον, αδελφέ μου,
είναι φόνος» τραγουδά ο LeonardCohen και εδώ μοιάζει
τόσο ταιριαστό. Εν τέλει ο Nightcrawler (το μυθοπλαστικό τέρας που απομυζά το
αίμα των ανθρώπων ή απλά το σκουλήκι) Luis τι κινηματογραφεί; Κινηματογραφεί τον θάνατο των άλλων, σαν ένα απλό
καθημερινό, περιστατικό κοινωνικής απάθειας ή ρεπορτάρει τον δικό του θάνατο,
σαν τραγικότητα της ύπαρξης του ατόμου και κατά συνέπεια όλης της
καπιταλιστικής κοινωνίας; Αυτό το αίσθημα προβληματισμού, υπάρχει σε όλο το
δεύτερο μισό του έργου. Η ζωή σε τούτο το οικονομικό σύστημα είναι ένα παραληρηματικό
δολοφονικό/αυτοκτονικό συμβάν, μια τραγωδία που για να αντέξεις θέλει και
σαρκασμό. Και έτσι η ταινία χρησιμοποιεί το μοντάζ, το σασπένς και το ρυθμό (με
σιωπές και εκρήξεις αλλεπάλληλες) την πολύ καλή ερμηνεία του Jake Gyllenhaal, που ορίζει το ρόλο του υποκριτικού ερπετού
δίχως ίχνος ανθρώπινης λεπτότητας σε υψηλό επίπεδο, και το σατυρικό χιούμορ της
για να υπερτονίσει την κοινωνική παράνοια και τρέλα για λίγο αέρα, μες στην
μπόχα. «Δεν μπορώ να διακινδυνέψω την εταιρία για την ζωή ενός αναξιόπιστου
υπαλλήλου» λέει ο γελοία μπουρζουά Luis που η αποκαλούμενη «εταιρία» του είναι μόλις ένα αυτοκίνητο και μια
κάμερα, στο νεκρό εργάτη του, που πέφτει στην ώρα του «καθήκοντος».
Americais business, δηλαδή! Συνεχίζει κάνοντας καρικατούρα όλη
την φιλοδοξία και την ματαιοδοξία που χαρίζει το σύστημα στους ανθρώπους, με
πλάνο μιας αλλόκοτης ερωτικής εξομολόγησης μπρος στη εικόνα του νεκρού. Και
ολοκληρώνει με την επίσης τσαρλατανικού τύπου πρόσληψη νέων υπαλλήλων
δασκαλεύοντας τους τις αρχές τις «εταιρίας» που ως τώρα είδαμε σε πλήρη
αποκάλυψη. Μια αδιέξοδη κατάσταση, μια παράσταση. Και για κερασάκι τα πλάνα των
νυχτερινών δρόμων ή αλλιώς, όπως θα έλεγε ένας φίλος, οι λεωφόροι του
καπιταλιστικού μέλλοντος, μας οδηγούν με τα μούτρα στον υπόνομο.
