Με αφορμή, την έκθεση, στο MOMus Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, με θέμα «ΙστορίεςΤης. Φωτογραφικές πρακτικές 1974-2024», o Xρήστος Σατανίδης είχε τη χαρά να μιλήσει με την θρυλική Πάολα Ρεβενιώτη, της οποίας φωτογραφίες θα υπάρχουν στην έκθεση.
ΧΣ: Πάολα… Ακτιβίστρια, δημοσιογράφος, καλλιτέχνης, σκηνοθέτης, πολιτικός. Τι σε εκφράζει περισσότερο από όλα αυτά;
Π: Δε ξέρω. Τίποτα και όλα μαζί.
ΧΣ: Τι φωτογραφικό υλικό, θα δούμε από εσένα, στην συγκεκριμένη έκθεση;
Π: Θα είναι κάποιες από τις φωτογραφίες, που έβγαζα διάφορα αγόρια, τη δεκαετία 80.
ΧΣ: Τα αγόρια αυτά ήταν…
Π:… Αγόρια που ερχόντουσαν το βράδυ σπίτι μου και την ώρα που γδυνόντουσαν ή ντυνόντουσαν τους έβγαζα φωτογραφία. Δεν κοίταγαν την κάμερα, αλλά εμένα και βγαίνανε ωραίες οι φωτογραφίες. Ήταν πιο αθώα εποχή και διαφορετική. Τώρα με το διαδίκτυο, δε θα δεχόταν κανείς να φωτογραφηθεί έτσι. Ήμουν κι εγώ μικρή και όμορφη και δε μου χαλούσαν χατίρι.
ΧΣ: Σήμερα όμως είσαι ένα θρυλικό όνομα. Αυτός δεν είναι από μόνος του λόγος, να μην είχες δυσκολίες σε ανάλογες φωτογραφίες;
Π: Δε θα γινόταν σήμερα. Είναι πιο ενοχοποιημένα τα πράγματα. Τότε οι γκόμενοι που ερχόντουσαν σπίτι σου, φέρνανε και τον κολλητό τους, αν γούσταρες. Δεν κάνανε κάτι κρυφό με τις τρανς. Το ίδιο συνέβαινε και στη Θεσσαλονίκη.
ΧΣ: Πριν 2 μήνες περίπου, που ήρθες στη Θεσσαλονίκη, για την προβολή του ντοκιμαντέρ σου «Τα Καλιαρντά», και με αφορμή την ομοφοβική επίθεση που έγινε στην πλατεία Αριστοτέλους, μίλησες ανοιχτά, για το πόσο διαφορετική αντιλαμβάνεσαι πλέον την πόλη μας, τουλάχιστον στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Π: Όταν μια πόλη αλλάζει, εξευγενίζεται με ένα τρόπο και ξέρουμε πως γίνεται τελευταία, αλλάζει και η σεξουαλικότητα. Το παραδοσιακό ψωνιστήρι που γινόταν στο Βαρδάρη, τα αγόρια που ερχόντουσαν από τα γύρω χωριά και κάνανε βόλτες στα μπουρδέλα, τώρα δε γίνεται. Έχουν ανοίξει τα «κυριλέ» μαγαζιά, ο Βαρδάρης έχασε τον ερωτισμό του και αυτή η καύλα, αυτή η εκπαίδευση που υπήρχε, που βλέπανε τις τρανς, τους gay, χάθηκε.
Τότε τα νέα αγόρια, έρχονταν σε επαφή μαζί μας ή με τα gay αγόρια, και μέσα από το χαβαλέ και το sex, υπήρχε κοινωνικοποίηση. Δεν βλέπανε απλά τις «τραβεστί», βλέπανε ότι είμαστε άνθρωποι σαν τους ίδιους. Πλέον μια βόλτα νυχτερινή κάνω στη Θεσσαλονίκη και βλέπω μια ερημιά. Αυτό όμως συμβαίνει σε όλες τις πόλεις. Και στην Αθήνα το ίδιο γίνεται. Αυτό το παραδοσιακό του δρόμου, χάνεται. Πλέον υπάρχει το internet. Αλλάζουν όμως οι εποχές, αλλάζει και ο τρόπος επικοινωνίας. Δε σημαίνει πως τότε ήταν καλύτερα ή χειρότερα.
ΧΣ: Πάντως, βλέποντας παλιές σου εμφανίσεις στην τηλεόραση, και ειδικά τη δεκαετία 90, έλεγες πως αντιλαμβανόσουν μεγάλη αποδοχή από την κοινωνία, ως προς την τρανς κοινότητα.
Π: Κοίταξε, ίσως την «πάταγα» καμιά φορά, γιατί έκρινα από τη συμπεριφορά του κόσμου σε μένα. Από μικρή, επειδή ήμουν πολιτικοποιημένη, ήμουν σε ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου πλήρως αποδεκτή και ιδιαίτερα αγαπητή.
Σκέψου όμως και τα κορίτσια που δεν είχαν την ίδια δυνατότητα με μένα;
Που οι ζωές τους ήταν μόνο «Πιάτσα-Μπουρδέλο». Εγώ άνοιξα τα φτερά μου και έτσι δεν κακοπέρασα, σε σχέση με άλλα παιδιά από τη γενιά μου. Μη ξεχνάμε πως πολλές και από τη γενιά μου αλλά και τις επόμενες, πεθάνανε από ναρκωτικά, άλλες αυτοκτόνησαν. Υπήρχε χρήμα, αλλά δε μαζεύεται το χρήμα με τη ζωή που κάναμε. Μια, δύο στραβές να σου συνέβαιναν, δεν είχες κανέναν να σε υποστηρίξει.
ΧΣ: Ένα τρανς άτομο, στις μέρες μας, μπορεί να επιβιώσει δίχως να αναγκαστεί να βγει στην πορνεία.
Π: Όλα ξεκινάνε από την οικογένεια. Βλέπω πολλά παιδιά που πια, έχουν στήριξη. Το πεζοδρόμιο όταν το κάνεις από ανάγκη, εκεί είναι το βάσανο και δεν περνάς καλά. Εμείς αναγκαστήκαμε. Αλλά ένα παιδί που είναι τρανς, χρειάζεται λεφτά, για πλαστικές, ορμόνες, αποτριχώσεις. Όλα αυτά είναι λεφτά, άρα αν δεν το στηρίξει η οικογένεια; Ή θα ζει μίζερα ή θα βγει στην πιάτσα.
ΧΣ: Θέλω τη γνώμη σου και για τα άτομα, που δηλώνουν άφυλα, και θέλουν να τους απευθυνόμαστε στο ουδέτερο.
Π: Κι εγώ από τα νέα παιδιά μαθαίνω, δεν τις καταλαβαίνω όλες τις ταυτότητες. Όμως όλα αυτά για καλό γίνονται.
ΧΣ: Θεωρείς πως αυτό το θέμα, το κρατούσαν φυλαγμένο μέσα τους και ήρθε η ώρα να το αποδεχτεί σιγά σιγά η κοινωνία;
Π: Η σεξουαλικότητα είναι πάντα καύλα. Πολλά νέα παιδιά δεν ταυτίζονται με τα στερεότυπα. Πως πρέπει η «κλασσική» γυναίκα ή δεν αποδέχονται για άντρα αυτό το «μάτσο» πρότυπο που προβάλλεται. Οπότε έχουν βρει έναν δικό τους τρόπο να εκφράζονται.
ΧΣ: Πως αποφάσισες να ενταχθείς στο «Μέρα 25»;
Π: Όταν έγινε η πρόταση, δέχτηκα με χαρά, γιατί εκτιμώ πάντα την προσωπικότητα του Βαρουφάκη. Μετά τους γνώρισα καλύτερα και είδα πως είναι εξαιρετικοί άνθρωποι. Τόσα χρόνια στο κόμμα δεν έχω κανένα παράπονο και μου φέρθηκαν από την αρχή, με πλήρη σεβασμό. Το κυριότερο όμως, είναι πως δεν ένιωσα ποτέ να με χρησιμοποιούν για να φανούν προοδευτικοί, όπως θα έκαναν άλλοι. Ένιωσα απόλυτα ισότιμη και την «Πάολα» την εκτιμούν ως προσωπικότητα και όχι επειδή είναι απλά τρανς γυναίκα.
ΧΣ: Είσαι υποψήφια για τις επερχόμενες ευρωεκλογές. Με την ελπίδα πως θα εκλεγείς, τι θα ήθελες να πετύχεις μέσα στην ευρωβουλή;
Π: Αν εκλεγώ, θα είναι με ένα κόμμα όπου εκφράζω τις θέσεις και τις απόψεις του. Ως τρανς γυναίκα όμως, θα πέσουν τα φώτα επάνω μου , θα δημιουργηθεί μια τεράστια ορατότητα στην Ευρώπη και εύχομαι να γίνει πιο ανθρώπινη και ελεύθερη, γιατί θα βάλω τη σφραγίδα μου στο ευρωκοινοβούλιο.
Εγώ δε τα ξέρω όλα, θα έχω ανθρώπους που θα με συμβουλεύουνε. Όμως θεωρώ πολύ σημαντικό να εκλεγεί ένα τρανς άτομο, βλέποντας το πόσο ανεβαίνει η ακροδεξιά και έναν ρατσισμό επανεμφανίζεται. Όπως είδαμε και στη Θεσσαλονίκη, με το θλιβερό περιστατικό.
ΧΣ: Για τον Στέφανο Κασσελάκη η άποψη σου; Η παρουσία του, πόσο πιστεύεις επηράζει την κοινή γνώμη γύρω από τα θέματα της lgbt κοινότητας;
Π: Πάντα το θέμα των ΛOATKI ήταν ταξικό. Αυτό το ότι «η κοινωνία δεν ήταν έτοιμη να μας δεχτεί» είναι ένα παραμύθι, γιατί έζησα και εποχές όπου υπήρχε ο κόσμος που ήταν ανοιχτόμυαλος και προοδευτικός, όπως σήμερα, αλλά και το αντίθετο. Ο Κασσελάκης αποδεικνύει, πως αν είσαι πλούσιος, μπορείς να γίνεις αρχηγός κόμματος, ασχέτως αν είναι gay. Δεν εκφράζει κανένα queer κίνημα, τίποτα το απελευθερωτικό προς τα έξω.
ΧΣ: Ήσουν εσύ, που έκανες τα πρώτα gay pride στην Ελλάδα. Πώς σου φαίνονται, με τη μορφή που έχουν σήμερα;
Π: Καλό είναι να γίνονται, σε μια ομοφοβική και τρανσοφοβική κοινωνία, που ακόμα δεν έχει αλλάξει μυαλά. Μπορεί το σύμφωνο συμβίωσης ή οι ταυτότητες νομικά να κατακτήθηκαν, αλλά αν δεν αλλάξει η κοινωνία, μέσα από το σχολείο, την οικογένεια, θα βλέπουμε φαινόμενα πλήρους ανασφάλειας για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Ας το αποδεχτούμε λοιπόν το Pride, όπως γίνεται σε τόσες άλλες χώρες.
ΧΣ: Έχεις κάνει σημαντικά ντοκιμαντέρ, αλλά θα ήθελα να μιλήσουμε για αυτό, όπου εμένα προσωπικά με άγγιξε περισσότερο. Και αναφέρομαι σε αυτό, με την αδικοχαμένη Δήμητρα από τη Λέσβο.
Π: Είναι ένα ντοκιμαντέρ, που εμένα με σημάδεψε σαν άνθρωπο. Γιατί… Παρακολουθούσα τη Δήμητρα σε ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο περιβάλλον. Σε ένα χωριό με 100 κατοίκους, αλλά στο ίδιο χωριό κάθε μέρα δεχόταν δεκάδες βάρκες με πρόσφυγες. Φαντάσου λοιπόν, μια εβδομάδα να παρακολουθούμε τη ζωή της Δήμητρας και παράλληλα ανά δέκα λεπτά να έρχονται βάρκες με ταλαιπωρημένους ανθρώπους, μωρά που χαθήκανε, μάνες και παιδιά που κλαίγανε, ζώντας όλη αυτή τη φρίκη. Από την άλλη δε θα μπορούσα να κάνω διαφορετικά αυτό το ντοκιμαντέρ. Πικραίνομαι που είχε αυτό το τέλος η Δήμητρα. Δε γνωρίζαμε ότι είχε μπει σε ίδρυμα.
ΧΣ: Θέλω να σε ρωτήσω για 2 ακόμα ντοκιμαντέρ σου. Τις «Πικροδάφνες» και τα «Καλιαρντά», γιατί δεν υπάρχουν στο διαδίκτυο και πολλοί άνθρωποι, θέλουν να τα δουνε…
Π: Παίζουνε σε συλλογικότητες και μάλλον για ένα χρόνο τα «Καλιαρντά» θα παίζουν σε συνδρομητική τηλεόραση.
ΧΣ: Αυτή η διάλεκτος, τα καλιαρντά φαίνεται να αποκτά ξανά δυναμική.
Π: Ναι, παρατηρώ τελευταία πως τα μιλάει πολύς κόσμος. Το παρακολουθώ μέσα από το Τik Τοk. Η γλώσσα δεν πέθανε. Πολλά νέα παιδιά τα χρησιμοποιούν και αυτό σημαίνει πως θέλουν την ταυτότητα τους.
ΧΣ: Είχες αναφέρει, πως η Μαλβίνα Κάραλη, χρησιμοποιώντας τα στις εκπομπές της, τα αποδυνάμωσε τότε.
Π: Έπαιξε ρόλο και αυτό, αλλά μη ξεχνάς, πως ήταν μια εποχή, το «Gay liberation», όπου οι gay δε θέλανε να ταυτίζονται με το παρελθόν. Τα μιλούσαν οι «λαϊκές» αδερφές και οι τρανς.
Το MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης διοργανώνει την έκθεση «ΙστορίεςΤης. Φωτογραφικές πρακτικές, 1974-2024» για α αναδείξει τη γυναικεία φωτογραφική παραγωγή από τη Μεταπολίτευση μέχρι τις μέρες μας. Η έκθεση παρουσιάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας & το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του MOMus, από τις 17 Μαΐου έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2024.
Συμμετέχουσες φωτογράφοι-καλλιτέχνιδες: Χριστίνα Βάζου, Ειρήνη Βουρλούμη, Νάγια Γιακουμάκη, Λουίζα Γκουλιαμάκη, Λυδία Δαμπασίνα, Μαρία Δάρα, Χριστίνα Δημητριάδη, Νικολέτα Ζήση, Πηνελόπη Θωμαϊδη, Αθηνά Καζολέα, Λίζη Καλλιγά, Χριστίνα Κάλμπαρη, Κατερίνα Καλογεράκη, Κατερίνα Καλούδη, Όλγα Καλούση, Μαρία Κλωνάρη-Κατερίνα Θωμαδάκη, Ελένη Μαλιγκούρα, Νατάσσα Μαρκίδου, Γεωργία Ματσαμάκη, Μαρία Μαυροπούλου, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Ελένη Μουζακίτη, Αιμιλία Μπαλάσκα, Ελένη Μυλωνά, Λία Ναλμπαντίδου, Χρύσα Νικολέρη, Έφη Παλαιολόγου, Ρέα Παπαδοπούλου, Μυρτώ Παπαδοπούλου, Μαρία Πασχαλίδου, Ρούλα Πάτρα, Πάολα Ρεβενιώτη, Φανή Σαρρή, Αγγελική Σβορώνου, Μαρία Στέφωση, Δανάη Στράτου, Νίκη Τυπάλδου, Μαρίλια Φωτοπούλου, Κατερίνα Χατζηδημητρίου, Αθηνά Χρόνη.
Επιμέλεια έκθεσης/έκδοσης: Ηρώ Κατσαρίδου, Αρετή Λεοπούλου, Αλεξάνδρα Μόσχοβη, Πηνελόπη Πετσίνη.
Πέμπτη 23 Μαΐου 2024, ώρα 20:00 στο MOMus-ΠΚΤ (ΑΠΟΘΗΚΗ Β1, ΛΙΜΑΝΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ)
Δράση #1: Προβολή του ντοκιμαντέρ Οι Πικροδάφνες (2021) και συζήτηση με τον Μάριο Χατζηπροκοπίου και την Πάολα Ρεβενιώτη.
Επιμέλεια προγράμματος: Δόμνα Γούναρη
