Στα δαιδαλώδη μονοπάτια του Memento
Ο Christopher Nolan πρόσφατα υπέγραψε με τη Warner Bros ένα από τα επικερδέστερα συμβόλαια των τελευταίων ετών για τη νέα του ταινία, το πολεμικό έπος «Dunkirk» κατατάσσοντας έτσι τον εαυτό του στους πιο ακριβοπληρωμένους σκηνοθέτες του Hollywood. Ομολογουμένως ο Βρεττανός στην καταγωγή δημιουργός, είναι από τους λίγους εναπομείναντες σκηνοθέτες της μεγάλης βιομηχανίας που καταφέρνει να δίνει τη μία εμπορική επιτυχία μετά την άλλη, μέσα από ταινίες όμως που χαρακτηρίζονται όχι μόνο από σκηνοθετική αρτιότητα, αλλά κυρίως πρωτοτυπία. Το αγαπημένο αυτό παιδί των στούντιο όμως, έδωσε ίσως την πιο καινοτόμα δουλειά του στις αρχές της καριέρας του με τη δεύτερη σκηνοθετική δουλειά του, που έστρεψε τα βλέμματα πάνω του γοητεύοντας κοινό και κριτικούς και αναδεικνύοντας τον σε αυτό που είναι σήμερα.
Όλα ξεκίνησαν από μια ιδέα που είχε ο αδερφός του σκηνοθέτη, Τζόναθαν Νόλαν για ένα διήγημα, το οποίο μάλιστα εκδόθηκε αργότερα, για την ιστορία ενός ανθρώπου που πάσχει από προσωρινή απώλεια μνήμης και ανά 15 λεπτά οι αναμνήσεις του από το πρόσφατο παρελθόν του διαγράφονται. Τα αδέρφια επεξεργάστηκαν την ιδέα ως σενάριο και έτσι γεννήθηκε το Memento με τον Γκάι Πιρς στο ρόλο του Λέοναρντ ο οποίος πάσχοντας από την παραπάνω ασθένεια προσπαθεί να γεμίσει τα κενά της μνήμης του χρησιμοποιώντας φωτογραφίες πολαρόιντ και κρατώντας σημειώσεις με σκοπό να ανακαλύψει και να εκδικηθεί το δολοφόνο της γυναίκας του.
Η ταινία ξεκινά στους τίτλους αρχής της με την εικόνα ενός πολαρόιντ που ξεθωριάζει. Ακολουθεί η σκηνή μιας δολοφονίας παρουσιασμένη επίσης σε reverse action με αντίστροφη χρονικά κίνηση δηλαδή. Αυτή η εναρκτήρια σκηνή, όχι μόνο τοποθετεί τον θεατή από την πρώτη κιόλας στιγμή στην κορύφωση της δράσης αλλά του αποκαλύπτει επίσης την αφηγηματική τεχνική με την οποία ο Νόλαν σκοπεύει να διηγηθεί την ιστορία του. Αυτή η τεχνική είναι που καθιστά το Memento μια ταινία που μαγνητίζει το ενδιαφέρον του θεατή από την πρώτη στιγμή, στερώντας του το προνόμιο του παντογνώστη που συνήθως κατέχει και προκαλώντας του μεγαλύτερη σύγχυση από σκηνή σε σκηνή.
Συγκεκριμένα ενώ γνωρίζουμε ήδη από την πρώτη σκηνή την κατάληξη της ιστορίας, αγνοούμε το νόημα της, τα γεγονότα δηλαδή που προηγήθηκαν και οδήγησαν στην αιματοβαμμένη σκηνή που παρακολουθήσαμε. Γνωρίζουμε δηλαδή όσα ακριβώς γνωρίζει και ο Λέοναρντ μετά την αναπόφευκτη διαγραφή κάθε ανάμνησης του: τίποτα. Αντί λοιπόν σαν εξωτερικοί παρατηρητές να οδηγηθούμε στη λύση του μυστηρίου, βρισκόμαστε σε απόλυτη ταύτιση με την οπτική του ήρωα και καλούμαστε να ανακαλύψουμε μαζί με αυτόν το νόημα του κάθε τι που εξελίσσεται, με τις ίδιες τεχνικές που έχει ο ίδιος μεθοδεύσει για να ανασκευάζει τα γεγονότα που έχει ξεχάσει. Αυτό επιτυγχάνεται με το να παρουσιάζονται οι σκηνές με χρονικά αντίστροφη σειρά, ακριβώς όπως οι reverse action σκηνές που παρακολουθήσαμε αρχικά. Έτσι κάθε σκηνή της ταινίας είναι η χρονικά προηγούμενη αυτής που μόλις παρακολουθήσαμε, ( κάτι σα συνεχόμενα φλάσμπακ ) και με αυτό τον τρόπο οδηγούμαστε σταδιακά στην αρχή της ιστορίας και στην τελική εξήγηση.
Παράλληλα υπάρχει και μια ασπρόμαυρη σεκάνς σκηνών που διαφέρει από τις υπόλοιπες καθώς παρουσιάζονται σε κανονική χρονική σειρά. Οι ασπρόμαυρες αυτές σκηνές όχι μόνο γεμίζουν τα κενά στην ιστορία, αλλά προσφέρουν κάτι πολύ περισσότερο, μια πιο αντικειμενική οπτική στον κεντρικό ήρωα και τα γεγονότα. Αυτό γιατί όλες οι υπόλοιπες σκηνές είναι χρωματισμένες από την αντίληψη του Λέοναρντ για το τι συμβαίνει ή τι έχει συμβεί, αντίληψη αναπόφευκτα αλλοιωμένη από την πάθηση του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο θεατής στη μεγαλύτερο μέρος της ταινίας να βλέπει τον κόσμο με την οπτική του Λέοναρντ, να είναι εγκλωβισμένος και αυτός στο θολωμένο του μυαλό, στη μπερδεμένη του αντίληψη και τη λειψή μνήμη του. Η μόνη αλήθεια που του παρουσιάζεται είναι η αλήθεια του Λέοναρντ όσο αξιόπιστη μπορεί να είναι αυτή. Εξάλλου οι πληροφορίες που δίνονται για τον τόπο, το χρόνο ή τους χαρακτήρες είναι ελάχιστες, καταδικάζοντας το θεατή με ελάχιστα στοιχεία στα χέρια του, να κρίνει με βάση τις πρώτες εντυπώσεις και να καταλήγει σε αμφίβολα συμπεράσματα.
Όλα αυτά οδηγούν σε ένα δυναμικό φινάλε και είναι εκπληκτικό το ότι ο θεατής σχεδόν αρνείται να πιστέψει την ανατροπή που γίνεται, δείχνοντας έτσι περισσότερη εμπιστοσύνη στην αλλοιωμένη πραγματικότητα που μέχρι τη στιγμή εκείνη του παρουσιάζονταν, παρά στην αλήθεια που τώρα του δίνεται. Στο κάτω κάτω ποιος κατάφερε ποτέ να ξεφύγει από την υποκειμενικότητα της αντίληψης του για την πραγματικότητα γύρω του, ποιος δεν είναι θύμα και της δικής του μνήμης που μπορεί να μη διαγράφεται ανά 15 λεπτά αλλά και πάλι συχνά εξαπατά και μπερδεύει; Ωστόσο ο ίδιος ο Λέοναρντ το λέει ξεκάθαρα σε κάποια σκηνή: Η μνήμη είναι αναξιόπιστη. Τα γεγονότα μόνο αξίζει να εμπιστεύεται κανείς. Κι όμως στην τελική σκηνή αναπόφευκτα συνειδητοποιούμε ότι πέσαμε στην παγίδα που μας έστησε ο σκηνοθέτης, παρόλο που έπρεπε να ξέρουμε καλύτερα, παρόλο που μας είχαν ξανά και ξανά προειδοποιήσει.
