To 1937 o John Ronald Reuel Tolkien, καθηγητής
του πανεπιστημίου της Οξφόρδης με ειδίκευση σε “θέματα γλωσσολογικής και
φυλετικής σημασίας”, εξέδωσε ένα βιβλίο φαντασίας για παιδιά με τίτλο Hobbit. Ο εκδότης
ενθουσιασμένος του ζητάει και συνέχεια, η οποία όντως έρχεται, αφού όμως έχει μεσολαβήσει
ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος. Η συνέχεια είναι τα τρία βιβλία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών (Lord Of The Rings), ένα επικό έργο συνολικού αριθμού 1600+ σελίδων που όμως τυλιγμένο από
το θάνατο και το σκοτάδι του πολέμου, δεν είναι πια για παιδιά.
Επηρεασμένος από τις μυθολογίες της
Ευρώπης και κυρίως της Σκανδιναβίας, ο Tolkien ο οποιος ως γλωσσολόγος γνωρίζει Λατινικά, Γαλλικά, Γερμανικά ,
Μεσαιωνικά Αγγλικά, Αρχαία Αγγλικά, Φινλανδικά, Γοτθικά, Αρχαία Ελληνικά,
Ιταλικά, Αρχαία Σκανδιναβικά, Ισπανικά, Ουαλικά, Μεσαιωνικά Ουαλικά, Δανέζικα,
Ολλανδικά, Λομβαρδικά, Νορβηγικά, Σέρβικά, Ρωσικά, Σουηδικά και άλλες Αρχαίες
και Νέες μορφές Γερμανικών και Σλαβικών γλωσσών, δημιουργεί επτά νέες γλώσσες.
Οι αγαπημένες του είναι η Κουένυα και η Σίνταριν που δημιουργήθηκαν με
κριτήριο την φωνητική αισθητική. Αυτές οι δύο αποτελούν και τον κορμό που γύρω του ο Tolkien δημιουργεί σιγά – σιγά πέρα από το
ακαδημαϊκό του έργο ένα σύνολο φανταστικών μύθων, ιστοριών και γλωσσών το οποίο
τελικά θα ονομαστεί Legendarium.
Στο Legendarium εμπεριέχονται
τα δύο έργα που εξέδωσε όσο ζούσε, το Hobbit και το Lord Of The Rings, το
ανολοκλήρωτο Silmarillion το οποίο αναθεωρούσε μέχρι το τέλος της ζωής
του το 1973 και εκδόθηκε μετά το θάνατό του από τον γιό του καθώς και το σύνολο
των δεκάδων σημειώσεων για αυτόν τον κόσμο και την ιστορία του που βρέθηκαν
αφότου πέθανε.
Όμως είναι σαφές πως το Legendarium είναι
κάτι παραπάνω από μια φανταστική ιστορία. Ο Tolkien ήταν μια
ιδιοφυία (πήρε την έδρα του λέκτορα καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στην
ηλικία των 23) ο οποίος αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του στην
δημιουργία και την αναλυτική περιγραφή της γέννησης, της ζωής και της πτώσης
ενός άλλου κόσμου – του κόσμου της Ardaκαι
της Μέσης Γης. Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση στην ιστορία
της λογοτεχνίας φαντασίας της δημιουργίας ενός κόσμου με τέτοια βάθος και τέτοια
λεπτομέρεια. Μπορεί να συγκριθεί με την κοσμογονία της μυθολογίας και των
θρησκειών. Τα έργα του Tolkien γνωρίζουν
ευρεία επιτυχία, αποκτούν φανατικούς οπαδούς και ανοίγουν τον δρόμο για την συγγραφή
βιβλίων φαντασίας που μέχρι τότε ήταν περιορισμένη. Ή του είδους υψηλής
φαντασίας (highfantasy) όπως ονομάστηκε αργότερα.
Όλα αυτά αναφέρονται, πέρα από τον
θαυμασμό που τους αξίζει, για να φανεί η τεράστια δυσκολία της μεταφοράς του Άρχοντα
στην μεγάλη οθόνη που αποφάσισαν κάποιοι κινηματογραφιστές αμερικανικής
προέλευσης υπό τον σκηνοθέτη, Peter Jackson. Πέρα από
την ανάγκη δημιουργίας ενός διαφορετικού κόσμου ο Peter Jackson και η
ομάδα του είχαν να αντιμετωπίσουν και το φανατικό κοινό του έργου που περίμενε
μια πιστή μεταφορά και την διατήρηση του χαρακτήρα που διέπεε το βιβλίο. Ένας
φιλόδοξος στόχος που έφεραν σε επιτυχία και μάλιστα σε απρόσμενες διαστάσεις.
Οι τρεις ταινίες όχι απλά συγκλόνισαν το κοινό και τους αναγνώστες του Tolkien αλλά και τους κριτικούς
συγκεντρώνοντας δεκάδες διακρίσεις και συνολικά 17 όσκαρ. Η τρίτη ταινία
μάλιστα ήταν η πρώτη ταινία φαντασίας που κέρδισε Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας στην
ιστορία του κινηματογράφου σπάζοντας επίσης τα ρεκόρ με 11 Όσκαρ.
Η επιτυχία του Άρχοντα συνιστάται
σε διάφορους παράγοντες. Αφενός η εμπιστοσύνη των παραγωγών στο βιβλίο και η
μεταφορά του με ελάχιστες αλλοιώσεις οι οποίες μάλιστα βελτίωσαν το τελικό
αποτέλεσμα- η προσθήκη για παράδειγμα του στρατού των ξωτικών στην μάχη στο Φαράγγι
του Χελμ μας χάρισε εκπληκτικές σκηνές μάχης και μια ενδιαφέρουσα οπτική
των Ξωτικών που θα έλλειπε ειδάλλως. Αφετέρου η προσοχή που δόθηκε στην
παραγωγή, τα επικά πλάνα της Νέας Ζηλανδίας η εκπληκτική μουσική που συνέθεσε
για την ταινία ο Howard Shore και
εκτελέστηκε από την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου και οι διάλογοι σε
μια εκλεπτυσμένη ασυνήθιστη χρήση της γλώσσας. Αλλά και ο χώρος που δόθηκε για
την ανάπτυξη των χαρακτήρων. Ο PeterJackson πέτυχε να
μας μεταφέρει για 558 λεπτά ή 682 της extended edition στον κόσμο της Μέσης Γης όπου
συμπάσχουμε και αγωνιούμε μαζί με τον Φρόντο, τον Γκάνταλφ και
τον Άραγκορν για τον μέλλον της και τους ακολουθούμε και εμείς με πάθος
στην πορεία για την τελική μάχη του Καλού απέναντι στο απόλυτο Σκότος.
Για μια ακόμα φορά, το έργο αυτό δημιουργεί
νέους, φανατικούς οπαδούς και μελετητές του και ανοίγει το δρόμο αυτήν την φορά
στις ταινίες φαντασίας. Τα επόμενα χρόνια μέσα στην δεκαετία παρατηρείται η
επένδυση σε ταινίες φαντασίας βασισμένες σε βιβλία φαντασίας και υψηλής
φαντασίας. Βλέπουμε την μεταφορά τριών εκ των επτά βιβλίων της Νάρνια, τον
Έραγκον, το Αστέρι του Βορρά και άλλων βιβλίων που
διαδραματίζονται σε φανταστικούς κόσμους στην μεγάλη οθόνη. Όμως καμία από τις
ταινίες που ακολούθησαν δεν μπορεί να φτάσει τον υψηλό πήχη που έθεσε ο
Άρχοντας.
Όταν λοιπόν, πριν από 2 χρόνια ο Peter Jackson ανακοίνωσε την
δημιουργία μιας νέας ταινίας φαντασίας, του Hobbit αυτή τη φορά, το
κοινό του Tolkien αναθάρρεψε περιμένοντας άλλο ένα
έπος. Η συνέχεια ήταν μάλλον απογοητευτική. Ο Peter Jackson επέλεξε να
μεταφέρει το βιβλίο των 300κάτι σελίδων σε τρεις ακόμα ταινίες. Το αναπόφευκτο
σεναριακό κενό που έπρεπε να γεμίσει συμπληρώθηκε από χολιγουντιανές κοινότοπες τεχνικές – ντουέτο
ορκισμένων εχθρών που καταλήγει σε εύκολες και μελό αναμετρήσεις, ρομαντικές
ιστορίες ασύμβατες με οποιαδήποτε λογική της Μέσης Γης που λειτουργούν απλά για να γεμίσουν χρόνο και τελικά
ξεχειλώνουν μια απλή παιδική ιστορία προσπαθώντας αχρείαστα να την σοβαρέψουν. Το
Hobbit δεν έχει την μαγεία του Άρχοντα. Δεν προκαλεί την επιθυμία να
γνωρίσουμε τους χαρακτήρες του, η ιστορία του δεν μας πείθει και οι σκηνές του
φαντάζουν πρόχειρες δίπλα στην αρτιότητα του Άρχοντα. Τα λιγοστά ενδιαφέροντα σημεία του και η σταθερά
εντυπωσιακή μουσική του Howard
Shore δεν επαρκούν και τελικώς αναρωτιέμαι εάν θα είχε τέτοια θέαση
από το κοινό εάν δεν υπήρχαν ήδη οι χαρακτήρες και ο φανταστικός κόσμος που
αγαπήσαμε από τον Άρχοντα.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η προχειρότητα που φαίνεται
να υπάρχει σε όλες τις ταινίες του Hobbit. Δέκα χρόνια μετά από την παραγωγή
του Άρχοντα, με τεράστια άλματα στην
τεχνολογία των ειδικών εφέ και όμως οι σκηνές της μάχης των πέντε στρατών του Hobbitεπί μιάμιση ώρα μας προκαλούν λιγότερο ενθουσιασμό από τα
πρώτα πέντε λεπτά της πρώτης ταινίας του Άρχοντα.
Θα περίμενε κανείς ελλείψη δυνατής ιστορίας να επικεντρωθούν σε εντυπωσιακές
σκηνές ως αντιστάθμισμα οι οποίες όμως είναι ελάχιστες. Το τέλος της δεύτερης
τριλογίας αφήνει απογοητευμένο το κοινό της Μέσης
Γης και προκαλεί ερωτήματα ως προς τον σκοπό μιας τέτοιας, μέτριας σε σχέση
πάντα με τον Άρχοντα, παραγωγής. Που έρχεται μάλιστα από τον ίδιο σκηνοθέτη.
Εν κατακλείδι, η τριλογία του Hobbit γρήγορα θα
ξεχαστεί ενώ ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών
παραμένει αδιαμφισβήτητος ηγέτης στην κορυφή των ταινιών φαντασίας. Απόδειξη του
ότι χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο από εντυπωσιακά ειδικά εφέ για να
γοητευτεί το κοινό ακόμα και των ταινιών φαντασίας που στηρίζονται ακριβώς σε
αυτά. Για την δημιουργία ενός άλλου κόσμου δεν αρκεί η εικόνα από έναν δράκο που
πετάει φωτιές ή κάποια ξωτικά σε δέντρα. Ο Peter Jackson το απέδειξε και
έπειτα το ξέχασε. Αυτό που μένει είναι η ελπίδα ότι μετά την αποτυχία του Hobbit εάν μεταφερθεί κάποιο κομμάτι από το τελευταίο (και
σημαντικότερο) έργο του Tolkien, το Silmarillion να γίνει με
την αρμόζουσα αφοσίωση και σεβασμό ώστε το αποτέλεσμα να έχει την μαγεία του Άρχοντα και όχι την προχειρότητα του Hobbit.
***
