Θοδωρῆς Παπαθεοδώρου «Μικρασία. Τό τραγούδι τοῦ ἀποχωρισμοῦ». Ἐκδόσεις Ψυχογιός 2022.
528 σελίδες στό τυπικό, πολύ καλῆς ποιότητας χαρτί τοῦ ἐκδότη, μέ πολύ καλή ἐπιμέλεια, στιβαρή βιβλιοδεσία καί πολύ ὄμορφο ἐξώφυλλο μέ ἀνάγλυφα τά γράμματα τοῦ τίτλου.
Βρισκόμαστε στίς ἀρχές τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα. Γνωρίζουμε τόν Ἀριστείδη Παπάζογλου, ἔμπορο καί κτηματία, πλούσιο καί μέ ὑπόληψη στή Φώκαια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Μαθαίνουμε πῶς γνώρισε τήν ὄμορφη γυναίκα του, τήν Καλλιόπη, ἀπό τή Σύλλη τοῦ Ἰκονίου. Γνωρίζουμε καί τήν πεθερά του, τήν Ἀννίκα, πού προτιμοῦσε νά μιλᾶ τουρκικά ἐπειδή δυσκολευόταν μέ τά ἑλληνικά, πρός μῆνιν τοῦ γαμπροῦ της. Τό ζευγάρι τό 1899 ἀπέκτησε τήν Ἀννούλα, μέ τό ἔμπα τοῦ αἰώνα ἦρθε ἡ Φροσούλα, πού γεννήθηκε μέ ἀριστερό χέρι καί πόδι πιό μικρά, καί τέλος ἦρθε ὁ πολυπόθητος γιός, ὁ Προκοπάκης. Κι ὅσο μεγάλωναν τά παιδιά, τόσο ὀμόρφαινε καί ἀποκτοῦσε τσαγανό ἡ Ἀννούλα, καί τόσο ἀσχήμαινε ἡ Φροσούλα. Ὅμως ὄσο ἔχανε σέ ὀμορφιά, τόσο κέρδιζε σέ καλοσύνη. Μέ τά μεγάλα, ἐκφραστικά μάτια της κατάφερνε καί ἔκανε ὅλα τά παιδιά νά ἡμερεύουν καί νά τήν ὑπακοῦν. Τόσο πού ἡ φήμη της ἔφτασε μέχρι τή Σμύρνη καί τήν καλοῦσαν γονεῖς Ἕλληνες καί Τοῦρκοι.
Παρότι ἦταν Τουρκία, οἱ Ἕλληνες εἶχαν ἀρκετές ἐλευθερίες. Ὅμως τά πρῶτα μηνύματα ἀπό τούς διωγμούς τοῦ 1914 στην Ἀνατολική Θράκη ἄρχισαν νά φτάνουν. Οἱ πιό ὀξυδερκεῖς διέβλεπαν τόν τρόμο νά ἔρχεται καί στά μέρη τους. Ὅμως οἱ περισσότεροι, προεξαρχόντων τῶν προυχόντων, πίστευαν τίς ὑποσχέσεις τῶν Τούρκων. Μέχρι πού τούς βρῆκε τό κακό.
Στό βιβλίο παρακολουθοῦμε ὅσα ἔγιναν στή βασανισμένη εὐρύτερη περιοχή τῆς Φώκαιας, τής Σμύρνης, μέχρι τό Ἰκόνιο. Μετά τήν καταστροφή τῆς Φώκαιας καί τή σφαγή των γονιῶν τῆς Ἀννούλας, τῆς γιαγιᾶς της καί τοῦ μικροῦ Προκόπη, ἡ Ἀννούλα καί ἡ Φροσούλα θά σωθούν. Ὅμως τό τίμημα τῆς σωτηρίας θά εἶναι βαρύ. Εἰδικά γιά τήν ὄμορφη Ἀννιώ. Θά χαθοῦν μεταξύ τους. Καί ἐμεῖς μέσα ἀπό τά μάτια τῆς Ἀννούλας, καί στήν ἀσταμάτητη προσπάθειά της νά βρεί τή χαμένη ἀνάπηρη ἀδερφή της, θά διατρέξουμε ὅλη τήν περιοχή. Ἡ ἴδια, ἐρωτευμένη μαθήτρια, θά περάσει ἀπό διάφορες φάσεις: πόρνη, τραγουδίστρια, εὐνοούμενη Τούρκου ὑψηλόβαθμου ἀξιωματούχου, ἐθελόντρια στά πεδία τῶν μαχῶν, θά δίνει ἀκατάβλητη τόν διπλό ἀγῶνα: νά βρεῖ τήν ἀγαπημένη της ἀδερφή καί νά παλέψει γιά τήν ἐλευθερία τῶν πατρογονικῶν χωμάτων. Δέν εἶναι εὔκολος ὁ δρόμος της. Πολλές φορές θά νιώσει τήν ἀνάσα τοῦ θανάτου πίσω της. Πολλές φορές θά δεῖ τόν θάνατο νά τῆς παίρνει ἀγαπημένους. Ὅμως ἠ τριπλή ἀγάπη (ἀδερφή, πρῶτος καί μοναδικός ἔρωτας, ἐλευθερία) θά τήν ἀτσαλώσουν μέ τόση θέληση, πού ἡ φήμη της θά προηγεῖται τῆς παρουσίας της.
Προφανῶς τό τέλος δέν εἶναι εὐχάριστο. Ἔχει πόνο, θλίψη, θανάτους, νοσταλγία. Ὁ πόνος, ἡ θλίψη καί ἡ ὀργή εἶναι συναισθήματα πού προκαλοῦν στόν ἀναγνώστη καί οἱ ἄφθονες σημειώσεις τοῦ συγγραφέα στό τέλος τοῦ βιβλίου. Μέ πολλά ἱστορικά στοιχεῖα ἐνημερώνεται ὁ ἀναγνώστης γιά παρασκήνια καί δράσεις ἐλάχιστα γνωστές στό εὐρύ κοινό. Ὁ συγγραφέας δέν διστάζει μέσω αὐτῶν νά καταδείξει λανθασμένες ἀποφάσεις, ὀδυνηρές ἐπιλογές, προδοτικές συμπεριφορές, τραγικές καταλήξεις.
Ἡ περιγραφή γίνεται σέ δύο χρόνους: μία ὅταν διαδραματίζονται καί μία, σέ σύντομες σφῆνες, μέ μεταγενέστερες σκέψεις τῆς Ἀννιῶς.
Ὅπως πάντα, ἡ γραφή τοῦ Παπαθεοδώρου εἶναι ἐκπληκτική. Εἶναι ἀπολύτως ἐναρμονισμένη μέ τόν τόπο καί τόν χρόνο. Ἡ γλώσα ἀκόμα καί τοῦ ἐξωτερικοῦ παρατηρητῆ εἶναι ἡ γλώσσα τῆς ἐποχῆς, διανθισμένη μέ λέξεις καί ἐκφράσεις τῆς τουρκικῆς, οἱ ὁποῖες ἀριστοτεχνικά ἑρμηνεύονται μέσα στή φράση. Ἐξίσου ἐντυπωσιακή μέ τή γραφή εἶναι καί ἡ γνώση τῶν τόπων. Ἡ Φώκαια, ἡ Σμύρνη, ἀκόμα καί τά χωριά περιγράφονται πολύ παραστατικά. Τά μέρη, οἱ δρόμοι, τά στενά, οἱ ἐκκλησίες, τά καλύτερα μαγαζιά, ὅλα τεκμηριώνουν τό βάθος τῆς μελέτης τοῦ συγγραφέα.
Ἕνα συγκλονιστικό βιβλίο πού περιγράφει τά πάθη καί τά βάσανα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας λίγο πρίν τή μεγάλη καταστροφή τοῦ 1922. Ἄλλο ἕνα βιβλίο τοῦ Παπαθεοδώρου πού ἀποδεικνύει αὐτό πού εἶχα γράψει στό παρελθόν: Ἕνα ἐξαιρετικό ἔργο, πού πρέπει νά διαβαστεῖ. Ἐπειδή εἶναι γραμμένο μέ μεγάλη ἀγάπη πρός τή γλώσσα, τήν ἱστορία, τήν ἀλήθεια, τήν πατρίδα. Τό μπράβο εἶναι λίγο.
