γράφει ο Τάσος Γέροντας
Φραντζέσκα Μάνγγελ «Οι Καθαροί». Εκδόσεις Μίνωας 2022.
576 σελίδες σε ελαφρύ χαρτί, ελαφρώς βελούδινης υφής, με πολύ καλή επιμέλεια και εκτύπωση, με πολύ στιβαρή βιβλιοδεσία και πανέμορφο εξώφυλλο.
Βρισκόμαστε… κάπου… κάποτε. Θα μπορούσε να είναι ένα παραλιακό μέρος στην Ελλάδα, ή στην Ισπανία, ή στη Λιθουανία. Τα ονόματα των ανθρώπων είναι από διάφορα μέρη. Θα μπορούσε να είναι πριν από δέκα χρόνια, ή σήμερα, ή ακόμα και μετά από δέκα χρόνια.
Ένα λαϊκίστικο κόμμα εκμεταλλεύτηκε τις άσχημες συνθήκες μετά από έναν πόλεμο και ανέβηκε στην εξουσία. Βαθμιαία απέκτησε τον πλήρη έλεγχο της ενημέρωσης. Εξελίχθηκε σε πολύ αυταρχική κυβέρνηση. Κυνήγησε τους αντιφρονούντες, επέβαλε περιορισμό στα τρόφιμα, στις μετακινήσεις. Και στο τέλος χώρισε τους κατοίκους σε δύο ομάδες, σε δύο κατηγορίες. Υπάρχουν οι Καθαροί και οι άλλοι, οι σημαδεμένοι. Όποιος γεννήθηκε με κάποιο πρόβλημα σωματικό ή νοητικό, σημαδεύτηκε από την κυβέρνηση στο χέρι με το σύμβολο που φαίνεται στο εξώφυλλο του βιβλίου. Είναι το «ς», το «στ», από την αρχαία ελληνική λέξη «στίγμα». Το ίδιο σημάδι αποκτούν και όσοι στην πορεία αποκτήσουν πρόβλημα, «κουσούρι», για οποιονδήποτε λόγο. Όταν το καθιέρωσε, όταν το επέβαλε η κυβέρνηση, είπε πως είναι για το καλό αυτών των ανθρώπων, των «σημαδεμένων». Έχοντας αυτό το σημάδι, θα είχαν προτεραιότητα στην περίθαλψη και στις λοιπές παροχές. Καταλαβαίνουμε πως τελικά δεν ήταν έτσι. Και φυσικά απαγορεύονται οι σχέσεις των Καθαρών με τους μη καθαρούς.
Σε αυτό το περιβάλλον λοιπόν μας μεταφέρει η συγγραφέας και μας συστήνει τους βασικούς ήρωές της. Είναι η Κλόι, ανθρωπολόγος, η οποία εργάζεται σε ένα κέντρο ερευνών. Είναι η μητέρα της, Ελένη, και ο αδερφός της Νόρμαν. Είναι και οι παλιοί συμμαθητές της Κλόι, ο αλλόκοτος Ντέιβιντ, η «σημαδεμένη» αλλά ισχυρή Ντάρια, ο Μάρκος, γιος του υπαρχηγού της ασφάλειας. Θα γνωρίσουμε τον συμπαθέστατο Λίο, τον προϊστάμενο της Κλόι, αλλά και τον αινιγματικό Έρικ Νόρμπεργκ, εκπρόσωπο της εταιρείας που εξαγόρασε το κέντρο όπου δουλεύει η Κλόι. Η στενή σχέση του νέου ιδιοκτήτη με την αυταρχική κυβέρνηση, ο παραγκωνισμός και τελικά η εξαφάνιση του Λίο, θα ωθήσουν την Κλόι σε αρνητική στάση απέναντι στον Νόρμπεργκ, παρά την πολύ φιλική και προστατευτική συμπεριφορά του. Άραγε τι κρύβει αυτό το ενδιαφέρον του;
Η μεγάλη μορφή όμως είναι η εσώκλειστη, εσωστρεφής, λιγομίλητη και αινιγματική Μαργκό, διαμέρισμα της οποίας νοικιάζει η οικογένεια της Κλόι. Ποιος είναι ο ρόλος της; Γιατί δεν μιλάει για το παρελθόν της;
Και ο πατέρας της Κλόι;
Μέσα σε όλα αυτά είναι και ο πόλεμος. Τα ελεγχόμενα από την κυβέρνηση ΜΜΕ μιλούν για εισβολή από τον κακό γείτονα. Οι στρατιώτες αμύνονται με θάρρος. Συμβαίνει το παράδοξο να κερδίζονται οι μάχες αλλά ο πόλεμος να μην σταματάει. Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί κάνουν ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των κατοίκων. Οι ελλείψεις μεγαλώνουν. Η πείνα, οι αρρώστιες, ο θάνατος βασιλεύουν παντού. Παντού εκτός από την ομάδα που προστατεύει ο Νόρμπεργκ. Γιατί;
Η εξαφάνιση της Ντάρια θα δώσει άλλη τροπή στην υπόθεση. Ποιος ο ρόλος σ’ αυτήν του επανεμφανισθέντος Μάρκου; Τώρα η πλοκή έχει γοργή εξέλιξη, σχεδόν ασθματική. Οι ανατροπές διαδέχονται η μία την άλλη. Ρόλοι αλλάζουν, χαμένοι εμφανίζονται, εχθροί πηγαίνουν και έρχονται. Και το μέλλον φαντάζει όλο και πιο ζοφερό. Μέχρι που…
Το τέλος είναι σουρεαλιστικό. Δεν θέλω να πω τίποτε άλλο περί αυτού, φοβάμαι πως θα καταστρέψω την έκπληξη. Απλώς θα αντιγράψω αυτό που είπε η Μαργκό στην Κλόι. «Η κάθε πλευρά έχει τη δική της πραγματικότητα. Ανάλογα με το πώς θα πέσει η κάρτα, η μία υπερτερεί και η άλλη καταρρέει. Μονάχα για τα μάτια μας όμως. Στην πραγματικότητα και οι δύο εκδοχές δεν παύουν να υπάρχουν. Απλώς οι αισθήσεις μας δεν επαρκούν για να τις αντιληφθούν».
Συγκλονιστικό βιβλίο! Πολλοί χαρακτήρες, μερικοί δουλεμένοι σε βάθος, ζοφερή ατμόσφαιρα, με περιγραφές απολύτως πειστικές και αληθοφανείς, με πλοκή χωρίς κενά, χωρίς κοιλιά, με εξελίξεις που ξαφνιάζουν. Με έντονα μηνύματα, δυνατά ειπωμένα. Η Δημοκρατία και πόσο ευαίσθητη είναι, η αιώνια μάχη της επιλογής ανάμεσα στο καλό και στο κακό, η ευκολία να κάνει κάποιος το κακό, η δύναμη της αγάπης, της οικογένειας, της αλήθειας.
Η αστείρευτη φαντασία της Μάνγγελ συνάντησε τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της ευγονικής, μπολιάστηκε με την ατμόσφαιρα της καραντίνας και μας έδωσε ένα βιβλίο , του οποίου η ανάγνωση αφήνει προβληματισμένο τον αναγνώστη, τον ωθεί να βλέπει, να αντιμετωπίζει την καθημερινότητα, τα γεγονότα γύρω του με κριτικό μάτι, με βαθύτερη ματιά.
Διαβάστε το! Παρότι το περιέγραψα σαν δυστοπικό, το τέλος του, το μήνυμά του είναι αισιόδοξο.
«Τίποτα δεν με πληγώνει περισσότερο από εκείνα που δεν έγινα».
«να πλαγιάζεις από έρωτα με μόνα ρούχα σου τα νιάτα»
«Να επανασχεδιάζουν το ανθρώπινο γένος αποκλείοντας άτομα με ατέλειες. Να διεκδικούν τον ρόλο του Θεού θυσιάζοντας το ίδιο το είδος του στο όνομα τής τάχα γενετικής αρτιότητας. Ποιοι; Αυτοί που δεν μπορούσαν να συλλάβουν με το μικρό, ανεπαρκές μυαλό τους τις απεριόριστες δυνατότητες κάθε ανθρώπου. Την αξιοθαύμαστη ικανότητα να εκμεταλλεύεται στο έπακρο ακόμα και το κομμάτι που του λείπει. Τις απίστευτες δυνατότητες ενός νου και κορμιού με θέληση, την ομορφιά της ανομοιομορφίας, το μεγαλείο της διαφορετικότητας. Γιατί το διαφορετικό προέρχεται από το διαφορετικό κόρη μου. Για αυτό να είσαι σίγουρη. Οι περισσότεροι νεωτερισμοί, τα μεγαλύτερα θαύματα, βγήκαν από τα χέρια ανθρώπων που δεν συμβάδιζαν ούτε εξωτερικά ούτε εσωτερικά με τα πρότυπα της εποχής τους. Έτσι συνέβαινε πάντα. Έτσι θα συνεχίσει να συμβαίνει».
