Ένα μεταφορικό γιορτινό τραπέζι σε περίμενε…

του Μαλλίνη Άγγελου

Τη δεκαετία του 80 έως τα μέσα του 90, η φωτιά στα ελληνικά γιορτινά τραπέζια άναβε με την αλλαγή του Ανδρέα ή τον αποστάτη Μητσοτάκη, τους πρασινοφρουρούς ή τα κομματόσκυλα της δεξιάς, τον Κωσκοτά και το βρώμικο ‘89. Το μακεδονικό, τα συλλαλητήρια, οι ταυτότητες, οι πρώτοι μετανάστες στη χώρα. Θυμάσαι τον εαυτό σου στις αρχές να τρομάζει από τις φωνές και τους καυγάδες, να νιώθεις αφόρητα από τον καπνό των τσιγάρων μες τα σαλόνια, μετά να εξοικειώνεσαι και να χώνεσαι κάτω από τα τραπέζια πίνοντας απαρατήρητος λίτρα sprite ή γαργαλώντας τους συνδαιτημόνες. Η ένταση έφτανε σε τέτοιο βαθμό που εκστομίζονταν με ευκολία προσβολές.  Να ακούς τη μάνα σου να λέει στη θεία σου τη Μάγδα θα τον πάρω να φύγουμε εννοώντας τον πατέρα σου. Επική η στιγμή που φύγατε από το  σπίτι της θειάς σου της Μαίρης στη γιορτή της πριν βγει το γλυκό, περίπου το 1993. Νομίζω δεν ξαναπήγατε. 

Τις επόμενες δεκαετίες τους διχασμούς στα κυριακάτικα τραπέζια τους δημιουργούσε το περιεχόμενο της τηλεόρασης το οποίο καθόριζε και ευθυγράμμιζε την νεοελληνική συλλογική μνήμη. Τώρα οι διχασμοί πραγματοποιούνται κάτω από posts, reposts και status στα social media εκεί που οι πολίτες αυτοπροσδιορίζονται ως χρήστες. Η απόσταση αλλά και η ανωνυμία γεννούν μια επικοινωνία που ξεπερνάει την αγένεια, με εμπρηστικό και βίαιο  λόγο. Οποιοδήποτε θέμα ή είδηση, οικουμενικό ή τοπικό περνάει μέσα από τις δημοφιλείς πλατφόρμες και οι αντιπαραθέσεις είναι επί παντός επιστητού, από τον γάμο του νέου προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ έως το νικητή του Νόμπελ λογοτεχνίας…

Ένα μεταφορικό γιορτινό τραπέζι σε περίμενε…

Τώρα σε μεταφέρω στη τραπεζαρία σας, καλεσμένη η παρέα σας. Ήρθε στην ώρα της. Μετά τις ευχές, τις φιλοφρονήσεις, τις συνταγές των κουραμπιέδων και τα τσουγκρίσματα των ποτηριών, ρώτησες την Μπέτυ πως της φάνηκαν Τα Χρόνια της Ερνώ. Απευθύνθηκες χαμηλόφωνα, μόνο στην ίδια. Είχε κάνει story με hashtags  #literaturefrancaise #booklover #annieernaux

Μπέτυ Στ.  –  Ε, να σου πω! Ένα βιβλίο με μια τεράστια εικονοπλαστική δύναμη. Περνάνε από μπροστά σου τα γεγονότα και οι δεκαετίες του δεύτερου μισού του αιώνα όχι σαν αποδελτίωση αλλά σαν φωτογραφικό άλμπουμ και όχι οικογενειακό αλλά συλλογικό. Μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία. Μου άρεσε!

Κώστας Λ.  –Τι καημός είναι αυτός να προβάλλονται στην Ελλάδα μέτριοι Γάλλοι συγγραφείς, όπως η Αννί Ερνώ ή ο Εντουάρ Λουί. Εντυπωσιάζομαι με την ευκολία να δημιουργούνε θόρυβο συγγραφείς που κάθε βιβλίο τους δεν αριθμεί πάνω από 100 σελίδες…

Μπέτυ. Στ.  – Έλα βρε Κώστα! Αρκετά επιφανειακό! Όπως η πνευματική εργασία δεν χωράει στον συμβατικό χρόνο έτσι και την αξία ενός λογοτεχνικού έργου, δεν την μετράμε με σελίδες. Και συγκεκριμένα Τα Χρόνια είναι περισσότερες από 300 σελίδες.

Ο κουνιάδος σου ο Κώστας έβαζε φωτιά στο τραπέζι λέγοντας:

Κώστας Ζ.  – Λοιπόν μπερδέψαμε την μεγάλη λογοτεχνία με την αυτοαναφορικότητα! Συγγραφείς για τα Saloane literaire των τύπων που μπερδεύουν το κρασί με τις λέξεις. 

Σάββας Α.  – Πουλάει καλά τα τραύματά της!

Αυτό ήταν. Ο εκνευρισμός της Ανθής που μόλις είχε ολοκληρώσει Το Γεγονός ήταν ολοφάνερος. 

Ανθή Μ.  – Η βράβευσή της η οποία έγινε για το σύνολο του έργου της είναι κάτι παραπάνω από ένα μήνυμα για την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος. Η κοινωνική ανισότητα, η πατριαρχία ή όπως αρέσει στην αδερφή μου τη Δέσποινα να το τονίζει ως ανδρική κυριαρχία είναι η θεματολογία της κάτω από την πρώτη επιφάνεια που βλέπεται εσείς! Δεν έχουν τιμηθεί άλλοι συγγραφείς που καταπιάστηκαν με την αυτοβιογραφία;

Η αλήθεια είναι πως ο Στράτος προσπάθησε να είναι νηφάλιος.

Στράτος Α.  – Η αυτοβιογραφία δεν είναι κατώτερο είδος, είναι ευκολότερο είδος. Νομίζω δεν έχει νόημα ένας συγγραφέας να κάνει αυτοβιογραφία, ούτε να έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία μέσα στο έργο του. Υπάρχουνε μέσα στο έργο του, από κείνα που ζει γράφει πουλάκι μου αλλά δεν πρέπει να φαίνονται αυτά. Μου είναι πολύ εύκολο να σου διηγηθώ όλη μου τη ζωή, πως γεννήθηκα, για τη μάνα μου ανέκδοτα, αυτά είναι ωραία. Ξέρεις πόσα μπορώ να σου πω τέτοια; Μέχρι το πρωί να σου λέω και να τρελαθείς από τη χαρά σου. Αλλά δεν είναι τέχνη αυτό. Δείχνουνε τις δυνατότητες του τι μπορεί να κάνει ένας συγγραφέας. Το δύσκολο είναι να κάνεις ένα έργο και να πάρει αυτόνομη ζωή. Ε, αυτό δεν γίνεται με την αυτοβιογραφία! Πχ Γεννήθηκα την τάδε του μηνός… (Στεφανή, 1998)

Πάλι ο κουνιάδος σου έριχνε λάδι στη φωτιά: Θα προτιμούσα να της δώσουν κανένα Μισελέν για τα θαλασσινά που μαγειρεύει στους φίλους της. 

Ο Στράτος κοίταξε τον νονό Κώστα και γελάσανε δυνατά. Η νονά Δέσποινα είχε στήσει πηγαδάκι με την Στέλλα για την Ιστορία της βίας του Λουί που μόλις είχαν τελειώσει και οι δύο. Η Μάγδα που μέχρι εκείνη την ώρα έδειχνε να μην την ενδιαφέρει η συζήτηση άρχισε να υπερασπίζεται με ένταση το αυτοβιογραφικό είδος και κατέληγε:

Μάγδα Β.  – Δεν μπορείτε να δείτε το πως διαχειρίζεται τη μνήμη; Που πολλές φορές περνάει μέσα από την ζωντανή γλώσσα; Μα πραγματικά δεν αντιλαμβάνεστε ότι γράφοντας για τη ζωή της, γράφει για τις δικές μας ζωές; Για τις ζωές των γονιών μας; Και ότι αυτό απαιτεί μεγάλη μαεστρία; Πιστεύετε όντως ότι  εμπορευματοποιεί το τραύμα της; Το βρισκω τόσο ρηχό! 

Η κατάσταση πήγε να ξεφύγει και η Θυμία σχεδόν με ένταση είπε:

Θυμία Ζ.   – Παιδιά σταματήστε θα ξυπνήσει ο Ανδρέας.  Μετά συνέχισε χαμηλόφωνα. Άλλη η περίπτωση της Ερνώ και άλλη του Λουί. Όμως, όπως η Ερνώ έτσι και ο Λουί περιγράφει το πως η εκπαίδευση μεταμορφώνει τον άνθρωπο. Γράφουν για το χάσμα που δημιουργείται και σε αποκόβει από το παρελθόν σου. Πως σε μεταμορφώνει. Δεν γνωρίζω αν η Ερνώ δικαιούται το Νόμπελ ή ο Λουί όλη αυτή τη τεράστια επιτυχία και απήχηση. Βρίσκω ενδιαφέρουσα την επινόηση του εγώ, τη κατασκευή ταυτοτήτων, το πως η κοινωνική αναζήτηση γίνεται έκφραση και μεταμόρφωση και όλα αυτά με μια απίστευτη διεισδυτικότητα η οποία μπορεί να ενεργοποιήσει τον αναγνώστη και μπορεί να τον οδηγήσει μέχρι και στην αυτογνωσία. Ε λοιπόν όταν αυτό λειτουργεί πρόκειται για λογοτεχνία που αξίζει.  Διάβασα μια υπέροχη συνέντευξη του Λουί ο οποίος λέει  πως ίσως υπάρχει η ελπίδα ότι η λογοτεχνία μπορεί να κάνει αυτά που δεν κάνει η πολιτική (Λουί, Ο Εντουάρ Λουί και η στρατευμένη τέχνη, 2023). Θέλω πολύ να το σκεφτείτε! Παιδάκια να μαζέψουμε τα πιάτα για να βγάλω τον κορμό της γιαγιάς Μαρίας. 

Και κάπου εκεί η συζήτηση πήγε στο ταξίδι της Μπέτυ και του Κώστα στο Νόβι Σαντ και τον γενικότερο ενθουσιασμό τους για τη Σερβία. Φωτογραφίες, απόψεις για τους Σέρβους, το φαγητό τους, το πόσο ακριβό είναι εκείνο ή το άλλο.

Κάπως έτσι δεν είναι και η ροή στο timeline των social media; Ένα θέμα που δημιουργεί trend ο καθένας τοποθετείται με τον τρόπο του, με τη φωτογραφία του, με το hashtag του, με το σχόλιό του. Άλλοτε αιχμηρό και άλλοτε ψύχραιμο. Και μετά αυτό χάνεται στο χρόνο. Μια τέτοια διάσταση πήρε και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό η βράβευση της Ερνώ με το Νόμπελ λογοτεχνίας αλλά και η επιτυχία του Εντουάρ Λουί.

Αλλά εσύ δεν μας είπες ποια είναι η άποψη σου για την Αννί Ερνώ και τον Εντουάρ Λουί; 

Εσύ  – Ναι αλλά πριν τοποθετηθώ θέλω να βάλω στο κάδρο το βιβλίο ενός σύγχρονου Γάλλου στοχαστή το Επιστροφή στη Ρενς και να το συσχετίσω με το Αλλαγή: Μέθοδος του Εντουάρ Λουί και τα Χρόνια της Αννί Ερνώ. Τρία βιβλία, τρεις συγγραφείς, τρεις  προσωπικότητες με ένα κοινό χαρακτηριστικό που τους καθόρισε. Την ταξική τους κινητικότητα μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος. Με επιρροές και αναφορές του ενός προς τον άλλο. Αποδοχή της Αννί Ερνώ σε συνεντεύξεις της για τον Εντουάρ Λουί. Δεκάδες οι αναφορές του Εριμπόν στην εργοργραφία της Ερνώ στο “Επιστροφή στη Ρενς”. Βαθιά επιρροή και στήριγμα ο Εριμπόν στην μεταμόρφωση του Εντουάρ Λουί. Του αφιερώνει το πρώτο του βιβλίο “Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ”. Μιλάει διεξοδικά στο “Αλλαγή: Μέθοδος” για την επιρροή και την βοήθεια του. Από την άλλη έχουμε ξεκάθαρες αναφορές και μεθοδικές αντιστοιχήσεις στο έργο της Ερνώ από τον Λουί. “Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ” από την μία, “Αναμνήσεις ενός κοριτσιού” από την άλλη. Απέναντι στο “O τόπος» της Ερνώ, ο Λουί παραθέτει το «Ποιος σκότωσε τον πατερά μου». Ο Λουί παρουσιάζει την μητέρα του στο «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας” απέναντι στο “Μια γυναίκα” της Ερνώ. Τέλος, απαντάει με το “H Ιστορία της βίας” στο “Γεγονός”.

Η Ερνώ, Νόμπελ λογοτεχνίας 2022 δεν είναι μόνο ότι ανανεώνει ουσιαστικά το αυτοβιογραφικό είδος, καταφέρνει με μια απαράμιλλη δεξιοτεχνία να αναγάγει το προσωπικό σε συλλογικό. Είναι αυτό που επισημαίνει στο εξαιρετικό του επίμετρο Στα Χρόνια ο Νίκος Μπακουνάκης, «Τα Χρόνια της Ερνώ είναι τα δικά μας χρόνια».

Ο Εριμπόν γράφει νηφάλια και ψύχραιμα με μια μεγάλη απόσταση των γεγονότων, τοποθετώντας τα με επιδεξιότητα μέσα στην επιστήμη της κοινωνιολογίας και το πρίσμα της φιλοσοφίας. Αναλυτικός και πυκνός λόγος. Μας οδηγεί μεθοδικά να στοχαστούμε στην έννοια της τάξης και της ύπαρξης. Ένα βιβλίο με ψυχαναλυτικό και πολιτικό βάθος. Δεν χαρίζομαι, το Επιστροφή στη Ρενς είναι μοναδικό και αποκαλυπτικό.

Ο Λουί γράφει εν ψυχρώ γιατί το βίωμα του είναι ακόμα ζεστό. Στη περίπτωση του φαίνεται πως η συγκίνηση οδηγεί το χέρι του. Πρόκειται για μια τρελή αφηγηματική κούρσα.

Και οι τρεις συγγραφείς δεν παρουσιάζουν το βίωμα από την κλειδαρότρυπα αλλά ανοίγουν στον αναγνώστη διάπλατα την πόρτα με κάθε λεπτομέρεια, χωρίς υπόνοιες. Ζώντας  σε μια χώρα που δυσκολεύεται να ανανεώσει τη λογοτεχνία της, σκέφτομαι το παράδειγμα αυτών των τριών συγγραφέων. Κάπως έτσι δεν δημιουργούνται οι λογοτεχνικές παραδόσεις; Καρποί ενός λογοτεχνικού γενεαλογικού δέντρου με ρίζα του τον Προύστ. “Τα Χρόνια” της Αννί Ερνώ, το “Επιστροφή στη Ρενς” του Ντιντιέ Εριμπόν και το “Αλλαγή: Μέθοδος” του Εντουάρ Λουί μπορούν και πρέπει να διαβαστούν διαδοχικά χαρίζοντας μια πρωτόγνωρη αναγνωστική απόλαυση. Θα ανακαλύψετε και εσείς το νήμα που δένει αυτά τα τρία βιβλία.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΤΗΛΗΣ, ΕΔΩ 

Πηγές & Βιβλία που αναφέρονται

Εριμπόν, Ν. (2020). Επιστροφή στη Ρενς. Αθήνα: Νήσος.

Ερνώ, Α. (2020). Μια γυναίκα. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ερνώ, Α. (2021). Τα Χρόνια. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ερνώ, Α. (2022). O τόπος. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ερνώ, Α. (2022). Αναμνήσεις ενός κοριτσιού. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ερνώ, Α. (2022). Το Γεγονός. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Λουί, Ε. (2018). Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ. Αθήνα: Αντίποδες.

Λουί, Ε. (2019). Η Ιστορία της βίας. Αθήνα: Αντίποδες.

Λουί, Ε. (2020). Ποιος σκότωσε τον πατερά μου. Αθήνα: Αντίποδες.

Λουί, Ε. (2021). Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας. Αθήνα: Αντίποδες.

Λουί, Ε. (2022). Αλλαγή:Μέθοδος. Αθήνα: Αντίποδες.

Λουί, Ε. (2023, Ιανουάριος Τετάρτη). Ο Εντουάρ Λουί και η στρατευμένη τέχνη. (Γ. Παπαδόπουλος, & Μ. Καιρίδη, Συνέντευξη στους/στις)

Στεφανή, Ε. (Σκηνοθέτης). (1998). Οι Μεγάλοι Απόντες ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ Ε.Χ.ΓΟΝΑΤΑ [Ταινία].