συνέντευξη στη Δέσποινα Πολυχρονίδου
Παλιά πορτρέτα, καινούργιες ιστορίες. Ο Χάρης Παπαπέτρου δίνει ζωή σε ναυτικούς που ξέμειναν σε φωτογραφίες, ντύνοντάς τους με χρώμα και τη βαθιά ανάγκη για απόπλου. Οι ναύτες του Χάρη Παπαπέτρου ταξιδεύουν σε σπίτια που δεν γνώρισαν ποτέ.
Ο Χάρης Παπαπέτρου ζωγραφίζοντας, ανοίγει παράθυρα. Παράθυρα που κοιτούν σε θάλασσες, σε ταξίδια, σε παιδικές αναμνήσεις και εφηβικές εμμονές με ένα ανθρωπάκι που κάποτε είχε φτερά. Μεγαλωμένος στην Κύπρο, μέσα σε σπίτια γεμάτα τέχνη και μπογιές, με τις πρώτες του μουντζούρες να μοιάζουν περισσότερο με ανάγκη παρά με παιχνίδι, ο Χάρης δεν είδε ποτέ τη ζωγραφική σαν επιλογή – ήταν πάντα εκεί. Όπως και η ψυχολογία, που ήρθε αργότερα, για να συναντηθεί μαζί της στην εικαστική θεραπεία, να σταθεί δίπλα της, όχι απέναντί της. Εδώ και πολλά χρόνια, ζει στην Θεσσαλονίκη.
Μέσα από τα έργα του, άλλοτε με στοχαστική ακινησία και άλλοτε με εκρηκτικό χρώμα, μιλά για το μέσα μας. Για τον περιορισμό και την επιθυμία, για τη σιωπή που φωνάζει. Οι ναύτες του, οι μαρινιέρες, τα καράβια και το Mal du départ – όλα στοιχειά του ίδιου του ψυχισμού. Κάθε πορτρέτο, ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή. Και κάθε έκθεση, ένας νέος απόπλους από το γνώριμο στο άγνωστο.
Αν δεν έχεις δει ακόμα τις καρτ ποστάλ του, αν δεν έχεις σταθεί μπροστά σε έναν από τους θαλασσινούς του ήρωες, κάν’ το αυτό το καλοκαίρι!
Ποια ήταν η πρώτη εικόνα που θυμάσαι να σε έκανε να πεις «θέλω να ζωγραφίζω»;
Από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου θυμάμαι να ζωγραφίζω. Από πολύ μικρός ζητούσα να μου πάρουν μπογιές, μαρκαδόρους, όλο σε ένα χαρτί κάτι έφτιαχνα, κάτι μουντζούρωνα. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που υπήρχαν έργα τέχνης, υπήρχε μια συλλογή στην οικογένεια. Για εμένα η τέχνη ήταν κάτι σχεδόν δεδομένο, κάτι που βλέπεις κάτι που ζεις και μεγαλώνεις μαζί του. Θυμάμαι να πηγαίνω σε ατελιέ ζωγράφων μεγαλώνοντας στην Κύπρο και να παίζω με τις μπογιές τους. Δεν υπάρχει μια πρώτη εικόνα ή μια πρώτη σκηνή που να θυμάμαι. Η τέχνη έμοιαζε να είναι εκεί από πάντα. Μια απόλυτα φυσική διαδικασία όπως όλες τις άλλες. Απλή και καθημερινή.
Από την ψυχολογία στη ζωγραφική ή από τη ζωγραφική στην ψυχολογία; Ποια αγάπη ήρθε πρώτη;
Πρώτα ήρθε η ζωγραφική. Σαν μια ανάγκη για δημιουργία και για νοηματοδότηση των πραγμάτων γύρω μου. Η ψυχολογική σκέψη μεγάλωσε σιγά σιγά δίπλα από αυτήν. Κάποια στιγμή οι δυό τους συναντήθηκαν όταν έκανα μια εκπαίδευση στην εικαστική ψυχοθεραπεία. Έτσι κι αλλιώς όμως η τέχνη και η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου πάντα πηγαίνουν για μένα η μια δίπλα στην άλλη. Νιώθω, οπότε ζωγραφίζω και ζωγραφίζω οπότε κάτι νιώθω για αυτό που συμβαίνει ή για το αποτέλεσμα που έρχεται. Κάποιες φορές ίσως τα δυό τους να συγκρούονται, λόγω χρόνου ή λόγω αναγκών. Ποτέ όμως δε χρειάστηκε να αποφασίσω ή το ένα ή το άλλο.
Πώς σε επηρέασαν τα παιδικά σου χρόνια στην Κύπρο στην εικαστική σου γλώσσα;
Όπως σου είπα μεγάλωσα σε ένα σπίτι γεμάτο τέχνη. Οι Κύπριοι είμαστε ένας έντονα καλλιτεχνικός λαός. Ίσως είναι η ανάγκη μας για δημιουργία μεγαλώνοντας σε ένα μικρό νησί χωρίς πάντα πολλές διεξόδους αλλά και με μια έντονη καλλιτεχνική ιστορία με πολλές αναφορές. Το μέγεθος των πραγμάτων εκεί μπορεί να είναι μικρό σε διάσταση αλλά είναι πάντα βαθύ σε ουσία. Το φως του νησιού, οι μυρωδιές του, ο αέρας του, η θάλασσα, νομίζω με ένα τρόπο έρχονται σε αυτά που φτιάχνω.
Τι σημαίνει για σένα η φράση «μιλάω με τις μπογιές μου»; Τι λες μέσα από τα έργα σου;
Πολλές φορές δεν ξέρω και εγώ ο ίδιος. Για πολλά χρόνια ας πούμε έφτιαχνα ένα ανθρωπάκι με μια μπλούζα μαρινιέρα και φτερά. Ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα έργα μου από την εφηβεία μου ακόμη. Μετά από αυτό ήρθαν οι ναύτες και τα καράβια και τότε ήταν σαν να κατάλαβα τι ήθελε να μου πει η πρώτη αυτή εικόνα. Κατάλαβα από που ερχόταν για τι πράγμα μιλούσε. Το ταξίδι ήταν πάντα εκεί. Η ανάγκη για ταξίδια και μετακινήσεις σε σχέση με τους περιορισμούς της ενήλικης πραγματικότητας είναι ένα θέμα που έρχεται συχνά στα έργα μου. Η στατικότητα και η ακινησία σε σχέση με την κίνηση και την αλλαγή.
Με τα έργα δε χρειάζεται κανείς να μιλάει πολύ. Δε χρειάζεται να φωνάζει, μιλάνε αυτά, φωνάζουν ίσως αυτά. Είναι μια πιο εύκολη μορφή επικοινωνίας για εμένα αν θέλεις. Καμιά φορά ίσως πιο επώδυνη αλλά τουλάχιστον πιο φυσική.
Οι ναύτες, τα καράβια και το Mal du départ
Οι ναύτες και τα καράβια κάνουν μια πιο ξεκάθαρη και δυναμική εμφάνιση στα έργα μου το 2016. Για κάποιο λόγο άρχισα τότε να ψάχνω παλιές φωτογραφίες ναυτικών στα παλαιοπωλεία της πόλης. Άκουγα και διάβαζα τότε αρκετά Καββαδία και ίσως η ανάγκη ήρθε ταυτόχρονα με μια προσπάθεια να καταλάβω τη γλώσσα του, σε συνδυασμό με τη δική μου καλλιτεχνική γλώσσα. Έτσι γεννήθηκε το project “Mal du depart”. (τίτλος ξεκάθαρα “δανεισμένος” απ’ το ομώνυμο ποίημα του Καββαδία, που κανείς δεν αναγνωρίζει εξαρχής, όμως στο άκουσμα του “θα είμαι πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής…” αντιδράει με “α, αυτό!”)
Τα πορτρέτα αποκτούν χρώμα, έντονο χρώμα και προσαρμόζονται στο ζωγραφικό μου ύφος. Στην πρώτη έκθεση που έγινε στη Σκιάθο, ήταν συγκινητικό το ότι οι ναύτες αυτοί που έζησαν πριν πολλές δεκαετίες, μπάρκαραν και πάλι για κάποιο νησί.
Με καμβά πάντα αυθεντικές φωτογραφίες Ελλήνων ναυτών η έκθεση εμπλουτίζεται, κάποιοι ναυτικοί βρίσκουν τη θέση τους στο σαλόνι μιας νέας οικογένειας, άλλοι συνεχίζουν το ταξίδι για άλλα λιμάνια, Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Ανάφη…
Τα τελευταία χρόνια θα βρεις τους ναύτες μου σταθερά εκεί, στην Ανάφη και συγκεκριμένα στο Εστιατόριο της Μαργαρίτας στο Κλεισίδι. Όπως είπα και πριν, πάντα θέλω να παίρνω μαζί μου τα έργα μου εκεί που αγαπώ. Η Έφη που έχει και διαχειρίζεται το μαγαζί αγάπησε τη δουλειά μου και θέλησε να τη δείξει στον χώρο της. Πέρυσι κάναμε εκεί μια μεγαλύτερη έκθεση με τα έργα μου για να γιορτάσουμε τα 40 χρόνια λειτουργίας της Μαργαρίτας και συνεχίζουμε εκεί και φέτος. Αν λοιπόν ταξιδέψεις στην Ανάφη μπορείς να περάσεις από εκεί για να δεις και τους ναύτες μου από κοντά και να πάρεις δώρο μια cart-postal με κάποιο πορτραίτο.
Η εκτύπωση των ναυτικών σε carte-postal ήρθε και πάλι σαν μια φυσική συνέχεια της δουλειάς αυτής. Ήθελα να επιστρέψουν τα πορτραίτα αυτά, μεταμορφωμένα, σε μέγεθος φωτογραφίας έτσι που ο καθένας μπορεί να τα μεταφέρει μαζί του όπως έχουμε μαζί μας φωτογραφίες αγαπημένων μας ανθρώπων. Το ταξίδι των ναυτικών με αυτό τον τρόπο συνεχίζεται και νομίζω αυτό θα έδινε και στους ίδιους μεγάλη χαρά.
Η έκθεση
Ο τίτλος της συλλογής είναι δανεισμένος από ποίημα το Νίκου Καββαδία, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1933 στην ποιητική συλλογή “Μαραμπού”. Η Ελληνική μετάφραση θα μπορούσε να είναι “ο πόνος της φυγής”.
Στο ποίημα, ο Καββαδίας εκφράζει την ανάγκη του για ταξίδια και μια ζωή πέρα από τα τετριμμένα, ενώ ταυτόχρονα παλεύει με αυτά που τον κρατάνε στην ίδια θέση.
Η συλλογή είναι μια αναφορά στις παιδικές μνήμες και ονειροπολήσεις για τα ταξίδια, σε σχέση με τους ενήλικους περιορισμούς της πραγματικότητας.
Ποιο είναι το πιο δυνατό συναίσθημα που έχεις προσπαθήσει να αποτυπώσεις σε καμβά;
Νομίζω ότι ένα σχόλιο επάνω στη ζωή όπως την έχουμε δομήσει και αποδεκτεί αν θέλεις στον κόσμο μας, για τους κανόνες, τις κοινωνικές νόρμες και το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούμαστε να επιβιώσουμε. Η αποδοχή της αδυναμίας μας να το αλλάξουμε όλο αυτό μαζικά και δυναμικά. Αυτό είναι ίσως το πιο δύσκολο κομμάτι που έχω καλεστεί να διαχειριστώ αλλά και να αποτυπώσω εικαστικά.
Πώς αλληλεπιδρά η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση με τη δημιουργική διαδικασία όταν δουλεύεις με παιδιά και εφήβους;
Τα παιδιά βλέπουν τη δημιουργία ως κάτι φυσικό. Κάτι καθημερινό. Για τα παιδιά δεν υπάρχει αυτό που λένε οι μεγάλοι “δεν ξέρω να ζωγραφίζω”. Είναι τολμηρά και δυναμικά. Παίρνουν τις μπογιές και το χαρτί και χάνονται μέσα σε αυτά. Παίζουν με αυτά. Δίνουν στον εαυτό τους τον χώρο να εκφραστεί όχι απαραίτητα σαν ανάγκη αλλά κάτι απλό και φυσικό. Δε φοβούνται να κάνουν λάθος, να τραβήξουν μια διαφορετική γραμμή, να διαλέξουν ένα τολμηρό χρώμα. Είναι όλα ένα παιχνίδι. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο δουλεύοντας με παιδιά και εφήβους. Να μπορείς να τους δίνεις αυτό τον χώρο χωρίς απαραίτητα να μιλάς πάντα για αυτό που δημιουργείται αλλά έχοντας στο νου αυτό που συμβαίνει.
Τι σου αρέσει και τι δεν αντέχεις στη Θεσσαλονίκη;
Στη Θεσσαλονίκη μένω τα τελευταία 25 χρόνια. Μου είναι πια τόσο οικεία που χάνω και εγώ την καθαρή εικόνα που είχα κάποτε για αυτήν όταν ερχόμουν πρώτη φορά. Στη Θεσσαλονίκη μου αρέσει σίγουρα το φαγητό, οι φίλοι μου, η νύχτα της όπου κρατάει και όπου μπορείς να τη βρεις και το γεγονός ότι ζεις σε μια πόλη που στον ορίζοντα της μπορείς να δεις σχεδόν πάντα ένα καράβι. Δεν αντέχω το τόσο τσιμέντο, τους ρυθμούς της που έχουν αλλάξει πολύ και την αποδοχή κάποιων πραγμάτων ως μοίρα από τους κατοίκους της.
Xάρη, τι θα μας χαρίσεις για το γραφείο του Εξώστη; Έχεις τίποτα νόστιμες καρτ ποστάλ, πόστερ κλπ;
Χαχαχα Δεν έχω δει τα γραφεία σας από κοντά! Πρέπει πρώτα να με καλέσετε να δω τον χώρο και να δω τι χωράει και τι ταιριάζει! Πολλές φορές πάντως θέλω να αφήνω κάτι που έχω φτιάξει σε μέρη που αγαπώ, σε σπίτια φίλων σε μπαρ σε χώρους που έχω δουλέψει, που ξέρεις μπορεί να γίνει πάλι το ίδιο!
