«Το να έχεις μέσα σου και τις δύο όψεις ενός πράγματος και παρόλα αυτά να μπορείς να λειτουργείς: αυτό λέγεται ιδιοφυΐα».
Η 23η Απριλίου έχει καθιερωθεί από την UNESCO ως η Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου, ενώ στις 30 του ίδιου μήνα γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Τζαζ και ποιός συγγραφέας είναι πιο κατάλληλος από τον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ για να μας εισάγει στον κόσμο του swing, των big bands και των κοσμικών πάρτι; Το συγγραφικό ξεκίνημα του Φιτζέραλντ στις αρχές της δεκαετίας '20 συμπίπτει με τον μαξιμαλισμό της μεσοπολεμικής περιόδου στις Η.Π.Α. που αφήνει πίσω της τα κατάλοιπα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του '29 και η Μεγάλη Ύφεση που την ακολούθησε μοιάζουν αδιόρατες μπροστά στην υλική ευημερία και την αισιοδοξία που αποτυπωνόταν στους ξέφρενους χορούς και την τζαζ.
Στο χρονικό αυτό σημείο, έρχεται ο νεαρός τότε Φιτζέραλντ με ένα σύνολο δημοσιευμένων διηγημάτων που τιτλοφορούνται από τις εκδόσεις Σοφίτα ως Ιστορίες από την εποχή της Jazz. Στον ιδιόχειρο πίνακα περιεχομένων του ίδιου, ο Φιτζέραλντ κατηγοριοποιεί τα έντεκα συνολικά διηγήματά του σε τρεις συλλογές: η πρώτη φέρει τον τίτλο Flappers κι αποτελείται από Το Ζελεδάκι, τη Ράχη της καμήλας, το πολιτικό έργο Πρωτομαγιά και το Ροζ και Πορσελάνη. Στα Αφηγήματα Φαντασίας περιέχονται το Ένα διαμάντι μεγάλο σαν το Ριτζ, το διάσημο Η περίεργη περίπτωση του Μπέντζαμιν Μπάτον, το Ο Ταρκύνιος του Τσίπσαϊντ και την Κοκκινομάλλα Μάγισσα. Τέλος, στα Αταξινόμητα Αριστουργήματα βρίσκουμε τα Απομεινάρια της ευτυχίας, το μονόπρακτο Ο Κύριος Ίκυ και την Τζέμινα.
«Ένας αεικίνητος νεαρός, σε πλήρη ευθυμία, πήγαινε από τραπέζι σε τραπέζι κι έπιανε κουβεντούλα με όλο τον κόσμο, ανταλλάσσοντας χειραψίες, ενώ τα γκαρσόνια που ήταν στα πρόθυρα εγκεφαλικού – καθώς αγωνίζονταν να εξυπηρετήσουν τον κόσμο κουβαλώντας κέικ και αυγά – τον έβριζαν μέσα απ' τα δόντια τους και τον έσπρωχναν για να ανοίξουν δρόμο ανάμεσα στα τραπέζια. Για τον Ρόουζ, που καθόταν στο πιο απομονωμένο τραπέζι, το όλο θέαμα έμοιαζε με ένα όμορφο και φασαριόζικο τσίρκο». Πρωτομαγιά
Ο συγγραφέας αξιοποιεί το μοτίβο της «διπλής όρασης» όταν αποτυπώνει το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον στα διηγήματά του. Δύο αντιθετικοί κόσμοι ξεπροβάλλουν πίσω από τη φαινομενική τελειότητα εκείνης της εποχής: από τη μια πλευρά, οι πλούσιοι Αμερικανοί που ταυτίζονται με τον αλαζονικό αστικό τρόπο ζωής και από την άλλη πλευρά, οι μικροαστοί κάτοικοι των επαρχιακών πόλεων και οι μαύροι υπηρέτες. Σκοπός του Φιτζέραλντ δεν είναι η εξιδανίκευση της Εποχής της Jazz, αλλά να καταδείξει την ανθρώπινη αλλοτρίωση, την ερωτική απόρριψη (Κοκκινομάλλα μάγισσα) και την ανάγκη για στροφή προς τον εσώτερο εαυτό ή ακόμα και στην αυτοκατάργηση (Πρωτομαγιά). Η υπαρξιακή ιλαρότητα της ευτελούς ζωής και η μαζική υστερία για διασκέδαση γίνονται αντικείμενο σάτιρας (Η ράχη της καμήλας) και συνιστούν μεταπτωτικές συνθήκες μέσα από τις οποίες διαφαίνεται ο προορισμός της αποφυγής της δυστυχίας κι όχι μια αήθης καιροσκοπική ευδαιμονία. Ο Φιτζέραλντ δεν ασκεί ηθική κριτική στους χαρακτήρες των έργων, αλλά προτιμά να αποστασιοποιείται από τις επιλογές τους.
Τα ανωτέρω διηγήματα γράφτηκαν την περίοδο 1920-1922 και δεν χαρακτηρίζονται από την ωριμότητα του Υπέροχου Γκάτσμπυ αποτελούμενα από παράλληλες αφηγήσεις που κατακερματίζουν το κείμενά του. Με εξαίρεση την Πρωτομαγιά που ενυπάρχουν έντονα αυτοβιογραφικά και στην οποία γελοιοποιεί τα αντικομμουνιστικά ένστικτα, ο συγγραφέας δεν δίνει οριστικό τέλος στην εξέλιξή τους, αφήνοντάς τους ελεύθερους, αλλά και μετέωρους στην καθημερινή πάλη. Τα διηγήματα που ίσως ξεχωρίζουν για την ευφάνταστη ποικιλομορφία τους είναι Η περίεργη περίπτωση του Μπέντζαμιν Μπάτον, όπου τίθεται με ριζοσπαστικό τρόπο το ζήτημα της αποδοχής της διαφορετικότητας και το Ένα διαμάντι μεγάλο σαν το Ριτζ, όπου αποδομείται η νεοαστική αλαζονεία, η απληστία και η ταξική εκμετάλλευση, αλλά, παράλληλα, αναδεικνύεται η εικονοποιητική δεινότητα του συγγραφικού υποκειμένου:
«Κάτω από το φως των αστεριών, δίπλα στη λίμνη, ένας φανταχτερός πύργος σκαρφάλωνε μαρμαρόστρωτος, μέχρι τη μέση ενός παρακείμενου βουνού, κι έπειτα έλιωνε, θαρρείς, με χάρη και απόλυτη συμμετρία, και χανόταν στο σκοτάδι ενός πευκοδάσους. Οι πυργίσκοι και τα παραπέτα, τα χίλια παράθυρα με τα οκτάγωνα και τρίγωνα τζαμιλίκια τους απ' όπου έβγαινε ένα χρυσό φως, οι διασταυρούμενες τροχιές των ασημένιων αεροπλάνων με τη γαλάζια σκιά, όλα πάλλονταν μέσα στο μυαλό του Τζον, σαν μουσικό ακόρντο».
Με κινηματογραφική διάθεση και χαμηλή φωνή μας παρουσιάζεται το έργο Τα απομεινάρια της ευτυχίας, το οποίο αναδεικνύει, από τη μια πλευρά, τη σκοτεινή πλευρά του αμερικανικού ονείρου και αφετέρου, την ανιδιοτέλεια και την αυταπάρνηση ακόμα κι όταν το αποτέλεσμα της έκβασης έχει ήδη κριθεί. Παρόλα αυτά, τα τελευταία δύο διηγήματα αποκαλύπτουν την πραγματική ουσία της ευτυχίας: το ελευθέριο και το βουλητικό Είναι υπονομεύεται και στη θέση του εξυψώνεται το αίσθημα της αγάπης και της ηθικής συνείδησης: ο Άλλος φανερώνεται ως σκοπός και οι κοινωνικές σχέσεις λαμβάνουν τον χαρακτήρα της ισότητας.
«Ήταν μόνιμα στο δωμάτιό του, για να του δώσει το φάρμακο, να του ισιώσει τα μαξιλάρια, μιλώντας του – όπως κάποιος μιλά σ' έναν σκύλο που είναι σχεδόν άνθρωπος – χωρίς ελπίδα απάντησης ή ανταπόδοσης, αλλά με την κεκτημένη ταχύτητα κάποιου που συνεχίζει να προσεύχεται ενώ έχει χάσει την πίστη του.
Δεν υπήρχε άλλη αγάπη που έδειχνε για όλο τον κόσμο, από τον αλήτη που του έδινε φαγητό με χίλιες στερήσεις, μέχρι τον χασάπη που της έκοβε φτηνά κομμάτια κρέας στον πάγκο του. Όλα τα άλλα συναισθήματα ήταν αφιερωμένα σ' αυτή την ανέκφραστη μούμια που έμενε ξαπλωμένη με το πρόσωπο μηχανικά στραμμένο –σαν πυξίδα- προς τον ήλιο, περιμένοντας το τελευταίο κύμα που θα τον έπαιρνε μαζί του». Τα απομεινάρια της ευτυχίας
Ο Φιτζέραλντ γεννήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1896 στην πόλη Σαιντ Πωλ της Μινεσότα και πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου 1940 από ανακοπή καρδιάς στο Χόλυγουντ, σε ηλικία μόλις 44 ετών. Ήταν παντρεμένος με την κατά τέσσερα χρόνια μικρότερή του, Ζέλντα Σάιρ και το 1921 γεννήθηκε η κόρη τους, Φράνσες Σκοτ Φιτζέραλντ. Ο Φιτζέραλντ ήταν για πολλά χρόνια εξαρτημένος από το αλκοόλ, αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και τα πρώτα του διηγήματα τα δημοσίευε σε εφημερίδες για να βγάλει τα προς το ζην. Είχε φιλική σχέση με τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος, μετά τον θάνατο του Φιτζέραλντ, επιχείρησε να σπιλώσει τη φήμη του. Στα πιο σπουδαία έργα του εντάσσονται τα μυθιστορήματα This Side of Paradise (1920), Όμορφοι και καταραμένοι (1922), Ο Υπέροχος Γκάτσμπυ (1925), Τρυφερή είναι η Νύχτα (1934) και Ο Τελευταίος Μεγιστάνας (1940). Το διήγημα Η περίεργη περίπτωση του Μπέντζαμιν Μπάτον ανέβηκε στη μεγάλη οθόνη το 2008 σε σκηνοθεσία Ντείβιντ Φίντσερ και πρωταγωνιστές τους Μπραντ Πιτ και Κέιτ Μπλάνσετ, ενώ πέντε χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους ο Υπέροχος Γκάτσμπυ (2013) με σκηνοθέτη τον Μπαζ Λούρμαν και πρωταγωνιστή τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο.
Συγγραφέας: Φ. Σ. Φιτζέραλντ
Τίτλος: Ιστορίες από την Εποχή της Jazz
Τίτλος πρωτοτύπου: Tales of the Jazz Age (1922)
Μετάφραση: Γιάννης Μπαζός
Εκδόσεις: Σοφίτα (2015)
Σελίδες: 337
