της Μαρίας Μπασμπαγιάννη – ipolinstinplage (Instagram: ipolinstinplage)
Το “Out 1: Noli me tangere”, φιλμ του Ζακ Ριβέτ από το 1971, είναι κυρίως γνωστό λόγω της διάρκειάς του. Η συγκεκριμένη ταινία πλησιάζει τις δεκατρείς ώρες σε διάρκεια, γεγονός που οδηγεί να θεωρείται πρόκληση η θέαση της πρωτότυπης έκδοσής της, κι όχι της τετράωρης, η οποία επίσης υπάρχει – με τον τίτλο “Out 1: Spectre” -. Το φιλμ στην ολοκληρωμένη έκδοση δεν προβλήθηκε παρά το 1989, κι από τότε έχουν υπάρξει ορισμένες επανεκδόσεις. Αλλά, αξίζουν; Βασικά, το “Out 1”, αξίζει;
Το “Out 1” μοιάζει θεματικά πολύ με το “Το Παρίσι μας ανήκει”, το ντεμπούτο του Ριβέτ στις ταινίες μεγάλου μήκους. Και τα δύο πραγματεύονται μια ιστορία μυστηρίου σχετική με την ύπαρξη μιας οργάνωσης ταυτόχρονα με τις προσωπικές σχέσεις και τις καλλιτεχνικές ασχολίες των χαρακτήρων τους. Μόνο που, στο “Out 1” η ύπαρξη της οργάνωσης γρήγορα αποκαλύπτεται και ο Ριβέτ ασχολείται στη συνέχεια με τα μέλη της σε ατομικό επίπεδο, ενώ στο “Το Παρίσι μας ανήκει”, η ύπαρξη ή μη της οργάνωσης παραμένει μυστήριο σε όλη τη διάρκεια του φιλμ. Στο “Το Παρίσι μας ανήκει”, οι προσωπικές σχέσεις των χαρακτήρων διερευνώνται λίγο, ενώ στο “Out 1”, καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ταινίας, αφού βλέπουμε τόσο ερωτικές, όσο και φιλικές σχέσεις χαρακτήρων με άλλους. Οι καλλιτεχνικές ασχολίες των ηρώων παρουσιάζονται αρκετά λεπτομερώς στο “Το Παρίσι μας ανήκει”, αλλά στο “Out 1” έχουμε μια ακόμη βαθύτερη εξερεύνηση του θεάματος. Οι δύο θεατρικές ομάδες στις οποίες ανήκουν πολλοί από τους χαρακτήρες, παρουσιάζονται εδώ πότε να κάνουν πρόβες, πότε να εκτελούν θεατρικές ασκήσεις. Κι επειδή είναι δύο ομάδες, όπως είναι λογικό, η εξερεύνηση της δραστηριότητάς τους παίρνει περισσότερο χρόνο.
Τα τρία αυτά κεντρικά θέματα του φιλμ εξερευνώνται με μεγάλη λεπτομέρεια από τον Ριβέτ, λεπτομέρεια που υπάρχει τόσο λόγω του χρόνου που αφιερώνεται στην εξερεύνηση του κάθε θέματος, όσο και λόγω του πλήθους των χαρακτήρων. Πέρα από τους βασικούς χαρακτήρες, εμφανίζονται περιστασιακά και άλλοι, κι είναι μέσα από του σύνολό τους που λαμβάνουμε την ολοκληρωμένη εικόνα της ταινίας. Το πλήθος αυτό των διαφορετικών μεταξύ τους χαρακτήρων έχει ως αποτέλεσμα το “Out 1” να μην είναι μόνο μια ιστορία συγκεκριμένων ανθρώπων, αλλά και ένα πορτρέτο της Γαλλίας μετά τον Μάη του ’68, οπότε και ολοκληρώθηκε.
Κι αυτή η ιστορία χαρακτήρων – κοινωνικό πορτρέτο, είναι δικαιολογημένα μεγάλη; Κοινώς, έχουμε πραγματικά περισσότερο βάθος, λόγω της έκτασης, ή το φιλμ πλατιάζει, δείχνοντας τα ίδια και τα ίδια, χωρίς αυτό να προσφέρει τίποτα στο αποτέλεσμα; Ευτυχώς, η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι εντελώς αρνητική.
Το έργο του Ριβέτ, μέσα από την ενασχόληση με πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες, είναι ενα πολύπλευρο πορτρέτο της γαλλικής κοινωνίας της εποχής, και, μέσα απ’ την παρακολούθησή του, ο θεατής μπορεί να ανακαλύψει πώς, σε γενικές γραμμές, ήταν η γαλλική κοινωνία, μετά τις εξεγέρσεις του Μάη, ποιες αντιλήψεις κυριαρχούσαν, ποιες επιδιώξεις είχαν οι άνθρωποι. Διανοούμενοι, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, μεταξύ άλλων, μοιράζονται αυτό το φιλμ, δείχνοντας, με τους διαλόγους και τις ασχολίες τους, τη Γαλλία της εποχής.
Ως προς την παρουσίαση των θεατρικών ομάδων, ούτε εκεί η έκταση είναι αδικαιολόγητη, καθώς, μέσα από την εξερεύνηση της δουλειάς των ομάδων αυτών, την επίδειξη των μεθόδων τους και των ασκήσεων που κάνουν τα μέλη τους για να ερμηνεύσουν καλά τους ρόλους τους, παίρνουμε μια εικόνα των νέων ιδεών που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του εξήντα στην τέχνη, και συνέχιζαν να εφαρμόζονται τη δεκαετία του εβδομήντα. Η ερμηνεία των ρόλων σε ένα θεατρικό έργο με βάση κυρίως την ερμηνεία του θέματός του από τους ηθοποιούς, η έμφαση στο συναίσθημα και τον αυθορμητισμό στις ερμηνείες, δίνει την εικόνα μιας πιο ελεύθερης προσέγγισης της τέχνης του θεάτρου, μακριά από απόλυτα νοήματα και καθορισμένες κινήσεις στην ερμηνεία των ρόλων, εικόνα ξεκάθαρη, αφού δίνεται τόση ώρα από τον Ριβέτ στην παρουσίασή της. Η παρουσίαση αυτή δείχνει και κάτι άλλο, πως οι καινούργιες θεωρίες σχετικά με την τέχνη, που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του εξήντα, ενίοτε εφαρμόστηκαν, δεν αποτέλεσαν απλώς ιδέες που εκφράστηκαν χωρίς να υιοθετηθούν ποτέ. Η παρουσίασή τους εδώ από τον Ριβέτ σε πρακτική μορφή αποτελεί κι έναν εξαιρετικό τρόπο εισαγωγής σε αυτές, αφού κάθε άσκηση των χαρακτήρων, κάθε συζήτηση για τα έργα που ανεβάζουν, λειτουργεί ως παράδειγμα των ιδεών αυτών. Ο Σλαβόι Ζίζεκ στο “Οδηγός ιδεολογίας για διεστραμμένους” είχε χρησιμοποιήσει τις ταινίες ως παραδείγματα για τις ψυχολογικές του θεωρίες. Εδώ, ο Ριβέτ κάνει το ίδιο, για τις θεωρίες άλλων για το θέατρο.
Η οργάνωση την οποία ερευνά ένας από τους πρωταγωνιστές του έργου, δεν εξερευνάται τόσο όσο τα δύο αυτά ζητήματα. Όμως, η παρουσίαση των χαρακτήρων που είναι μέλη της, δίνει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα αυτών ως ανθρώπων, και μία ασυνήθιστη σε φιλμ εικόνα μελών μυστικών λεσχών, όπως είναι η συγκεκριμένη. Τα μέλη της λέσχης έχουν αφήσει στην άκρη την ενασχόληση με αυτή, για χάρη των καλλιτεχνών τους πρότζεκτ. Επιθυμούν ακόμη να μείνει μυστική η ύπαρξή της, γι’αυτό εμποδίζουν τον ήρωα που ψάχνει να βρει αν αυτή υπάρχει να ανακαλύψει τη λέσχη, και ενίοτε συνδέουν με αυτή τις καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες. Μία από τις θεατρικές ομάδες παρουσιάζει τον “Προμηθέα δεσμώτη” του Αισχύλου, και ο τρόπος που δρα ο Προμηθέας θυμίζει σε ένα από τα μέλη της τον τρόπο λειτουργίας της λέσχης. Παρόλα αυτά, η ενασχόληση με τη λέσχη αυτή καθαυτή είναι δεύτερον θέμα για τα μέλη της, κι αυτή η εικόνα όχι ιδιαίτερα αφιερωμένων σε μια ομάδα μελών της είναι σίγουρα πρωτότυπη κι απομυθοποιεί την οργάνωση, δείχνοντας ότι τα μέλη της είναι άνθρωποι με προσωπική ζωή και ενδιαφέροντα, πέραν της λέσχης τους.
Το “Out 1” του Ζακ Ριβέτ αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα συνδυασμού της ιστορίας μεμονωμένων χαρακτήρων με μια ευρύτερη ιστορία, ένα φιλμ το οποίο κρατάει τόση ώρα, γιατί θέλει να πει πολλά, για πολλά, κι επειδή το κάνει καλά, είναι ταυτόχρονα ένα λεπτομερές κοινωνικό ντοκουμέντο και μία ιστορία ανθρώπων με βάθος, σαν αυτές του Ρομέρ. Ο πλήρης τίτλος του φιλμ, “Out 1: Noli me tangere”, σημαίνει, “Out 1: Μην με αγγίζεις”. Για το “Out 1” δεν δίνεται ποτέ ξεκάθαρη εξήγηση, και από το περιεχόμενο του φιλμ, δεν μού ήταν δυνατό βγάλω μια ερμηνεία του. Το “Noli me tangere” αναφέρεται στη διάρκεια του φιλμ. “Μην με αγγίζεις” εδώ σημαίνει “Μην με δεις (γιατί είμαι τεράστιο)”. Είναι σαν ο ίδιος ο Ριβέτ να καταλάβαινε ότι η διάρκεια της ταινίας του θα αποθάρρυνε πόλους να τη δουν. Κι αυτό σίγουρα συνέβη και συμβαίνει, αλλά, έχοντάς τη δει ολόκληρη, μπορώ να πω, ότι ο σωστός της τίτλος θα ήταν “Out 1: Tange me” – “Out 1: Άγγιξέ με”…
