Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Guido Tonelli «Ύλη. Η υπέροχη ψευδαίσθηση». Μετάφραση Μαρία Οικονομίδου. Η επιστημονική επιμέλεια, του γράφοντος. Εκδόσεις Διόπτρα 2024.
240 σελίδες σε εξαιρετικής ποιότητας λευκό χαρτί, με άψογη επιμέλεια, εξαιρετική σελιδοποίηση, πολύ καλή εκτύπωση και βιβλιοδεσία. Η πολύ καλή μετάφραση αποδίδει το σπιρτόζικο πνεύμα του συγγραφέα.
Ο Γκουίντο Τονέλλι είναι Ιταλός φυσικός. Διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Πίζας και εργάζεται στο CERN, όπου ήταν συντονιστής των δύο ομάδων που ανακάλυψαν το μποζόνιο του Χιγκς. Είναι όμως και γοητευτικός αφηγητής.
Στο βιβλίο αυτό ασχολείται με την εξέλιξη των ιδεών των ανθρώπων για την ύλη. Μετά τον πρόλογο, όπου ο Τονέλλι μας μιλάει για τον παππού του και το τέλος του, μας ταξιδεύει στο μακρινό παρελθόν. Αφού αναπτύξει την ετυμολογία της λέξης στα ελληνικά και στα λατινικά, θα δείξει την αξία της ύλης κατά την αρχαιότητα. Ιλιάδα, Βίβλος-Γένεση, Έλληνες φιλόσοφοι, Δάντης, στα χέρια του συγγραφέα πλάθονται σε ένα πολύ γοητευτικό ξεκίνημα για την επιστημονική θεώρηση της ύλης.
Στη συνέχεια εξετάζεται η ατομική θεωρία και η εξέλιξή της, από τα «άτομα» του Δημόκριτου μέχρι τα κουάρκ του σήμερα. Πώς διαπιστώθηκε η δομή του ατόμου, πώς ανιχνεύονται τα πάμπολλα στοιχειώδη σωμάτια, πώς φτάσαμε θεωρητικά στην ιδέα των νετρίνων, των κουάρκ, του μποζονίου Χιγκς; Όλα αυτά πάντα ειπωμένα κατανοητά και γοητευτικά, με αναφορές στους Pink Floyd, στο μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης, στον Καραβάτζιο και στον Κορέτζο.
Ύλη όμως δεν είναι μόνο το απείρως μικρό. Ύλη είναι και το τρομακτικά μεγάλο, το αδιανόητα μακρινό. Πάντα με αναφορές στις τέχνες ο Τονέλλι θα μας ταξιδέψει στο διάστημα. Θα μας μιλήσει για όλων των ειδών τα άστρα. Θα μας εξηγήσει τον σχηματισμό τους, τις διαδικασίες που τα κρατούν εν ζωή, καθώς και για το τέλος τους. Κι όταν το τέλος έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό ενός αστέρα νετρονίων ή μιας μαύρης τρύπας, τότε το εξωπραγματικό γίνεται τρομακτικό. Είναι εκεί που η επιστήμη δηλώνει αδυναμία.
Όμως οι μαύρες τρύπες δεν είναι το τέλος του ταξιδιού μας. Τα πράγματα στο Σύμπαν είναι πολύ πιο περίπλοκα, πολύ «σκοτεινά». Επειδή η ύλη που βλέπουμε ή «βλέπουμε» στο Σύμπαν είναι μόλις το 5% της συνολικής ύλης και ενέργειας. Τι είναι το υπόλοιπο 95%; Πώς ξέρουμε ότι υπάρχει, αφού δεν το «βλέπουμε»; Πώς επηρεάζει το σύμπαν και την εξέλιξή του; Ποια είναι η εξέλιξη του Σύμπαντος; Θα έχει κάποιο τέλος;
Το τελευταίο κεφάλαιο, με τίτλο «Μια υπέροχη ψευδαίσθηση», είναι ένας ύμνος προς την επιστήμη, τη δύναμή της και τις αδυναμίες της. Είναι ένα κεφάλαιο στο οποίο ανατρέχω από καιρού εις καιρόν.
Εξαιρετικό βιβλίο! Ολιγοσέλιδο αλλά πολύ περιεκτικό, περιλαμβάνει όλες τις τελευταίες εξελίξεις στη σύγχρονης φυσικής, αναλύει πολύ κατανοητά, πολύ παραστατικά όλες τις έννοιες, τις θεωρίες, τις δυσκολίες και τα επιτεύγματα. Προσφέρει επαρκή γνώση για τον μέσο αναγνώστη, αλλά λειτουργεί και σαν έναυσμα για όποιον θέλει να εμβαθύνει κι άλλο στη γοητεία αυτής της επιστήμης.
«Η θρησκεία γεννιέται από μια πράξη εξέγερσης: το τέλος της υλικής ουσίας από την οποία είμαστε φτιαγμένοι δεν μπορεί να σημαίνει απλώς το τέλος μας. Κάτι από εμάς πρέπει να παραμένει. Σε έναν υλικό κόσμο που διέπεται από μια φύση, η οποία ακολουθεί χρονικούς κύκλους επαναλαμβανόμενους επ’ άπειρον, η σκέψη ότι από το άτομο δεν απομένει τίποτα είναι αβάσταχτη.»
«Κανείς από εμάς δεν θα ξεχάσει ποτέ ότι ήμαστε από τους πρώτους που είδαμε τα ίχνη που άφησε ένα σωματίδιο το οποίο αναζητούνταν επί σχεδόν πενήντα χρόνια, ούτε θα ξεχάσει ποτέ τον ενθουσιασμό, ανακατεμένο με αγωνία, που διάβαζες στα μάτια των νέων ανθρώπων που προσπαθούσαν, από την πρώτη γραμμή, να μετακινήσουν προς τα εμπρός τα σύνορα της γνώσης.»
«Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα συναισθήματα –τον φόβο, την αγάπη- ή ηθικά ζητήματα –τι είναι καλό και τι κακό- ή αισθητικά ζητήματα –τι είναι όμορφο και τι άσχημο. Όλα αυτά είναι εξαιρετικά σοβαρά και τόσο πραγματικά όσο ένα αεροπλάνο που πετάει ή μια πέτρα που πέφτει. Αλλά η επιστήμη δεν μπορεί να παρέμβει σε τέτοια θέματα για λόγους αρχής, ακριβώς επειδή μια ανθρώπινη κοινότητα σκεπτόμενων ατόμων, ελεύθερων και αλληλεπιδρώντων ατόμων, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται όπως ένα φυσικό σύστημα.»
«Χρειάζεται προσοχή, λοιπόν, ώστε να μην ανατίθεται στην επιστήμη ένα έργο που δεν της αναλογεί. Δεν μπορεί να ανατεθεί στους επιστήμονες κάτι περισσότερο από αυτό που μπορούν να κάνουν.»
