Θ. Π. Τάσιος «Πρακτικά ζητήματα της νεοελληνικής γλώσσας». Εκδόσεις «βιβλιοπωλείον της Εστίας» 2022.
312 σελίδες σε εξαιρετικής ποιότητας υποκίτρινο χαρτί σαμουά 80 γραμμαρίων, με καλή επιμέλεια, εξαιρετική σελιδοποίηση, πανέμορφη εκτύπωση και στιβαρή αλλα όχι σκληρή διπλή βιβλιοδεσία (ραφή καί κόλλα) με ενα υπέροχο εξώφυλλο. Συνολικά, ενα εκδοτικό κόσμημα.
Ο Θεοδόσης Τάσιος είναι πολιτικός μηχανικός, τακτικός καθηγητής του ΕΜΠ απο το 1969 μέχρι την αποχώρησή-του το 1997, ακαδημαϊκός και συγγραφέας. Κυρίως όμως είναι ένας σκεπτόμενος άνθρωπος, με πληθώρα ενδιαφερόντων και με μεγάλη αγάπη προς την ελληνική γλώσσα. Εδώ και πολλά χρόνια θυμάμαι να διαβάζω άρθρα του σε εφημερίδες, περιοδικά και τεχνικά δελτία, στα οποία διατυπώνει αυτήν την αγάπη-του, την έγνοια-του για την εξέλιξή-της και προτάσεις. Προτάσεις για κατάρτιση εθνικής γραμματικής, για αλλαγές στους ισχύοντες κανόνες τονισμού. Μέχρι και σειρά μαθημάτων με τίτλο τον τίτλο του βιβλίου έκανε, στη διαδικτυακή πλατφόρμα Mathesis, την οποία έφτιαξε άλλος ένας αειθαλής καθηγητής, ο Στέφανος Τραχανάς.
Το βιβλίο περιλαμβάνει 31 κείμενα χωρισμένα σε έξι μέρη, σύν άλλα δύο στην αρχή (προοίμιο, εισαγωγή) και δύο στο τέλος (προσάρτημα, αντί για επίλογο). Από τα 31 κείμενα, τα 21 είχαν δημοσιευθεί στο παρελθόν.
Στο πρώτο μέρος ο συγγραφέας ασχολείται με τη χρήση της γλώσσας: πώς γράφουμε (στίξη και σύμπλεξη) και πώς μιλάμε (επιτονισμός). Εδώ είναι και ενα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον κείμενο για τη χρήση της νεοελληνικής γλώσσας στις θετικές επιστήμες. Στο μέρος αυτό ο συγγραφέας δείχνει με ποιούς τρόπους μπορει η νεοελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώντας τις πολλές δυνατότητές-της, να σχηματίσει νέους όρους, προς αντικατάστασιν της ξενολογίας.
Στο δεύτερο μέρος ο καθηγητής, με λίγο περισσότερο σκωπτικό λόγο, καταδεικνύει τη χαλάρωση στον καθημερινό λόγο, γραπτό και προφορικό, ανιχνεύει το κοινωνικό, πολιτικό ή κομματικό υπόβαθρο πίσω απο αυτήν, για να αναλύσει στο τέλος τα είδη γλώσσας (στρατιωτική, διοικητική, ιδεολογική κλπ). Ενα ιδιαίτερο και σημαντικό κεφάλαιο αφορά την πρόταση του συγγραφέα για δίκαιη εμφυλική γλώσσα. Καί εδώ φαίνονται ξεκάθαρα η ευρύτητα του πνεύματός-του και η αγάπη-του για τη γλώσσα.
Το τρίτο μέρος έχει ιστορία. Αφού διαβάσουμε μία σύντομη αλλά πολύ περιεκτική απάντηση στο ερώτημα «Γιατί να διδασκόμαστε αρχαία ελληνικά», θα βυθιστούμε σε ενα κάπως εξειδικευμένο κεφάλαιο σχετικά με τη μετάφραση κατα την εποχή του Βυζαντίου. Εδώ θα δούμε πώς οι μεταφράσεις πρός και από άλλες γλώσσες επηρέασαν την εξέλιξη της ελληνικής, αλλα και πώς αυτές επηρεάστηκαν απο την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της εποχής εκείνης.
Το τέταρτο μέρος ασχολείται με μια πληγή της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας (παρότι ο συγγραφέας δέν χρησιμοποιεί αυτόν τον χαρακτηρισμό). Ορολογία. Αυτή είναι ἡ κερκόπορτα για να γεμίσει ο καθημερινός λόγος απο ξένους όρους. Εδώ ο καθηγητής καταθέτει ιδέες, όλες όμως προϋποθέτουν συλλογική εργασία, υπο την προστασία του κράτους, ωστε να καταρτιστεί πλήρης (κατα το δυνατόν) κατάλογος μετάφρασης των όρων της τεχνολογίας και των επιστημών.
Στο πέμπτο μέρος ο συγγραφέας αναφέρεται σ' αυτό που θεωρεί μεγάλο κενό στη νεοελληνική γλώσσα: την απουσία «Εθνικής Γραμματικής». Πέρα από τη σχολική γραμματική, η οποία –κατα τον συγγραφέα – δεν καλύπτει παρά μόνο διδακτικούς σκοπούς, δέν υπάρχει γραμματική, η οποία να έχει καταρτιστεί από ομάδα εμπειρογνωμόνων και σύμφωνα με τον τρόπο που καταρτίζονται τα πρότυπα διεθνώς. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχουν επίσης τα δύο τελευταία κείμενα αυτού του μέρους, στα οποία προτείνει τον εξορθολογισμό των κανόνων του μονοτονικού. Προσωπικά, παρότι είμαι χρήστης του πολυτονικού, τους βρίσκω πολύ σωστούς.
Στο έκτο και τελευταίο μέρος ο συγγραφέας με ιδιαιτέρως καυστικό τρόπο και πλήθος παραδειγμάτων απο την καθημερινότητα τονίζει τα πολλά λάθη που κάνουμε στη χρήση της γλώσσας, έχοντας επηρεαστεί είτε απο άλλες γλώσσες, είτε έχοντας ακολουθήσει κάποια α-νόητη μόδα, είτε λόγω κάποιων «καθαρολόγων» της δημοτικής: κατάργηση των άρθρων, κατάχρηση των υποκοριστικών, φόβος του τελικού «ν» στα άρθρα, εισβολή των αγγλικών στη διαφήμιση, κατάργηση λέξεων και εκφράσεων της καθαρεύουσας.
Η ολοκλήρωση της εντρύφησης στο βιβλίο μού άφησε έναν θαυμασμό για την αγάπη του συγγραφέα προς την ελληνική γλώσσα, θαυμασμό για τη σαφήνεια των ιδεών και των προτάσεων (πώς άλλως; Μηχανικός είναι), συμφωνία για τα λάθη και τους κινδύνους που επισημαίνει. Προτείνω μετ' επιτάσεως αυτό το βιβλίο προς όλους τους χρήστες της νεοελληνικής γλώσσας. Μακάρι να αποτελέσει το έναυσμα για σταδιακή, καθημερινή βελτίωση τού γραπτού καί του προφορικού λόγου-μας, και ίσως για μια επίσημη, συλλογική προσπάθεια στα δύο μεγάλα θέματα που θίγει.
- η γλώσσα δέν είναι μόνον ενα βασικότατα χρήσιμο εργαλείο του βίου, αλλα πιθανότατα ενα εσώψυχο χερούλι της ίδιας της ύπαρξής μας.
- η γνώση γίνεται συσχέτιση εννοιών, που πρέπει τώρα να συντελεστεί με κάποιον συμβολισμό, δηλαδή με κάποια γλώσσα. (Γι' αυτό κι η επιστημονική σκέψη λέγεται «σιωπηλή ομιλία»)
- για λόγους κατανάλωσης ενέργειας, ο άνθρωπος ρέπει προς την παθητική στάση του «εικονοληψία», παρά προς την ενεργητική δράση του κατανοητή των λέξεων.
- Η Γλώσσα, μέσω των όρων, περιγράφει και μεταδίδει τη Γνώση. Κι η Γνώση, μέσω των όρων, αναπτύσσει και εμπλουτίζει τη Γλώσσα.
- «με εξαίρεση μερικές μικρές πολιτικές ομάδες, η κενότητα, κι όχι σπάνια η ευτέλεια, (…) της πολιτικής σκέψης», (Πεπελάσης 1985), έβρισκε πολλές φορές την έκφρασή-της στην ευτέλεια της γλώσσα που χρησιμοποιεί. «Η γλώσσα έχει γίνει κλωτσοσκούφι της κομματικής πολιτικής. Και θεωρείται «προοδευτικότητα» η γλωσσική βαναυσότητα· «δημοκρατικότητα» η λαϊκίζουσα αγραμματοσύνη· και «αστική αντιδραστικότητα» η έγνοια γιά τον πλούτο, τις αποχρώσεις και την αισθητική της γλώσσας» (Πλωρίτης 1985)
- Γιατί δεν νιώθουμε όλοι, μικροί και «μεγάλοι» (στον βαθμό έστω που θα το επέτρεπε η σημερινή μέση μορφωτική-μας στάθμη), γιατί δεν νιώθουμε πιεστική την ανάγκη για ακριβολογία, για πλούτο εννοιολογικών αποχρώσεων, για εκφραστική ευκαμψία ανάλογα με τη χρήση κλπ κλπ; Μ' άλλα λόγια, γιατί η Γλώσσα μοιάζει νά 'ρχεται μάλλον πίσω στις αξιολογικές-μας προτεραιότητες;
Υ.Γ. Παρότι χρησιμοποιώ το πολυτονικό, στο παρόν κείμενο επέλεξα να ακολουθήσω τους κανόνες του μονοτονικού που με θέρμη προτείνει ο συγγραφέας, τιμώντας έτσι καί αυτόν καί την πρότασή-του. Ελπίζω να μήν έκανα πολλά λάθη.
