Η ποιητική σύνθεση της Μαρίας Κουλούρη τιτλοφορείται Καθημερινά κρεβάτια και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι. Αποτελείται από πέντε μακροσκελή και άτιτλα ποιήματα που σχετίζονται νοηματικά μεταξύ τους. Σεβασμού. Θεματικός τους πυρήνας, όπως αναφέρει η ίδια στην παρακάτω συνέντευξη, είναι τα παιδιά-πρόσφυγες. Η γραφή είναι αφαιρετική, απουσιάζει πλήρως η στίξη ενώ ο ρυθμός της ανάγνωσης παραμένει ο ίδιος από την αρχή έως το τέλος. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η απόδοση του απαιτούμενου σεβασμού στα άγνωστα πρόσωπα που επιτείνεται από το μελαγχολικό ύφος. Παρόλα αυτά, η ποιητική αφήγηση αποφεύγει την εσωστρέφεια, απευθύνεται στον αναγνώστη με έμμεσο τρόπο και διανοίγει ένα πεδίο ελεύθερου ηθικού προβληματισμού και ενσυναίσθησης. Δεν φωτογραφίζει συγκεκριμένα γεγονότα, δεν επιρρίπτει ευθύνες, δεν προτείνει λύσεις. Η λύση εδώ ενυπάρχει στην ίδια την τέχνη: Η καλλιτεχνική ευαισθησία λειτουργεί συνυποδηλωτικά με την ψυχοσύνθεση του ποιητικού υποκειμένου αποβλέποντας ενίοτε στην αυτοκριτική. Η μορφή των ποιημάτων ακολουθεί το περιεχόμενο, την πορεία των εκτοπισμένων ανθρώπων, τη ζωή τους, παρατηρεί τα καθημερινά τους κρεβάτια:
Παιδιά κοιμούνται μες στα δάση
Στο πιο απαλό σκοτάδι σέρνουν μάγουλα
Μορφές της άγνοιας με δάχτυλα στο στόμα
Κάθε πρωί φορούν τα μάτια τους
Όσο εμείς αχνίζουμε το γάλα
Έπειτα στρώνουμε τα δέντρα
Διπλώνουμε το χώμα
Και η μέρα φτάνει
Το βιβλίο αποτελεί μία ποιητική σύνθεση σε πέντε μέρη που δεν φέρουν τίτλο. Γιατί επιλέξατε αυτή τη μορφή;
Είχα σκοπό η θεματική να είναι κοινή και συγκεκριμένη αλλά δεν ήταν πρόθεση μου να λειτουργήσω συνθετικά στη γραφή. Στην πορεία σκέφτηκα ότι θα έβγαινε πιο συμπαγές το αποτέλεσμα αν δεν υπήρχαν μεμονωμένα ποιήματα. Τότε μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να δοκιμαστώ στον συνθετικό τρόπο γραφής, ο οποίος μου ήταν πρωτόγνωρος αλλά τελικά με κέρδισε και μου άνοιξε νέα οπτική στη δημιουργική δοκιμασία.
Από την άλλη, βρίσκω τη μορφή αυτή ταιριαστή και, με έναν νοητό τρόπο, θα μπορούσα να πω ότι ακολουθεί την πορεία των ποιητικών υποκειμένων του βιβλίου. Το ταξίδι τους είναι μια διαδρομή χωρισμένη σε στάσεις. Κάπως έτσι φαντάστηκα και τα «Καθημερινά κρεβάτια», ένα σύνολο μοιρασμένο σε μέρη.
Βέβαια, σκέφτομαι ότι αν θέλουμε να δούμε τη γραφή σε μια κλίμακα ανάλογη του κοινωνικού πλαισίου, η σύνθεση δεν είναι ο ιδανικός τρόπος. Τα μεμονωμένα ποιήματα, τα οποία περιέχονται σε μια ποιητική συλλογή, αντιστοιχούν ευκολότερα στον κατακερματισμό που χαρακτηρίζει το σύγχρονο μοντέλο ζωής.
Στα προηγούμενα δύο βιβλία η πεποίθησή μου ήταν αυτή, μικρά ποιήματα ξέχωρα μεταξύ τους, προκειμένου να μπορούν να σταθούν αυτόνομα ώστε να χωρούν στον χρόνο του αναγνώστη. Στο τρίτο αυτό βιβλίο καταθέτω μια διαφορετική πρόταση, ζητώντας από τον αναγνώστη να ακολουθήσει τη διαδρομή των ποιητικών υποκειμένων και έτσι να θέσει τον εαυτό του ως μέρος της συγκεκριμένης ολότητας.
Ποιος είναι ο απώτερος σκοπός του βιβλίου;
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με αφορμή την πορεία στην Ευρώπη ασυνόδευτων παιδιών από τη Συρία. Διάβασα κάποια στιγμή ένα σχετικό άρθρο, με τίτλο «Παιδιά κοιμούνται στα δάση της Ευρώπης». Συνοδευόταν από φωτογραφίες παιδιών, τα οποία προκειμένου να φτάσουν στη χώρα όπου θα ένιωθαν ασφάλεια, κοιμήθηκαν μέσα στα δάση, πάνω στο χώμα. Η είδηση αυτή με συγκλόνισε θέτοντάς μου ερωτήματα σχετικά με την ιεράρχηση των σημαντικών ζητημάτων στην τέχνη. Μου ήταν αδύνατον να παρακάμψω τα ερεθίσματα που μου δημιουργήθηκαν από το συγκεκριμένο θέμα και αποφάσισα να γράψω με αφορμή αυτό, αλλά όχι για αυτό. Ουσιαστικά έγραψα για την πορεία του κάθε ανθρώπου στην αναζήτησή του για έναν τόπο ασφαλή και ειρηνικό. Η λέξη
«τόπος» μπορεί να αντικατασταθεί και από τη λέξη «άνθρωπος».
Δημιουργείτε μία διαρκή αντιπαραβολή του «εσείς» στο «εμείς» και αντίστροφα.
Αυτή η, ας την πούμε, διαλογική σχέση μεταξύ του «εσείς» και του «εμείς» ουσιαστικά βοηθάει να αναδειχθεί η εναλλαγή της θέσης του κάθε υποκειμένου. Κάποια στιγμή οδοιπόροι είμαστε εμείς και την επόμενη στιγμή οδοιπόροι και αναχωρητές γίνεστε εσείς. Είναι ένα σχόλιο στην αλυσιδωτή εξέλιξη της ιστορίας. Μια υπενθύμιση της παροδικότητας και του σαθρού των βεβαιοτήτων μας.
Πείτε μας λίγα λόγια για την αφαιρετική γραφή που επιλέξατε να χρησιμοποιήσετε. Είναι ένας τρόπος να αποδώσετε αισθητικά τη σοβαρότητα του περιεχομένου;
Προσωπικά, δε δίνω κάποιο χαρακτηρισμό στο περιεχόμενο του βιβλίου. Δεν ξεκίνησα με την πρόθεση να μιλήσω για κάτι σοβαρό. Έτσι κι αλλιώς, ό,τι με κινητοποιεί προς τη γραφή έχει μια βαρύτητα, αφού αποτελεί δύναμη εγρήγορσης.
Ο αφαιρετικός τρόπος είναι κάτι που με ενδιαφέρει γενικότερα στην ποίηση. Η οικονομία πρωτίστως στα εκφραστικά μέσα, αλλά και στη θεματολογία δίνει, κατά τη γνώμη μου, την αξία στο ποίημα. Η ποίηση με αφορά σε συνάρτηση με τη γλώσσα και ένας καθημερινός λόγος νομίζω ότι αποδυναμώνει την ισχύ του εκφραστικού τρόπου.
Από την άλλη, συνειδητά επέλεξα να μην μιλήσω ευθέως για το θέμα των προσφύγων, οπότε δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω λέξεις και ύφος τα οποία να παραπέμπουν άμεσα στο θέμα. Και αυτό για δύο λόγους. Αφενός επειδή επιδιώκω την οικουμενικότητα των θεμάτων μου και αφετέρου επειδή θεωρώ ότι έχει γίνει χρήση πέρα από τα όρια, του δράματος των συγκεκριμένων ανθρώπων.
Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του «χρέους» στην Τέχνη;
Ως οφειλή μπορώ να αναγνωρίσω μόνο την καθαρότητα του κάθε δημιουργού απέναντι στον εαυτό και τη δημιουργική του αλήθεια. Είναι μια ξεκάθαρα προσωπική και υποκειμενική έννοια, η έννοια του χρέους αυτού. Και δεν σκέφτομαι έτσι μόνο για όσους βρίσκονται και λειτουργούν στον χώρο της τέχνης. Θεωρώ ότι θα ήταν καλύτερα αν ο καθένας δομούσε την ηθική του γύρω από τις προσωπικές επιλογές και τις επιθυμίες του, μακριά από επιβεβλημένους ρόλους και κληρονομημένες προσταγές.
Στα πλαίσια αυτά, δε βλέπω το πώς θα μπορούσαμε να προβάλουμε την ανάγκη μας για μια τέχνη με τα τάδε ή τα δείνα χαρακτηριστικά. Δεν πιστεύω στην στράτευση του δημιουργού. Ακούω με επιφυλακτικότητα τις φωνές, οι οποίες εντείνονται από την αρχή της οικονομικής κρίσης, σχετικά με το χρέος των καλλιτεχνών να δράσουν και να αναλάβουν ευθύνες. Τις λύσεις τις δίνουν οι πολιτικοί, αυτός είναι ο ρόλος τους, εκεί μπορούμε να μιλήσουμε για «χρέος». Η τέχνη, οι καλλιτέχνες δηλαδή, εκφράζουν ενδόμυχες ανησυχίες που ίσως και να βοηθήσουν κάποιον δέκτη να προβληματιστεί και αν το επιθυμεί, να δράσει.
Ποια είναι η αποτίμησή σας για την πολιτική αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος στην Ελλάδα μέχρι σήμερα;
Αφού με ρωτάτε θα σας πω την άποψή μου ως ένας απλός πολίτης γιατί σίγουρα υπάρχουν ειδικοί, των οποίων η οπτική έχει μεγαλύτερη βαρύτητα. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η χώρα μας λειτουργεί ως μέρος της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κοινότητας. Δεν θεωρώ ότι από μόνοι μας θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το τεράστιο προσφυγικό ρεύμα των τελευταίων χρόνων, το οποίο άλλωστε δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Φυσικά και δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένη με τις ενέργειες που έχουν γίνει, αλλά αυτό δεν το καταλογίζω μόνο στην ελληνική πλευρά χωρίς να απαλείφω τις ευθύνες που αναλογούν στην εγχώρια διοίκηση.
Λυπάμαι που το σκέφτομαι έτσι αλλά καταλαβαίνω ότι υπάρχει μια συνολική απροθυμία για ουσιαστική και άμεση λύση στο πρόβλημα. Δεν είναι πρωτότυπο να πω ότι υπάρχουν οικονομικοί και γεωπολιτικοί λόγοι, για τους οποίους μαίνεται ακόμα η σφαγή στη Συρία και οι εντάσεις σε άλλα κράτη της ευρύτερης περιοχής.
Δημιουργείται μια κατάσταση παγκοσμίως, η οποία φαντάζομαι ότι οδηγεί τους μελετητές σε αναγωγές με γεγονότα που σφράγισαν τον Α' και Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Θυμάμαι πριν από περίπου είκοσι χρόνια σε μια παρέα φοιτητών πίναμε τον καφέ μας αμέριμνοι και σχολιάζαμε ότι η δική μας γενιά θα ζήσει χωρίς εντάσεις, με ευημερία και πρόοδο. Θλίβομαι βαθιά για την εξέλιξη των πραγμάτων και θέλω να ελπίζω στη δυνατότητα στροφής από την καταστροφική πορεία που φαίνεται ότι ακολουθεί η ανθρωπότητα. Παρ' όλα αυτά, δεν αισιοδοξώ καθόλου, λυπάμαι που το λέω.
Αυτή είναι η τρίτη σας ποιητική συλλογή μετά το Μουσείο Άδειο και τα Ρολόγια και άλλοι χτύποι. Ποιες διαφορές διακρίνετε μεταξύ τους;
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, τα Καθημερινά κρεβάτια αποτελούν μια ποιητική σύνθεση και όχι μια ποιητική συλλογή, όπως ήταν τα δύο προηγούμενα βιβλία μου, όλα από τις εκδόσεις Μελάνι. Λειτούργησα έχοντας στο μυαλό μου μια συγκεκριμένη θεματική και έγραψα αυτοματικά. Αφέθηκα στον συνειρμό των λέξεων και των εικόνων. Αυτό με έκανε να γράψω μεγαλύτερες ποιητικές φόρμες, οι οποίες όμως έχουν πυκνή δομή. Ουσιαστικά, πρόκειται για πέντε μεγάλα ποιήματα. Στα δύο προηγούμενα βιβλία μου, η έκταση των ποιημάτων ήταν μικρής ή μεσαίας κλίμακας. Επίσης, αυτό το βιβλίο είναι ακόμα πιο ολιγοσέλιδο, σε σχέση με τις δύο πρώτες συλλογές, στις οποίες ακολούθησα και πάλι το μέτρο της οικονομίας. Με το βιβλίο αυτό ήθελα να κάνω πράξη την πεποίθησή μου πως στην ποίηση τα λίγα λόγια μιλάνε πολύ περισσότερο. Ειδικά στις παροντικές συνθήκες, όπου ακούγονται πολλά και λέγονται ελάχιστα.
Πώς θα ορίζατε την ποιητική γραφή μέσα από τη μέθεξη με τα Καθημερινά Κρεβάτια
Όχι μόνο στα «Καθημερινά κρεβάτια», γενικότερα ακολουθώ και εγώ εκείνη την άποψη που θέλει την ποιητική πράξη να έρχεται στον απόηχο των γεγονότων. Παραλληλίζω την γραφή της ποίησης με την προσπάθεια επανασχηματισμού των φωνηέντων, όταν σβήνει ο ήχος και απομένει για λίγο ακόμα η αίσθηση της χροιάς του στη μνήμη μας. Λέω ότι πρόκειται για τη σωματοποίηση της αποδοχής αλλά και της αντίστασης στη γνώση της παροδικότητας που διέπει τη φυσική λειτουργία.
Η Μαρία Κουλούρη, γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1975 και ζει στην Αθήνα. Έχει σπουδάσει λογοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, θέατρο και είναι σε εξέλιξη οι σπουδές της στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Από τις εκδόσεις Μελάνι έχουν εκδοθεί τα ποιητικά της βιβλία Μουσείο άδειο, 2013 (Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Ποιητή της Εταιρείας Συγγραφέων, 2014 – Υποψηφιότητα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης), Ρολόγια και άλλοι χτύποι, 2015 (Βραβείο «Σωτηρίου Ματράγκα» της Ακαδημίας Αθηνών, 2016) και Καθημερινά Κρεβάτια, 2017. Την περίοδο αυτή διδάσκει ποίηση στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, στο τμήμα της Δημιουργικής Γραφής. Έχει διδάξει συγγραφή θεατρικού έργου σε ομάδα ενηλίκων με αυτισμό και έχει επιμεληθεί την έκδοση του μυθιστορήματος φαντασίας, ενήλικα με αυτισμό. Είναι υπεύθυνη του προγράμματος θεραπείας μέσω συγγραφής, στο Κέντρο Ψυχική Υγείας και προσωπικής ανάπτυξης «Γαληνός». Θεατρικά της μονόπρακτα έχουν παρουσιαστεί σε μορφή θεατρικού αναλογίου, από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου της Αθήνας. Έχει γράψει το σενάριο της ταινίας μικρού μήκους Μη με λησμόνει. Κριτικά της κείμενα και μεταφράσεις ποιημάτων έχουν κυκλοφορήσει σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
