Το μνημειώδες λογοτεχνικό έργο του Γερμανού –γεννημένου το 1899 στη Δρέσδη- Έριχ Κέστνερ «Φάμπιαν» τοποθετεί τον κεντρικό ήρωα του τίτλου στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης κατά τη μεσοπολεμική περίοδο. Η πρόταση που είχε κατατεθεί αρχικά από τον συγγραφέα για την τιτλοφόρηση του βιβλίου ήταν «Στο χείλος της αβύσσου» απορρίφθηκε από τον εκδοτικό οίκο. Η αναφερόμενη άβυσσος δεν είναι άλλη από τη συνολική κατάρρευση της Γερμανίας μετά το πέρας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου: Τα υπέρογκα ποσά των πολεμικών αποζημιώσεων που κλήθηκε να καταβάλει το κράτος στις ενδιαφερόμενες χώρες, ο καλπασμός του πληθωρισμού, η ραγδαία αύξηση της ανεργίας και η απαξίωση του πολιτικού συστήματος είχαν άμεσες επιπτώσεις στην κοινωνία και στα άτομα.
Η εμφάνιση εξτρεμιστικών οργανώσεων, η πόλωση μεταξύ του ακραίου εθνικιστικού μπλοκ και των Κομμουνιστών, οι βιαιοπραγίες και οι παράνομες δραστηριότητες προλείαιναν το έδαφος για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933. Το βιβλίο του Κέστνερ είδε το εκδοτικό φως μόλις δύο χρόνια πριν την παράδοση της χώρας στον ολοκληρωτισμό των ναζί και μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή του παρουσιάζει την αστική ζωή σε μία μεγαλούπολη όπως το Βερολίνο.
Προτού γίνει αναφορά στα γεγονότα του βιβλίου είναι αξιοσημείωτο να σταθούμε στο πρόσωπο του Γιάκομπ Φάμπιαν. Πρόκειται για έναν 32χρονο διδάκτορα φιλολογίας, απολυμένο από μία διαφημιστική εταιρία, ο οποίος αναζητά εργασία και περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης μαζί με τον στενό του φίλο Στέφαν Λαμπούντε. Ο Φάμπιαν είναι ένας σοβαρός και εύστροφος άνδρας με μελαγχολική διάθεση και ηθικές ευαισθησίες. Διαθέτει ετοιμολογία και ισχυρή θέληση. Μετά την απόλυσή του ο διογκωμένος ελεύθερός του χρόνος του επιτρέπει μαζί με τον φίλο του να γνωρίσουν τον κόσμο της νύχτας μέσα από καλλιτεχνικά ατελιέ, καμπαρέ και πορνεία. Οι περιγραφές που αποδίδονται στα άτομα που συναντούν ανήκουν στον χώρο του γκροτέσκο. Απεικονίζονται με κάθε είδους υπερβολή: Ελαφρόμυαλοι, μικροαπατεώνες, συζυγικά άπιστοι, παραδόπιστοι. Δίχως να εκλείπουν τα αγνά συναισθήματα και ο αληθινός έρωτας, οι περισσότερες σχέσεις διέπονται από προσωπικό συμφέρον. Η έκπτωση των ηθικών αξιών, η σεξουαλική διαστροφή, η αποτελμάτωση των ανθρώπινων σχέσεων και οι πανταχού παρόντες άνθρωποι-καρικατούρες αποτυπώνονται καθ' υπερβολή προκειμένου να τονίσουν με τον πιο εμφατικό τρόπο τα αδιέξοδα του γερμανικού αστισμού. Βασική θέση του Άρθουρ Σοπενχάουερ ήταν η αντίληψή του για τη ζωή ως ένα εκκρεμές που κινείται μεταξύ του πόνου ή της δυστυχίας και της βαρεμάρας. Η θέση αυτή έρχεται να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του βιβλίου, λεχθέν από τον ίδιο τον Φάμπιαν:
«Είμαι πεπεισμένος ότι, έτσι όπως έχουν τα πράγματα, η ανθρωπότητα έχει μόνο δύο επιλογές: οι άνθρωποι είτε θα είναι δυσαρεστημένοι με τη ζωή τους και θα αλληλοσκοτώνονται, για να βελτιώσουν την κατάστασή τους, είτε θα είναι ευχαριστημένοι, εντελώς θεωρητικά μιλώντας, με τον εαυτό τους και τον κόσμο, και θα αυτοκτονούν από πλήξη. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο».
Την ψυχολογική απαισιοδοξία και κοινωνική αποδιοργάνωση που διατρέχει το έργο ενισχύει η απουσία πλοκής και δομής ενώ τα γεγονότα έρχονται και φεύγουν ακαθόριστα χωρίς νοηματική αλληλουχία. Μορφή και περιεχόμενο επιλέγονται αριστοτεχνικά από τον Κέστνερ προκειμένου να συνηγορήσουν στη σύγχυση και την κοινωνική, πολιτική και οικονομική απογοήτευση. Ως αντιστάθμισμα χρησιμοποιείται το ευφυές χιούμορ και η λεπτή ειρωνεία του κεντρικού ήρωα σε συνδυασμό με τις κατά τόπους ερωτικές σκηνές και τη δυναμική που ενέχει η σχέση του Κέστνερ ως προς τον Λαμπούντε, τη μητέρα του και τα συναισθήματά του για την ηθοποιό Κορνέλια.
Το εξαιρετικό γλωσσικό ύφος του συγγραφέα συναντά την έξοχη μετάφραση της Άντζης Σαλταμπάση και από κοινού μεταφέρουν το κλίμα της εποχής, τις αλλαγές στη διάθεση του πρωταγωνιστή και τις αναπάντεχες ανατροπές που δεν εκλείπουν από την κατά τα άλλα πεζή καθημερινότητα των προσώπων. Πρόκειται για ένα ηθολογικό μυθιστόρημα με πολιτικές εκβολές. Εκκινώντας από μία προφυλαγμένη και μετριοπαθή αριστερή προσέγγιση, το συγγραφικό εγχείρημα του Κέστνερ περισσότερο προειδοποιεί –διά στόματος Φάμπιαν προς ένα μέλος φασιστικής οργάνωσης– για τον κίνδυνο ανόδου της ακροδεξιάς παρά εκδηλώνει πολιτικές προτάσεις:
«Από πού αντλείτε αυτό το θράσος, να απαιτείτε από 60.000.000 ανθρώπους να πέσουν στον γκρεμό, μόνο και μόνο επειδή οι ίδιοι είστε σαν διάνοι που τους έθιξαν την τιμή και σας αρέσει να παίζετε ξύλο;»
«Αν μελετήσεις την παγκόσμια ιστορία, θα δεις ότι πάντα έτσι γινόταν», είπε αποφασιστικά ο Βέντσκατ και κατέβασε μονορούφι την μπίρα του».
«Ναι, έτσι είναι όλη η παγκόσμια ιστορία, απ' την αρχή ως το τέλος!», ξέσπασε ο Φαμπιαν. «Ντρέπεται κανείς να τα διαβάζει όλα αυτά, και ακόμα μεγαλύτερη ντροπή είναι το ότι γεμίζουμε τα κεφάλια των παιδιών με τέτοιες αηδίες. Για ποιο λόγο πρέπει η ιστορία να επαναλαμβάνεται; Αν οι άνθρωποι τα επαναλάμβαναν όλα με συνέπεια, τώρα θα ζούσαμε ακόμη πάνω στα δέντρα».
Συγγραφέας: Έριχ Κέστνερ
Τίτλος: Στο χείλος της αβύσσου: Η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν
Τίτλος πρωτοτύπου: Der Gang vor die Hunde
Mετάφραση: Άντζη Σαλταμπάση
Μακέτα εξωφύλλου-συντονισμός έκδοσης: Μαρία Τσουμαχίδου
Επιμέλεια-διόρθωση: Άννα Μαραγκάκη
Εικαστικό εξωφύλλου: Hans Traxler
Εκδόσεις: Πόλις (2018)
Σελίδες: 352
