Τέλος του χρόνου
και νά, η πατρίδα πια:
έκλαψα
που βρήκα τον παλιό μου ομφάλιο λώρο
(χαϊκού)
Σε μια εποχή ρίσκου και αβεβαιότητας όπως είναι τούτη που διανύουμε, ένα δικό σου δωμάτιο ανάγεται αναμφίβολα σε ύψιστη αξία. Γι ᾿ αυτό κι η γκαλερί CUBE
[1] στην Πάτρα[2] αυτό το καλοκαίρι φιλοξενεί στον ιδιαίτερα προσεγμένο χώρο της την ομαδική[3] έκθεση τέχνης Ένα Δικό Σου Δωμάτιο ( A Room of One ᾿s Own), εμπνευσμένη από το ομώνυμο δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ όπου η διάσημη συγγραφέας επινοεί ως χαρακτήρα την αδελφή του Σαίξπηρ, η οποία αν και ισάξια σε ταλέντο, εντούτοις πεθαίνει στην αφάνεια ˙ σύμφωνα με την Woolf , οι γυναίκες για να δημιουργήσουν ελεύθερες, χρειάζονται σταθερό εισόδημα κι ένα δικό τους δωμάτιο – ο εικαστικός, άραγε, διαθέτει σήμερα ''το δικό του δωμάτιο'' προκειμένου να εξελιχθεί ; Να σημειωθεί ότι κάθε έργο παρουσιάζεται σχολιασμένο γραπτώς ( σε πλαϊνή επιτοίχια ανάρτηση) από τον δημιουργό του.
Διαπιστώνουμε όλοι μας, πάντως, ότι παρέχοντας αφειδώς εμπιστοσύνη – και σημασία – στις εξωτερικές συνθήκες της ζωής, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να παραλύουμε υπαρξιακά, δηλαδή μέσα μας. Η ζωή, επομένως, και δη η απόλαυση αυτής, συνίσταται σε ένα ''πώς'' κι όχι σε ένα ''τι''. Ο άνθρωπος έχοντας απωλέσει συνειδητά μια ορμητικά μεστή αίσθηση για το φαινόμενο της ζωής, πλέον βιώνει στο πετσί του, και μάλιστα καθημερινά, την απέραντη δυστυχία του να μην μπορεί να μείνει ποτέ μόνος. Κι αυτό λαμβάνοντας υπόψιν, όπως πολύ εύστοχα σχολιάζει στο έργο του ο Α.Μαγκανιώτης παραφράζοντας τον Φρόιντ ( που μιλά για το υποσυνείδητο), ότι ''το δωμάτιο είναι η αποχέτευση του μυαλού. Η υπερχείλιση σκέψεων και νοημάτων είναι κάτι που ένα δωμάτιο, ένα μυαλό δεν μπορεί να αντέξει''. Ως εκ τούτου, ένα δικό σου δωμάτιο αντιπροσωπεύει μια δική σου μοναξιά, μια μοναξιά εσωτερικής αναζήτησης που μπορεί να σε κάνει να γίνεις σπαρακτικά προσωπικός, δηλαδή αληθινός, και η οποία δύναται να σε καταστήσει ικανό να σταθείς ενώπιον του ίδιου σου του εαυτού, κάτι ανάλογο με την ικανότητα εκείνου του σκακιστή που μπορεί να παίζει με τα μάτια δεμένα. Μ᾿ άλλα λόγια, το δωμάτιο για έναν καλλιτέχνη δεν είναι ένα σωσίβιο που φοράει όταν βρίσκεται στη στεριά, παρά μόνο όταν βρεθεί να κολυμπά μέσα στην τρικυμία της καθημερινότητας ούτως ώστε να μπορέσει να φθάσει στην όχθη του κόσμου της τέχνης.
Έτσι λοιπόν, επιλέγοντας ορισμένα από τα υπό έκθεση έργα, θα αρχίσουμε από την πινακίδα με την αναγραφόμενη λέξη
UNDERGROUND της Έλλης Γρίβα: για την εικαστικό, ο προσωπικός χώρος του καλλιτέχνη είναι μια περιοχή απροστάτευτη, χωρίς χρόνο και φως ˙ έμμεσα είναι σα να μας λέει πως δεν έχει ανάγκη από έναν ξεχωριστό χρόνο για να ζει και από έναν άλλο χρόνο για να δημιουργεί.
Στο έργο της Νατάσσας Πουλαντζά διακρίνουμε – σε ορθογώνια απεικονιστική προοπτική – στο δωμάτιο όπου γεννήθηκε ο Σαίξπηρ να υπάρχουν έπιπλα ολόλευκα τα οποία έχουν καλυφθεί με χρωματιστές βούλες
[4], προξενώντας εντός μας ένα οξύ και πολύπλευρο αίσθημα εσωστρέφειας ˙ η τελευταία είναι αυτή που ευθύνεται για την γένεση κάθε πολιτισμού.
Η Ελεάννα Μαρτίνου στο έργο της, κάτι μικρά πινακάκια των οποίων οι χρωματισμοί φέρνουν στο νου μας εικόνες από την ταινία
Λάμψη του Κιούμπρικ, κάνει λόγο για τον Λαβύρινθο ως σύγχρονο μετρονόμο, καθώς και για ''τη σηματοδότηση της στιγμής όπου καλείται να μεταμορφώσει το εδώ και το τώρα'' ˙ γνωρίζει καλά πως όταν μια ψυχή πλημμυρίζει από δέος, τότε βγάζει έναν ελαφρύ, λεπτό και διαυγή ήχο που εξάπαντος δεν θυμίζει πόνο.
Η πρωτοτυπία στο έργο της Ελένης Θεοφυλάκτου, όπου σημειωτέον παραθέτει ένα σημείωμα κενό, έγκειται στο ότι φροντίζει να συνδυάσει έναν φωτισμένο γλόμπο λάμπας μαζί με μια γουνοφορεμένη γυναίκα που έχει τυλιχθεί ολόκληρη με τις κοτσίδες της : η καλλιτέχνιδα μορφοποιεί ευθαρσώς τη σύγκρουση που συντελείται μέσα μας ανάμεσα στην ύλη και τη σκιά, το θετικό και το αόριστο, με αποτέλεσμα να γεννιέται αδιάκοπα μια παράδοξη αίσθηση, ένα συναίσθημα που δεν εξηγείται από το παρελθόν κι ούτε φωτίζεται από το μέλλον.
Στον πίνακα του Ανδρέα Νικολάου, ενώ παρατηρούμε ένα τεράστιο γκόθικ σπίτι που φέρει την αύρα ενός θρίλερ, ο δημιουργός του μιλά για ένα φωτισμένο δωμάτιο ως τη μόνη παρηγοριά : με αυτό το δεδηλωμένο οξύμωρο σχήμα είναι σα να προσπαθεί ( ο καλλιτέχνης) να κοιτάξει μέσα από το καπνισμένο γυαλί της λογικής όλα όσα έχουν εκλείψει έως τώρα από την καρδιά μας.
Εν συνεχεία, βλέπουμε την ασπρόμαυρη σουρεαλιστική ( αλά Νταλί ) οπτική που χαρακτηρίζει το έργο της Άννας Καρατζά, η οποία διασκευάζοντας τη
γυναίκα-σπίτι της Λουίζ Μπουρζουά ( Louise Bourgeois)[5] – γυναίκα από τη μέση και κάτω, σπίτι από τη μέση και πάνω – μάς παρουσιάζει τη γυναίκα-σπίτι-εικαστικό όπου το δικό της δωμάτιο είναι το σπίτι και το σώμα της.
Τέλος, οφείλουμε να σταθούμε στη χειροποίητη κατασκευή της Έλλης Μπαρμπαγιάννη
[6], ένα διαφανές δωμάτιο που αιωρείται, ''ένας χώρος''– όπως σημειώνει η ίδια – ''που όλα όσα συμβαίνουν έξω από αυτόν, τον διαπερνούν, τον επηρεάζουν με τον τρόπο που ο καλλιτέχνης επιτρέπει μέσα από το φιλτράρισμα των εμπειριών του'', καθότι ( όπως θα πει σε συνέντευξή της) ''χρειάζεται να ονειρευτούμε ξανά γιατί τίποτα δεν σπαταλήθηκε άδικα''.
Καθένας εκ των καλλιτεχνών, υφαίνοντας το γύρω του χώρο με όνειρα μη πληκτικά και αρνούμενος να χουζουρέψει απλώς στο παρόν, ''λειτουργεί''
[7] ως αιτία για έναν νέο στοχασμό, ένα στοχασμό που αφορά κείνο το κομμάτι της αλήθειας το οποίο ξεπηδά μέσα από κάτι που φαντάζει ασήμαντο. Όλοι τους είναι άνθρωποι που δεν βολεύονται με το να αντιστέκονται μόνο στις οφθαλμοφανείς κάννες των όπλων που προτάσσουν οι σύγχρονες οικονομικές συγκυρίες, αλλά προτιμούν ευρύτερα να μην υποκύψουν στη γοητεία κάθε λαμπερού μα δηλητηριασμένου τριαντάφυλλου. Επιχειρούν σε τούτη την έκθεση να ρίξουν το παραπέτασμα εκείνο που πίσω του περιμέναμε να βρούμε κάτι μαγευτικά σωτήριο, για να αποφανθούν πως εάν, εκτός από την αλήθεια, υπάρχει κι η σχεδόν αλήθεια καθώς κι η παραλίγο αλήθεια, τότε το αποτέλεσμα του αθροίσματος των τριών θα είναι μια στρογγυλεμένη κομψή αυταπάτη ˙ δίχως να ασφυκτιούν στη φυλακή των τριών διαστάσεων, ανήκουν σε κείνους που δεν αποδέχονται μόνον τους κανόνες της νόησης, δίνοντας έτσι χώρο στα ιερογλυφικά της ζωής να μιλήσουν τη δική τους γλώσσα. Απ ᾿ τη μια, πασχίζουν να ισορροπήσουν πάνω στην κόψη της αιωνιότητας δίχως να παρασύρονται στην άβυσσο, κι απ ᾿ την άλλη, με τα έργα τους είναι σα να ανάβουν προβολείς προορισμένους για να φέγγουν τους επόμενους. Έχεις την εντύπωση ότι αυτό το κάτι που δεν εκφράζεται άμεσα, σαν ένα παραβάν που ποτέ δεν τραβιέται, είναι τελικά κι αυτό που προσδίδει χάρη σε όλα τα έργα ανεξαιρέτως.
Πράγματι, η εν λόγω έκθεση τέχνης, μοιάζοντας με αγκαθωτό λουλούδι μετά τη βροχή, και προκαλώντας μια γλυκιά οδύνη σαν αυτή που προκαλεί το τρύπημα του αυτιού για σκουλαρίκι, πραγματεύεται εκείνη την αλήθεια που απαιτεί ένα
Είναι που θα μοιάζει ως προς την έλλειψη πρόθεσης με το Είναι των πραγμάτων στην απλότητά του, αλλά θα είναι υπέρτερό του ως προς τον χαρακτήρα της διάρκειας
[8]˙ μια αλήθεια της οποίας το περιβάλλον όπου αναπτύσσεται, περιγράφεται με γλαφυρά εύστοχο τρόπο από ένα ( αποσπασματικό) κείμενο του γνωστού συγγραφέα και μεταφραστή Γ.-Ι. Μπαμπασάκη, το οποίο περιλαμβάνεται στον χώρο της έκθεσης και στο οποίο διαβάζουμε επιλεκτικά: ''από τότε που άρχιζε το ξεσάλωμα και τελείωνε η λογική έως… τότε που άρχισε να πεθαίνει το Όλοι Μαζί και Πάντα… όλα όσα γράψαμε… τα γράψαμε σε κουζίνες… το ζουμί είναι ότι έξι, εφτά, οχτώ, ακόμα και δέκα ώρες βροντούσανε τα πλήκτρα, κροτάλιζεν ο κύλινδρος, φωτιά στα δάχτυλα, εκρήξεις στο κρανίο, χαμός…είκοσι μέρες πήγαινε έτσι, και μετά, τις επόμενες δέκα, πήγαινε αλλιώς, που σημαίνει, κοπροσκύλιασμα κραιπάλες καραπιπερίμ καραπουτσαριό ''.
Εντέλει, για όσους έχουν ένα δικό τους δωμάτιο, το ότι συνεχίζει να υφίσταται η τέχνη, αποτελεί απόδειξη πως η ζωή από μόνη της δεν αρκεί ˙ άλλο τώρα, εάν όλα μας τα προβλήματα πηγάζουν από το γεγονός πως δεν έχουμε μάθει να μένουμε μόνοι στο δωμάτιο μας.
***
[2] Μιαούλη 39
[3] Πρόκειται για τους εξής εικαστικούς : Έλλη Γρίβα, Δημοσθένη Δαββέτα, Ελένη Θεοφυλάκτου, Άννα Καρατζά, Μάκη Κυριακόπουλο, Γιάννη Λασηθιωτάκη, Ανδρέα Λυμπεράτο, Αλέξανδρο Μαγκανιώτη, Ελεάννα Μαρτίνου, Έλλη Μπαρμπαγιάννη, Ισμήνη Μπονάτσου, Ανδρέα Νικολάου, Ξενοφών Παπαευθυμίου, Κωνσταντίνο Πάτση, Νατάσσα Πουλαντζά, Γιώργο Τσεριώνη
[4] Πρόκειται για εικόνες παρμένες από το έργο της γιαπωνέζας εικαστικού Yayoi Kusama, μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της avant-garde, η οποία, έχοντας υιοθετήσει την αντικουλτούρα των χίπις του ᾿60, αρέσκεται στη χρήση ψυχεδελικών χρωμάτων – είχε τραβήξει τα φώτα της δημοσιότητας όταν είχε διοργανώσει εκδηλώσεις όπου οι συμμετέχοντες ήταν γυμνοί και βαμμένοι με έντονα χρώματα πουά!
[5] Η οποία κάποτε είχε πει : '' Έχω προβλήματα. Τι σχήμα έχει το πρόβλημά μου; Το πρόβλημά μου έρχεται στη φυσική πραγματικότητα. Είμαι ικανή να του δώσω σχήμα. Είναι μια πολύ θετική διαδικασία''
[6] Η γνωστή εικαστικός από την Ναύπακτο, αντλώντας τις θεματικές της από έννοιες όπως η μνήμη, το τραύμα, η αγωνία, καταφέρνει να είναι αποσπασματική και συνεκτική ταυτοχρόνως
[7] Από τη φράση ''λήιτα έργα'' που σημαίνει δημόσια υπηρεσία
[8] Βάλτερ Μπένγιαμιν, Η αποστολή του μεταφραστή. Και άλλα κείμενα για τη γλώσσα, μτφ. Γ. Σαγκριώτης, εκδ. Πατάκη, σελ.89
