Συγγραφείς, γραφή και Κρίση

Πώς είστε; Πώς αντιλαμβάνεστε την Κρίση και πώς σας επηρεάζει;
Ισορροπώ σε τεντωμένο σκοινί. Απ’ τη μια σκάβω μέσα μου για να κρατηθώ, κι απ’ την άλλη νιώθω φρίκη και αγανάκτηση και για την —φαινομενική ελπίζω— κάμψη των αντιστάσεών μας, και για την απαξίωση όλου του νεοελληνικού κόσμου ως αήθους από τους οιονεί ξένους, και για την αθλιότητα των καπεταναίων που διαλέγουμε και διαλέγουν για να κουμαντάρουν τη μισοβυθισμένη πλέον σκούνα μας.

Ποιες είναι οι ρίζες της Κρίσης;
Ερώτηση για ειδικούς. Στην περίπτωσή μας πάντως, η αγαστή συνεργασία του ευρωπαϊκού καπιταλιστικού φιάσκου, της αχρηστίας των διαχειριστών της εξουσίας και του ανοϊκού εφησυχασμού μας έπαιξε το ρόλο της.

Η περίοδος που περνάμε θα ευνοήσει την παραγωγή «σοβαρών» βιβλίων;
Οι σοβαροί πάντοτε δημιουργούν σοβαρά. Έχουν ειπωθεί χίλια δυο για το αν οι πνευματικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες είναι πιο πρωτοποριακές και ζουμερές ή όχι σε ζόρικους καιρούς. Η πεποίθησή μου είναι ότι αυτή η χώρα, όσο και να αιμορραγεί, σε εκπλήσσει θαυμαστικά με τα ατέλειωτα φλογερά ταλέντα της όλες τις εποχές και σε όλους τους τομείς.

Ποια είναι η σχέση σας με τις νέες τεχνολογίες, το Web, τα Social Media;
Δεν έχω γνώση των όρων αυτών και της έννοιάς τους. Χειρίζομαι τον υπολογιστή αντί, ας πούμε, να γράφω στο χέρι. Άλλοι συγγραφείς, όπως π.χ. η φίλη μου η Ζατέλη, δουλεύουν αποκλειστικά με γραφομηχανή. Η προσαρμογή στα επιτεύγματα της τεχνολογικής εξέλιξης έχει νόημα στο βαθμό που «ταιριάζεις» μ’ αυτά, δηλαδή πάνε με την ιδιοσυγκρασία σου και σε ωφελούν στη δουλειά σου. Αλλιώς γίνεσαι υποχείριό τους. Εξάλλου, η υπερβολική συνομιλία μαζί τους οδηγεί μαθηματικά στον καθημερινό αυνανισμό. Χώρια που τα πολλά νταλαβέρια με τα facebook είναι επικινδύνως χρονοβόρα.

Δέκα βιβλία στα οποία «πρέπει» να ανατρέχει κανείς. Ή όσα θέλετε.
Δέκα βιβλία, όπως μου ’ρχονται στο μυαλό: Η «»Οδύσσεια. Οι «Τρωάδες». Το «Ψαλτήριον» του Δαβίδ. Η «Φόνισσα». Η «Πάπισσα Ιωάννα». «Μοσκώβ Σελίμ». Τα ποιήματα του Καβάφη. Η τριλογία του Τσίρκα. Το «Άξιον εστί». «Εκατό χρόνια μοναξιά».

Γενικώς: γιατί τα βιβλία;
Χωρίς τα βιβλία, η μνήμη της ιστορίας είναι κολοβή και κατά περίπτωσιν ανύπαρκτη.

Αλλάζει η λογοτεχνία τον κόσμο;
Σηκώνει πολλή συζήτηση. «Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα», είπε ο Αναγνωστάκης. Στον πόλεμο ανάμεσα στο καλό και το κακό —και δε μιλώ μεταφυσικά—, η λογοτεχνία είναι με το καλό. Το θέμα είναι πόσοι την πιστεύουν. Εδώ σε μας, στον τόπο όπου γεννήθηκε η ποίηση, η πλειοψηφία τρέφεται από την ποδοσφαιρική και σκυλοπόπ υποκουλτούρα. Χωρίς τη βαθιά τομή στην παιδεία και στον πολιτισμό, και χωρίς αγώνες, πως θα χτυπηθεί η κατεστημένη νοοτροπία;

Τι είναι η ανάγνωση, και πιο ειδικά η ανάγνωση των δικών σας βιβλίων;
Η ανάγνωση μπορεί να δώσει γνώση, συναίσθηση, ψυχαγωγία, να διασώσει θέματα που η ιστορία δε φτάνει να ασχοληθεί. Νιώθω ευτυχής αν ένας αναγνώστης μου ομολογήσει ότι στα βιβλία μου ανιχνεύει σπαράγματα της παιδικής του μνήμης και σπαρταριστά κομμάτια της ζωής μας.

Ο «ιδανικός αναγνώστης» υπάρχει; Χρειάζεται να υπάρχει;
Δεν ξέρω πώς ορίζεται ο «ιδανικός αναγνώστης». Η ναρκισσιστική απαίτηση των σταρ συγγραφέων για «μουτζαχεντίν» αναγνώστες είναι απαράδεκτη.

Ένας μέντορας σας;
Δεν έχω μέντορες. Κυρίως είχα δασκάλους τον Γ.Π. Σαββίδη και τον Χριστιανόπουλο.

Πόσο εύκολα ή δύσκολα γράφετε;
Γράφω τα τελευταία χρόνια με μεγάλη άνεση γύρω από τα θέματα που τριγυρνούν συνέχεια στο μυαλό μου και έχω άμεση ή έμμεση βιωματική σχέση μ’ αυτά. Ιδίως σχετικά με την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη των τελευταίων δεκαετιών. Σε δοκίμιο, πεζογράφημα ή στίχους για τραγούδια. Και αλλού. Την καταγραφή μέσω της δημιουργίας του πρόσφατου κοινωνικού παρελθόντος, και ιδίως της χαμηλής ζωής, την εκλαμβάνω περίπου ως καθήκον. Και έχει αποδειχθεί ότι το κάνουν ελάχιστοι.

Πώς επιλέγετε τους τίτλους των βιβλίων σας;
Οι τίτλοι παίζουν μέχρι την ολοκλήρωση της δουλειάς, καμιά φορά τις βαφτίζουν άλλοι.

Τι χάνετε γράφοντας;
Το γράψιμο είναι μόνο κέρδος, αν γράφεις από ανία, είσαι χαμένος. Το γράψιμο με ζει.

Πείτε μας λίγα πράγματα για το τελευταίο σας βιβλίο, και για το επόμενο.
Το τελευταίο βιβλίο, «Ο γύρος του θανάτου», γράφτηκε με οδύνη λόγω της βαθιάς τραγικότητας των ηρώων και των αδιεξόδων της εποχής που καταπιάστηκα. Το επόμενο μυθιστόρημα, που θα λέγεται «’55», έχει πολύ πόνο γιατί αφορά το διωγμό των Ελλήνων από την Πόλη το 1955 αλλά έχει και γούστο, γιατί μέσω της κεντρικής ηρωίδας μου ξεδιπλώνω όλη τη ζωή του περασμένου αιώνα στην Τουρκία, που έχει ποικίλο ενδιαφέρον. Με τραβάει σα μαγνήτης.

Ποια πιστεύετε ότι είναι η θέση σας στον «ελληνικό κανόνα» της λογοτεχνίας;
Δεν υπάρχει ελληνικός κανόνας στη λογοτεχνία. Θεματικώς με προσδιορίζει κυρίως η προσήλωσή μου σε έναν προσωπικό ελληνοκεντρισμό χωρίς ίχνος εθνοκεντρισμού. Και μορφολογικώς, πιστεύω, αφομοιωμένες επιδράσεις δικών μας μεταπολεμικών ρεαλιστών συγγραφέων.

Μουσική, κινηματογράφος, τέχνες.
Εκτιμώ και θαυμάζω πολλά επιτεύγματα της σημερινής τέχνης, μα θα ’θελα τη συνέχεια του Μάρκου, του Άκη Πάνου… της φωνής του Καζαντζίδη… του Δαμιανού… του Τσαρούχη. Όπως βλέπετε, τα μοντέλα μου είναι εκτός εποχής.

Νιώθετε να αλλάζετε;
«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής του είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι», είπε ο μεγάλος Αλεξανδρινός. Άλλαξε το νεοελληνικό σκηνικό εδώ και χρόνια, και όχι μόνο λόγω της Κρίσης. Χάθηκαν τα στέκια και οι αναφορές μου. Μα έχω πίστη στον άνθρωπο.

Ο θάνατος;
Κάνω καθημερινές πρόβες για να είμαι όσο γίνεται έτοιμος. Έχω καλή παρέα στην άλλη όχθη.

Μια ερώτηση που δε θα θέλατε να απαντήσετε;
Αν μου την είχατε κάνει, θα έδινα την απάντηση.