Οι κινηματογραφικές ταινίες ανήκουν στο φάσμα των οπτικοακουστικών έργων και προστατεύονται κάτω από το πλαίσιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς μπορούν να θεωρηθούν ως δημιουργήματα τέχνης. Οι νόμοι πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύουν «πρωτότυπα έργα» που συνήθως υπάγονται σε κατηγορίες όπως η λογοτεχνία, η αρχιτεκτονική, τα δραματικά, μουσικά, φωτογραφικά και οπτικοακουστικά έργα. Η προστασία των κινηματογραφικών ταινιών έχει κάποια θετικά και κάποια αρνητικά. Τα θετικά, που λίγο πολύ όλοι τα ξέρουμε, εκτείνονται από την οικονομική επιβράβευση του δημιουργού (και άρα την παρότρυνση για περαιτέρω δημιουργίες), έως και την ηθική προστασία του, καθώς παραποίηση ή/και προσβολή των καλλιτεχνικών έργων είναι στενά συνδεδεμένη με την προσβολή της προσωπικότητας του ίδιου του καλλιτέχνη.
Αναφορικά με τις αρνητικές πτυχές της νομικής προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτές προέρχονται από την περιπλοκότητα που περικλείει τη δημιουργία ταινιών. Οι πίνακες ζωγραφικής, τα λογοτεχνικά κείμενα ή τα γλυπτά συνήθως δημιουργούνται από έναν καλλιτέχνη και η πνευματική ιδιοκτησία ανήκει αυτόματα σε αυτούς. Από την άλλη, η κινηματογράφηση ταινιών είναι μία περίπλοκη διαδικασία που εμπλέκει αρκετούς δημιουργούς (σεναριογράφους, σκηνοθέτες, διευθυντές φωτογραφίας κ.ο.κ.).
Δεύτερον, η προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας υπάρχει βάσει νόμων και ως γνωστόν, κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους. Έτσι, τα προαπαιτούμενα και η προστασία έργων αλλάζει από χώρα σε χώρα, καθώς υπάρχουν πάνω από 150 εθνικοί νόμοι πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι κινηματογραφικές ταινίες στοχεύουν και σε ξένες αγορές, γεγονός που περιπλέκει την προστασία τους. Και πριν προλάβετε να πείτε ότι αυτό το σενάριο είναι υπερβολικό και η προστασία ταινιών είναι σχεδόν ίδια σε κάθε χώρα, σκεφτείτε το Bollywood και τις πιστές αντιγραφές/καταπατήσεις πνευματικών δικαιωμάτων των Χολιγουντιανών ταινιών, που όμως επιτρέπονται από τον «χαλαρό» ινδικό νόμο για τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτό το κενό προσπαθούν να καλύψουν οι διεθνείς συνθήκες που ασχολούνται με τα πνευματικά δικαιώματα (Berne Convention on Literary and Artistic Works, The Universal Copyright Convention, The WIPO Copyright Treaty και άλλες), αλλά και πάλι, κάθε χώρα πρέπει να επιλέξει να υπογράψει και να γίνει μέρος της εκάστοτε συνθήκης.
Στην Ελλάδα, ο νόμος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο 2121/1993, ο οποίος ψηφίστηκε την περίοδο που και άλλες ευρωπαϊκές χώρες άλλαζαν τους νόμους πνευματικής ιδιοκτησίας στα πλαίσια εναρμόνισης των ευρωπαϊκών νόμων. Βάσει του συγκεκριμένου νόμου, προστατεύονται και οι κινηματογραφικές ταινίες που ανήκουν στα οπτικοακουστικά έργα. Σύμφωνα με το άρθρο 9, ο κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα θεωρείται ο σκηνοθέτης της ταινίας, ενώ οι παραγωγοί κατέχουν συγγενικά δικαιώματα για την οικονομική εκμετάλλευση της ταινίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ, ισχύει το αντίθετο, καθώς τα πνευματικά δικαιώματα τα κατέχει ο παραγωγός.
Η διάρκεια πνευματικής ιδιοκτησίας ισχύει για ολόκληρη τη ζωή του δημιουργού, συν 70 χρόνια από τον θάνατό του (για τους κληρονόμους του). Βέβαια, όπως προείπαμε, επειδή οι κινηματογραφικές ταινίες εμπλέκουν πολλούς δημιουργούς, ο ελληνικός νόμος βάσει του άρθρου 31(3) προβλέπει τα εξής: «Η διάρκεια προστασίας ενός οπτικοακουστικού έργου λήγει εβδομήντα (70) έτη μετά το θάνατο του τελευταίου επιζώντος μεταξύ των ακολούθων προσώπων: του κύριου σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του συγγραφέα διαλόγων και του συνθέτη μουσικής που γράφτηκε ειδικά για να χρησιμοποιηθεί στο οπτικοακουστικό έργο».
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί και η περίπτωση των ηθικών δικαιωμάτων. Στην Ευρώπη (άρα και στην Ελλάδα), όταν αναφερόμαστε σε πνευματικά δικαιώματα, μιλάμε για δύο μεγάλες κατηγορίες: 1. τα περιουσιακά δικαιώματα, δηλαδή την πλήρη οικονομική εκμετάλλευση της δημιουργίας τους, και 2. τα ηθικά δικαιώματα. Τα ηθικά δικαιώματα αντιπροσωπεύουν τα προσωπικά ενδιαφέροντα του καλλιτέχνη πάνω στη δημιουργία του και εξασφαλίζουν ότι τα έργα τέχνης δεν μπορούν να αλλοιωθούν/παραποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να επηρεάσουν αρνητικά τη φήμη του δημιουργού τους. Τα δύο πιο γνωστά ηθικά δικαιώματα, που καλύπτονται και από τον ελληνικό νόμο, είναι αυτά της πατρότητας (το δικαίωμα του δημιουργού για αναγνώριση του έργου ως δικού του) και της ακεραιότητας (το δικαίωμα άρνησης αλλοίωσης του έργου). Στην Αμερική, δυστυχώς δεν υπάρχουν ακόμη ηθικά δικαιώματα στις κινηματογραφικές ταινίες, κάτι που μπορεί να εξηγηθεί και από την παντοδυναμία των παραγωγών πάνω στην πνευματική ιδιοκτησία. Τα ηθικά δικαιώματα θα έδιναν μεγάλη δύναμη σε σκηνοθέτες, σεναριογράφους κτλ, κάτι που θα εμπόδιζε την περαιτέρω οικονομική εκμετάλλευση των έργων από τους παραγωγούς.
Στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, υπάρχει δυνατή προστασία ηθικών δικαιωμάτων, γεγονός που επηρεάζει και την κινηματογραφική βιομηχανία. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αυτού, προέρχεται από την γειτονική Ιταλία, όπου ο γιος του κινηματογραφιστή Pietro Germi μήνυσε και κέρδισε έναντι τηλεοπτικού καναλιού, επειδή προέβαλε την ταινία του πατέρα του,
Serafino (1968), με ενδιάμεσες διακοπές για διαφημίσεις. Βάσει της ιταλικής νομοθεσίας, που βασίζεται στα ευρωπαϊκά πρότυπα, το δικαστήριο απεφάνθη ότι ακόμη και μία διακοπή για τηλεοπτικές διαφημίσεις θεωρείται αλλοίωση του έργου και άρα παραβίαση του ηθικού δικαιώματος της ακεραιότητας.
Τα πνευματικά δικαιώματα συνήθως δεν υπολογίζονται και από τους ίδιους τους δημιουργούς, όμως είναι τόσο δυνατά που αρκετές φορές επηρεάζουν και τις ίδιες τις τέχνες. Ο Ελληνικός νόμος, στα πλαίσια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, έχει πτυχές για αυστηρή προστασία των δημιουργών που εκτείνονται ακόμη και σε ηθικές προεκτάσεις.
