Τι είναι η Θεατρική Σύνθεση, που
μπορεί να οδηγήσει το θέατρο του 21ου αιώνα και ποιος ο ρόλος της νέας
φυσιογνωμίας Σκηνοθέτη-Συνθέτη; Μία αναζήτηση με τον Δρ. Γιώργο Ροδοσθένους μας
καθοδηγεί σε αυτήν την νέα προσέγγιση του παραστατικού έργου και μας εξηγεί
γιατί σήμερα;
Πείτε μας
λίγα λόγια για την Θεατρική Σύνθεση, ποιες είναι οι καταβολές της και τι είναι
αυτό που την διαχωρίζει από τις μορφές θεάτρου που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα;
Η Θεατρική Σύνθεση δεν είναι ένα είδος-είναι περισσότερο ένα κάδρο ή
ένας φακός που φέρνει αρκετά ανόμοια φαινόμενα στο προσκήνιο και τα συν
τοποθετεί. Στο κέντρο αυτού του κάδρου η εστίαση βρίσκεται στην δημιουργική
διαδικασία που φέρνει την μουσική έννοια της σύνθεσης στις θεατρικές πτυχές της
εκτέλεσης και της παρουσίασης. Αυτό το φαινόμενο έχει αναπτυχθεί κυρίως από
όσους δουλεύουν σκοπίμως με μία αυστηρά μουσική σύλληψη της σύνθεσης, που
εντάσσει συνθετικές τεχνικές και συλλήψεις, συχνά αναπτυγμένες από τα μοντέλα
που υπάρχουν στην δυτική κλασσική μουσική, σε θεατρικά υλικά και δράσεις. Οπότε
τα έργα είναι σκηνοθετημένα (και συχνά μουσικά επενδυμένα) από μουσικούς
συνθέτες.
Μία από τις αρχές της Θεατρικής Σύνθεσης είναι η μη υπεροχή κανενός
στοιχείου πάνω στο άλλο. Ο ηθοποιός με
το σκηνικό, το κείμενο, ο ήχος και η μουσική βρίσκονται σε ίσο ενεργό ρόλο
απέναντι στον θεατή και σε αλληλένδετη σχέση μεταξύ τους, “συνθέτοντας” έτσι το
συνολικό έργο. Τι δυσκολίες μπορεί να
έχει η κατάκτηση αυτής της ισορροπίας και τι απαιτήσεις από έναν θεατρικό
σκηνοθέτη;
Ενίοτε, ο σκηνοθέτης-συνθέτης μπορεί
να επιτρέψει στην μουσική να καταλάβει τον θεατρικό χώρο, αλλά αν κανείς είναι
προσεκτικός, τότε τέτοιες αποφάσεις θα επηρεάζουν η μία την άλλη και θα
επιτρέπουν νέους ορίζοντες στο έργο. Όπως σε ένα μουσικό κομμάτι, μπορείς να
πλάσεις το θέατρο κομμάτι-κομμάτι, τεμάχιο-τεμάχιο και σκηνή ανά σκηνή. Στην
δική μου δουλειά επιμένω να γνωρίζω ποια είναι η αρχή και το τέλος και ύστερα
σιγά σιγά γεμίζω τα ενδιάμεσα τμήματα κατά μία οργανική διαδικασία, οπότε στην
πραγματικότητα, η Θεατρική Σύνθεση δεν παρουσιάζει τόσο πολύ κινδύνους όσο
ευκολότερες λύσεις στην οργανική δημιουργία του έργου.
Υπάρχουν κάποιες ελευθερίες που χαρίζει αυτή η πρόκληση, τις οποίες δεν
επιτρέπει το συμβατικό θέατρο;
Η αρχική αισθητική του σκηνοθέτη και
οι σκηνικές επιλογές του, συντίθενται στην τελική αφήγηση και είναι ενωμένες
υπό την μουσική δομή που παρέχεται από την ίδια την μουσική. Έτσι λοιπόν, η
μουσική καταφέρνει να προσφέρει μία βάση για το σχήμα της εκτέλεσης ούτως ώστε
μία ανεξάρτητη ακουστική σημειωτική να αναδύεται (Lehmann 2006: 91). Η μουσική παρέχει ένα
ακόμα επίπεδο ούτως ώστε να συγκινηθεί με αυτό ο θεατής.
Εκτός από την βασική μουσικοκεντρική της δομική σύνθεση, την ιδιότητα του
συνθέτη-σκηνοθέτη, υπάρχει παράλληλα συμβολή και των υπολοίπων τεχνών στην
αισθητική εξέλιξη αυτού του είδους; Και αν ναι, πως μπορούν να λειτουργήσουν σε
ισοζύγιο;
Μπορούν να βοηθήσουν τον σκηνοθέτη να
δημιουργήσουν την οπτική γλώσσα του έργου. Για παράδειγμα: όταν
χρησιμοποιούνται σκηνικά αντικείμενα, αυτά μπορούν να “συντεθούν” στην οπτική
αφήγηση και να αξιοποιηθούν κατά τρόπο “θέματος και παραλλαγής” στην οπτική
σύνθεση. Γίνονται δηλοποιοί κλειδιά που βοηθούν στην ανάπτυξη της αφήγησης και
εμπλουτίζουν την οπτική παλέτα. Η Θεατρική Σύνθεση μπορεί επίσης να υπαγορεύσει
την χορογραφία και την κινησεολογική ακολουθία κατά τρόπο ώστε να είναι
οργανικά συνδεδεμένες στο έργο.
Θα χαρακτηρίζατε την Θεατρική Σύνθεση ως ένα νέο κίνημα με προκαθορισμένη
ημερομηνία λήξης, ή μία φρέσκια, ενιαία γλώσσα θεάτρου η οποία ενισχύει την
επιβίωση μίας αρχαιότατης τέχνης στο σήμερα και στο μέλλον;
Η Θεατρικό Σύνθεση δεν είναι μία νέα
τάση, υπάρχει καθ όλη την διάρκεια του 20ο αιώνα. Αυτό που συνέβη τώρα στον
21ο, είναι ότι μία ομάδα ακαδημαϊκών έχουν επιχειρήσει να την προσδιορίσουν και
να την κατατάξουν. Θα ακμάσει, πιστεύω, για τον λόγο του ότι το κείμενο πλέον
χάνει την δυναμικότητα του και το κοινό συγκινείται περισσότερο από την οπτική
γλώσσα του θεάτρου και το θέαμα που προσφέρει.
Τα τελευταία χρόνια, ασχολείστε με την Αρχαία Τραγωδία και ως σκηνοθέτης
έχετε ανεβάσει έναν αριθμό έργων σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Leeds
αξιοποιώντας την συγκεκριμένη μέθοδο. Ποια η σχέση Θεατρικής Σύνθεσης και
Αρχαίου Δράματος στα μάτια σας και πως γεφυρώνονται τα δύο;
Εφόσον η Αρχαία Τραγωδία έχει
ενσωματωμένα κείμενο, μουσική και κίνηση κατ έναν οργανικό τρόπο, η εργασία
πάνω σε σύγχρονες προσεγγίσεις της Αρχαίας Τραγωδίας, μου επιτρέπει να
επιστρέψω σε αυτόν τον τρόπο δουλειάς και επιτρέπει στα τρία αυτά στοιχεία να
λειτουργούν μαζί χωρίς την κυριαρχία του κειμένου, ως πρωταρχικό στοιχείο της
δημιουργίας μου. Η μουσική και η κίνηση έχουν την δυνατότητα να αφηγηθούν την
ιστορία σε συγκεκριμένα σημεία με την απουσία οποιουδήποτε κειμένου και όλα
αυτά καθοδηγούνται συνολικά από έναν μουσικό θόλο. .
Η Θεατρική Σύνθεση εξαπλώνεται όλο και πιο ενεργά στα Ευρωπαϊκά
πολιτιστικά κέντρα. Στην Ελλάδα θεωρείτε ότι θα είχε ανάλογη ανταπόκριση;
Πιστεύω πως ήδη στην Ελλάδα υπάρχουν
μικρά κύματα Θεατρικής Σύνθεσης που λειτουργούν στην πιο πειραματική θεατρική
σκηνή. Φέτος υπήρξαν δύο παραγωγές στο Φεστιβάλ Επιδαύρου που σκηνοθετήθηκαν
από μουσικούς συνθέτες. Αυτό είναι ένα σημάδι ότι οι διοργανωτές του φεστιβάλ
γίνονται όλο και πιο ανοιχτόμυαλοι σε ο,τι αφορά την διάπραξη νέων παραγωγών
Αρχαίας Τραγωδίας και σταδιακά αυτό μπορεί να εξελιχθεί σε μία φυσιολογική
κατάσταση. Παρουσιάζει φυσικά μία απειλή προς τις υπόλοιπες σκηνοθετικές
τάσεις, αλλά πιστεύω πως υπάρχει χώρος για συνύπαρξη και αλληλοεπιρροή όλων των
ειδών μεταξύ τους. Είμαι βέβαιος πως το κοινό θα εκτιμήσει αυτόν τον τρόπο
δουλειάς επειδή η αφήγηση γίνεται πιο ξεκάθαρη και παρουσιάζεται με έναν πολύ
πιο συναρπαστικό τρόπο.
Μεταξύ των θεμελιωτών αυτού του νέου είδους θεάτρου, όπως οι John Cage,
Heiner Goebbels Mauricio Kagel και πολλοί άλλοι, είναι αρκετά εμφανής μία
συσπειρωμένη ελληνική παρουσία γύρο από την βάση και την εξέλιξη του. Από τους
επονομαζόμενους, μεταξύ των πατέρων του είδους, Μάνο Τσαγκάρη και Γιώργο Απέργη, μέχρι τους σύγχρονους
θεωρητικούς και πρακτικούς αντιπροσώπους του όπως ο Δημήτρης Ζαβρός, η Ελένη
Βαροπούλου και φυσικά ο Γιώργος Ροδοσθένους. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτές τις
προσωπικότητες και την συμβολή τους στην θεμελίωση της Θεατρικής Σύνθεσης.
Οι περισσότεροι από αυτούς τους
συνθέτες είναι πολύ σεβαστοί στους τομείς τους και δουλεύουν στην Γερμανία, την
Γαλλία και την Αγγλία. Ενίοτε είναι ευκολότερο να δημιουργήσεις έργο όταν
βρίσκεσαι στο εξωτερικό διότι δεν υπάρχουν περιορισμοί και υφίσταται μία
πληθώρα από πόρους. Άμα το καλοσκεφτούμε, ο ετήσιος προϋπολογισμός της
Γερμανίας για τον πολιτισμό είναι τεράστιος. Κάθε πόλη έχει την δική της Όπερα
και υπάρχει μία ισχυρή παράδοση στο Μουσικό Θέατρο. Επομένως, αυτοί οι συνθέτες
είναι χρηματοδοτούμενοι από αυτό το σύστημα και ενθαρρύνονται να δημιουργήσουν
έργο που θα διευρύνει τα όρια και θα δημιουργήσει νέες μεθόδους δουλειάς, τόσο
στον χώρο της πρόβας, όσο και στην σκηνή.
Ποιο πιστεύετε πως ήταν το καθοριστικό στοιχείο που τράβηξε το ενδιαφέρον
των Ελλήνων δημιουργών και θεωρητικών σε αυτό το νέο είδος καθώς και προσωπικά
για εσάς;
Έχοντας ένα μουσικό υπόβαθρο
(δουλεύοντας ως συνθέτης), νιώθω πως είναι μία φυσική εξέλιξη το να θέλει
κανείς να σκηνοθετήσει. Η σκηνοθεσία περιλαμβάνει καθολικό έλεγχο της σύλληψης
και των παραμέτρων της. Με αυτόν τον τρόπο μπορείς να εξασφαλίσεις ότι όλα
υπηρετούν την σκηνοθετική σύλληψη και μπορείς και επιτρέψεις στους εκτελεστές
να λειτουργήσουν εντός αυτού του τρόπου δουλειάς με έναν πιο συγκεντρωμένο
τρόπο.
Παρ όλη την παρουσία τους όμως αυτή, στο κοινό της Ελλάδας, τόσο οι
προσωπικότητες αυτές, όσο και το εύρος του έργου τους, είναι σχεδόν άγνωστες.
Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι λόγοι που στον αρκετά θεατρόφιλο Ελλαδικό χώρο, οι
προσωπικότητες αυτές παραμένουν στην αφάνεια;
Η πλειοψηφία αυτών των σκηνοθετών
δουλεύουν στην Γερμανία. Στην Ελλάδα έχουν υπάρξει παραγωγές που περιόδευαν από
την Γαλλία (Φεστιβάλ της Avignon) και μερικές περιστασιακές επισκέψεις του Martheler. Τα Φεστιβάλ της Ελλάδας πρέπει να
καλέσουν αυτούς τους σκηνοθέτες (όπως τον Μάνο Τσαγκάρη) για να παρουσιάσουν
δουλειά τους στην Αθήνα και ακόμα και να διοργανώσουν ένα φεστιβάλ Θεατρικής
Σύνθεσης που να εξυμνεί το έργο τους.
Η Θεατρική Σύνθεση βρίσκεται κοντά στην αρχή της γέννησης της, η ωρίμανση
της, τι μπορεί να επιφέρει στο μέλλον;
Θεωρώ πως η Θεατρική Σύνθεση μπορεί
να δημιουργήσει παραστάσεις που είναι καλύτερα δομημένες, με περισσότερο
οργανικά αναπτυγμένο θεματικά υλικό και με πιο πειθαρχημένη χρήση του χώρου.
Ο Δρ. Γεώργος Ροδοσθένους ζει και
εργάζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου είναι Λέκτορας της Σχολής Παραστατικών
Τεχνών και Πολιτιστικών Βιομηχανιών του Πανεπιστημίου του Leedsαπό το 2002. Μεταξύ άλλων είναι
Καλλιτεχνικός Διευθυντής της θεατρικής εταιρίας “AltitudeNorth” και ανεξάρτητος θεατρικός
σκηνοθέτης και συνθέτης ασχολούμενος συστηματικά με την εφαρμογή της Θεατρικής
Σύνθεσης συμβάλλοντας πρακτικά και θεωρητικά στην οριοθέτηση της ταυτότητας
της. Το τελευταίο του έργο “Αντιγόνη” ανέβηκε πρόσφατα στην Αθήνα με την συνεργασία
του ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης και του Πανεπιστημίου του Leeds. Ο Γιώργος Ροδοσθένους ασχολείται
συστηματικά με την έρευνα του “σώματος στην εκτέλεση” την “διύλιση τεχνικών
αυτοσχεδιασμού και συνθετικών πρακτικών για την εκτέλεση”, την “επινόηση του
ζωντανού ηχοτοπίου ως μία ενδοπειθαρχική διαδικασία” τον “εκσυγχρονισμό της
Αρχαίας Τραγωδίας” και “το Βρετανικό Musical”.
Βιβλιογραφία: Composed
Theatre, Aesthetics, Practices and Processes
