Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κομμάτι του αφιερώματος στο Ρωσικό σινεμά, ο κινηματογράφος μέσα στις τρεις πρώτες δεκαετίες αρχίζει να εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς. Με τεχνολογία η οποία είναι αρκετά βήματα πίσω συγκριτικά με αυτή που είναι διαθέσιμη στην Αμερική κυρίως, οι Ρώσοι σκηνοθέτες εκμεταλλεύονται στο έπακρο το ίδιο τους μέσο. Τεχνικές λήψης, μοντάζ, genre – όλα αρχίζουν να δρομολογούνται διαμορφώνοντας σιγά σιγά την αισθητική του Ρωσικού σινεμά. Ας συμπληρώσουμε εδώ πως όπως ήταν φυσικό, το σινεμά στη Ρωσία αποτέλεσε πολύ βασικό μέσο προπαγάνδας, καθώς η αμεσότητα του θεωρήθηκε ο καταλληλότερος τρόπος διάδοσης της ιδεολογίας του κομμουνισμού (η δήλωση του Λένιν).
Στο κομμάτι αυτό θα συμπεριλάβουμε εκτενέστερη φιλμογραφία μερικών από των πιο γνωστών κινηματογραφιστών, όπως Eisenstein εδώ και Vertov (στο επόμενο άρθρο), καθώς και σκηνοθέτες και φιλμ στο διάστημα μέχρι λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ξεκινώντας να εργάζεται για την Proletkult γύρω στο 1920 πάνω σε θεατρικά έργα, ο Sergei Eisenstein το 1923 παρουσιάζει το θεωρητικό του κείμενο The montage of Attraction στην LEF (σύνδεσμος τεχνών της αριστεράς), αρχίζοντας να εδραιώνει την δραστηριότητά του ως θεωρητικός κινηματογράφου. Κεντρικός άξονας του μανιφέστου του: πως μπορεί με μαθηματικό τρόπο να υπολογίσει τις αντιδράσεις του κοινού προβάλλοντας συγκεκριμένες εικόνες με συγκεκριμένο τρόπο, μέθοδος η οποία θα είναι κυρίαρχη στις ταινίες που θα ακολουθήσουν, μιας και σχετίζεται με την προπαγάνδα και την χειραγώγηση (βασικός στόχος της Proletkult στην οποία εργαζόταν).
Το 1925 παρουσιάζει την πρώτη μεγάλου μήκους με τίτλο Strike. Το φιλμ ασχολείται με τους εργαζόμενους μιας φάμπρικας, και τις κακές συνθήκες υπό τις οποίες δούλευαν, συνθήκες οι οποίες τους ανάγκασαν να αντιδράσουν, με αιτιατό βίαια επεισόδια.
Παρά το γεγονός ότι το φιλμ ήταν φτιαγμένο με στόχο την ευαισθητοποίηση των εργατών, επικρίθηκε θεωρούμενο δυσνόητο καθώς η ταχύτητα της αλλαγής των καρέ ξένισε τους θεατές με αποτέλεσμα να μην μπορούν να το ακολουθήσουν. Ο ίδιος ο Kuleshov είπε για τον Eisenstein (μιας και ο Kuleshov προηγήθηκε ως θεωρητικός και ερευνητής του μοντάζ), πως ο Eisenstein έχει μεγάλη ικανότητα στη διαχείριση και επιλογή των μεμονωμένων εικόνων, αλλά στο μοντάζ δεν είχε ακόμη τον κατάλληλο έλεγχο.
Η χρήση του μύθου της Λήδας και του Κύκνου, και ο Κύκνος στην πόρπη της ζώνης γυναίκας – μέλος της βασιλικής οικογένειας
Την ίδια χρονιά ακολουθεί το Battleship Potemkin. Το φιλμ ασχολείται με την εξέγερση του πληρώματος του ομώνυμου θωρηκτού κατά των ανωτέρων αξιωματούχων του, χωρισμένο σε 5 πράξεις. Γυρισμένο στα στούντιο της Goskino, εδώ ο Eisenstein προσπαθεί πάλι να εφαρμόσει την αρχή που διατύπωσε στο The montage of Attraction, και τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στη μάζα.
Για να διαπιστώσει την επίδραση που είχε το φιλμ στους θεατές, ακολούθησε μια μέθοδο η οποία ήταν συνήθης εκείνο τον καιρό. Ο Σύνδεσμος Κινηματογράφου (ARK), έστειλε έναν από τους υπαλλήλους του κατά την διάρκεια της προβολής του φιλμ, με σκοπό την καταγραφή των αντιδράσεων των θεατών. Οι σημειώσεις του υπαλλήλου έχουν εξαιρετικό χιούμορ: στην αίθουσα – μεταξύ άλλων θεατών – βρισκόντουσαν γυναίκες οι οποίες φώναζαν επαναλαμβανόμενα την φράση «καλά του έκανε», ενώ παρών ήταν και ένας άντρας ο οποίος ανήκε στο πλήρωμα του Ποτέμκιν, ήταν μεθυσμένος και επαναλάμβανε την φράση «έτσι ακριβώς έγινε». Κατά τα άλλα αυτή η παρατήρηση του κοινού επέφερε ίσως απογοητευτικά συμπεράσματα.
Η χρήση της μεταφοράς είναι πολύ έντονη μέσα στο φιλμ (τα λιοντάρια του παλατιού, η Μέδουσα και ο Καθρέφτης, η πόρπη της γυναίκας στα σκαλιά της Οδησσού που παραπέμπει στην Λήδα και τον κύκνο), χρήση η οποία μπορεί να δυσκολεύει ακόμη και σήμερα την πλήρη κατανόηση του φιλμ.
Έχοντας περάσει 10 χρόνια από την επανάσταση του Οκτώβρη του 17', ο Eisenstein αναλαμβάνει τη δημιουργία ενός φιλμ για την επέτειο αυτών των 10 ετών από την επανάσταση. Το «October αφηγείται τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν προπαρασκευαστικά εντός 10 ημερών πριν την εξέγερση κατά του Τσάρου, με πρωταγωνιστή τον Λένιν. Όπως ήταν φυσικό επακόλουθο, ο Eisenstein επέλεξε έναν ηθοποιό που υποδύθηκε τον ίδιο τον Λένιν. Αυτό φυσικά επέφερε αρκετές αρνητικές αντιδράσεις, καθώς ήταν η πρώτη φορά που κάποιο πρόσωπο σαν τον Λένιν μετενσαρκώνεται σε ένα φιλμ από έναν ηθοποιό (o Mayakovsky έκανε πολλά αρνητικά σχόλια πάνω σε αυτό).
Πάραυτα αυτό που ενόχλησε περισσότερο εντέλει, ήταν η παρουσία του Τρότσκι μέσα στο φιλμ, κάτι που έκανε τον ίδιο τον Στάλιν να επισκεφθεί το στούντιο που εργαζόταν ο Eisenstein, και να απαιτήσει οι εν λόγω σκηνές να αφαιρεθούν από το φιλμ.
Η τεχνική μοντάζ η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον Eisenstein στο φιλμ, το κατατάσσει στο «intellectual cinema, που αποσκοπεί κυρίως στην εύρεση υλικού για την πραγμάτωση ιδεών και σύνθετων εννοιών. Εικόνες από θεότητες του Ινδουισμού, Βουδισμού, του Χριστού του ίδιου κλπ. εμφανίζονται στο φιλμ ανάμεσα στα καρέ, προσπαθώντας να δημιουργήσουν διάφορες συνδέσεις – φυσικά το αποτέλεσμα και πάλι, ήταν το φιλμ να κατηγορηθεί ως δυσνόητο.
Το 30' ο Eisenstein καταλήγει στην Αμερική, έχοντας υπογράψει συμβόλαιο με την Paramount, όπου πηγαίνει μαζί τον συνεργάτη του, Grigori Aleksandrov. Το συμβόλαιο δεν κατέληξε σε κάποια ολοκληρωμένη ταινία, παρά μόνο στη συγγραφή κάποιων σεναρίων.
Τελικά το 30' ταξιδεύει στο Μεξικό έχοντας υπογράψει συμβόλαιο για μια ταινία με την Mary Sinclair. Επηρεασμένος από την Μεξικανική κουλτούρα (δημιούργησε σχέσεις με D. Rivera, F. Kahlo) και έχοντας διαβάσει και δει εικόνες από τον εορτασμό της Ημέρας των Νεκρών, είχε στον νου του το υλικό, χωρίς όμως – όπως αποκαλύφθηκε αργότερα – να έχει κάποιο ακριβές σχέδιο ή σενάριο.
Η μεγάλη χρονοτριβή, η μη τήρηση των όρων της συμφωνίας, η συνεχής απαίτηση του Eisenstein για χρηματοδότηση και η αποστολή ακατάλληλου υλικού, ανάγκασαν τους Sinclair να ακυρώσουν το συμβόλαιο μαζί του κρατώντας εντέλει όλο το υλικό και φυσικά εμποδίζοντάς τον να ολοκληρώσει το φιλμ. 30 χρόνια μετά το υλικό στάλθηκε από την Αμερική στη Ρωσία, όπου ο Aleksandrov μιας και ζούσε ακόμη, κατάφερε να διαμορφώσει μια εκδοχή αυτού.
Κάτι αντίστοιχο θα γίνει και με το Bezhin Meadow, αφού ο Eisenstein έχει επιστρέψει στη Ρωσία (1937), με το φιλμ να διακόπτεται κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του, καθώς δεν προέβαλλε το κομμουνιστικό καθεστώς με τον επιθυμητό τρόπο (ο Στάλιν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διακοπή του). Το φιλμ για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν χαμένo, ενώ έχουν εμφανιστεί πάρα πολλές εκδοχές του.
Τα επόμενα χρόνια το Alexander Nevsky (1938) και τα δυο μέρη της προοριζόμενης τριλογίας (το τρίτο μέρος διακόπηκε και το footage καταστράφηκε) του «Ivan, the Τerrible ακολουθούν (1944, 1958 αντιστοίχως), όπως ακολουθεί και αναγνώριση και βραβεία μέχρι, τον θάνατό του το 1948.
Ο Eisenstein είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το έργο Walt Disney και τον Mickey Maus και έχει γράψει εκτενή δοκίμια πάνω σ'αυτό
