Ὁ Τζών Ντάλτον γεννήθηκε σέ μία οἰκογένεια κουάκερων στίς 6 Σεπτεµβρίου 1766 στό Ἤγκλσφιλντ τοῦ Κάµπερλαντ τῆς Ἀγγλίας. Ἡ οἰκογένειά του ἦταν µᾶλλον φτωχή. Ὁ πατέρας του ἦταν ὑφαντουργός καί ἰδιοκτήτης ἑνός µικροῦ ἀγροτεµαχίου. Παρά τήν οἰκονοµική του κατάσταση, ὁ Τζών ἔλαβε καλή γενική ἐκπαίδευση. Ἐντούτοις γρήγορα ἐγκατέλειψε τό σχολεῖο καί ἄρχισε νά βοηθᾷ τόν πατέρα του.Σέ ἡλικία 12 ἐτῶν ἄρχισε νά ἐργάζεται ὡς δάσκαλος σ' ἕνα τοπικό σχολεῖο. Κέρδιζε µέ αὐτόν τόν τρόπο τά µέσα τῆς ἐπιβίωσής του, κάτι πού τοῦ ἐπέτρεπε νά ἔχει µία ἥσυχη ζωή χωρίς ἰδιαίτερα προβλήµατα. Τό πᾶθος του ἦταν ἡ µετεωρολογία. Κατασκεύαζε βαρόµετρα καί ἄλλα ὄργανα αὐτοῦ τοῦ εἴδους.
Παράλληλα διατηροῦσε ἡµερολόγιο τῶν µετεωρολογικῶν παρατηρήσεών του. Καθ' ὅλη τή διάρκεια τῆς ζωῆς του πραγµατοποίησε περισσότερες ἀπό 200.000 παρατηρήσεις, τίς ὁποῖες δηµοσίευσε σέ βιβλίο τό 1793. Ὁ Ντάλτον ἀσχολοῦνταν µέ τή διδασκαλία, βοηθοῦσε τόν πατέρα του καί µελετοῦσε λατινικά, ἀρχαῖα ἑλληνικά καί φυσικές ἐπιστῆµες. Σέ ἡλικία 15 ἐτῶν µετακόµισε στό Κένταλ, ὅπου ἄρχισε τή διδασκαλία στό σχολείο, τό ὁποῖο διηύθυνε ὁ µεγαλύτερος ἀδελφός του Τζόναθαν. Ὕστερα ἀπό δώδεκα χρόνια ταξίδεψε στό Μάντσεστερ, ὅπου διορίστηκε καθηγητής στήν Ἀκαδηµία Γουόρινγκτον. Ἐκείνη τήν περίοδο ἀφιέρωνε ὅλο σχεδόν τόν ἐλεύθερο χρόνο πού διέθετε στή διεξαγωγή πειραµάτων φυσικῆς.
Ὑπάρχει ἕνα ἐπεισόδιο τῆς ζωῆς τοῦ Ντάλτον, τό ὁποῖο εἶναι ἰδιαίτερα ἀξιοµνηµόνευτο. Μία µέρα ὁ Ντάλτον ἀποφάσισε νά ἐπισκεφθεῖ τή µητέρα του καί νά τῆς δώσει ἕνα χρωµατιστό ὕφασµα ὡς δῶρο. Ἔµεινε ἔκπληκτος ὅταν ἡ µητέρα του εἶπε ὅτι τό ὕφασµα ἦταν κόκκινο, καθώς στά µάτια του φαινόταν τόσο γκρί ὅσο τό παλτό του. Τοῦ ἦταν ἀδύνατο νά τῆς ἐξηγήσει τή διαφορά ἀνάµεσα στό γκρίζο, τό πράσινο καί τό κόκκινο χρῶµα. Τό 1794, λίγο μετά τήν ἄφιξή του στό Μάντσεστερ, ὁ Ντάλτον ἀνακοίνωσε τό πρῶτο του βιβλίο μέ τίτλο Ἐξαιρετικά γεγονότα πού σχετίζονται μέ τήν ἀντίληψη τῶν χρωμάτων, στό ὁποῖο διατύπωσε τήν ἄποψη ὅτι ἡ μειωμένη ἀντίληψη τῶν χρωμάτων προκλήθηκε ἀπό τόν ἀποχρωματισμό τοῦ ὑγροῦ τοῦ βολβοῦ τοῦ ματιοῦ. Στήν πραγματικότητα, ἡ ἔλλειψη ἀντίληψης τῶν χρωμάτων σέ μερικούς ἀνθρώπους δέν εἶχε ἐπίσημα παρατηρηθεῖ μέχρι πού ὁ Ντάλτον ἔγραψε γιά τή δική του. Δεδομένου ὅτι τόσο ὁ ἴδιος ὅσο καί ὁ ἀδελφός του εἶχαν ἀχρωματοψία, κατάλαβε ὅτι ἡ πάθηση αὐτή πρέπει νά εἶναι κληρονομική. Ἀργότερα ἡ ἀσθένεια αὐτή πῆρε τό ὄνοµά του καί ὀνοµάστηκε δαλτονισµός. Σήµερα τό κοινό της ὄνοµα εἶναι ἀχρωµατοψία.
Ὁ Ντάλτον στά πλαίσια τῶν μετεωρολογικῶν παρατηρήσεών του συνέλεξε δείγµατα ἀέρα ἀπό διάφορα µέρη τῆς Γῆς καί παρατήρησε ὅτι ἡ σύνθεση τοῦ ἀέρα εἶναι ἴδια σέ ὅλους τούς τόπους. Ἐπίσης ἀπέδειξε ὅτι ἡ ἀτµόσφαιρα δέν εἶναι µία χηµική ἕνωση, ἀλλά ἀποτελεῖ σύνθεση διαφόρων ἀερίων. Διατύπωσε τόν νόµο ὅτι ἡ συνολική πίεση πού ἐξασκεῖ ἕνα µεῖγµα ἀερίων ἰσοῦται µέ τό ἄθροισµα τῶν µερικῶν πιέσεων τῶν ἀτοµικῶν ἀερίων. Ἡ παρατήρηση κατόπιν ἔγινε γνωστή ὡς ὁ νόµος τῶν µερικῶν πιέσεων τοῦ Ντάλτον, ἤ ἁπλούστερα ὡς ὁ νόµος τοῦ Ντάλτον. Προσπαθῶντας νά κατανοήσει τίς ἰδιότητες τῶν ἀερίων ὑπέθεσε ὅτι κάθε ἀέριο – καί ἀργότερα, κάθε σῶμα – συγκροτεῖται ἀπό ἄτομα γιά τά ὁποῖα πίστευε ὅτι κινοῦνται συνεχῶς καί εἶναι τά μικρότερα σωματίδια ὕλης.
Ἀρχικά εἶχε ὑποθέσει ὅτι ὅλα τά ἄτομα ἔχουν τό ἴδιο μέγεθος γιά ὅλες τίς διαφορετικές οὐσίες. Γρήγορα ὡστόσο κατάλαβε ὅτι ἦταν ἀδύνατον νά συμβιβάσει τή συμπεριφορά τῶν ἀερίων μέ αὐτήν τήν ὑπόθεση καί κατέληξε στήν ἰδέα ὅτι τό μέγεθος τῶν ἀτόμων ποικίλλει. Αὐτή ἦταν ἡ ἀφετηρία λεπτοµερῶν µελετῶν, ἀπό τίς ὁποῖες προέκυψε ἡ δηµιουργία µιᾶς πολυσυζητηµένης θεωρίας. Μέ αὐτήν τή θεωρία ὁ Ντάλτον ἰσχυρίστηκε ὅτι ὅλα εἶναι φτιαγµένα ἀπό ἄτοµα. Ἡ ἀτοµική θεωρία τοῦ Ντάλτον συµπυκνώνεται στά παρακάτω κύρια σηµεῖα:
• Ἡ ὕλη συντίθεται ἀπό ἐλάχιστα σωµατίδια, τά ὁποῖα ὀνοµάζονται ἄτοµα.
• Τά ἄτοµα δέν διαιροῦνται, δέν δηµιουργοῦνται καί δέν καταστρέφονται.
• Ὅλα τά ἄτοµα τοῦ ἴδιου στοιχείου εἶναι πανοµοιότυπα, ἐνῶ κάθε στοιχεῖο ἔχει τόν δικό του τύπο ἀτόµου.
• Οἱ χηµικές ἑνώσεις προκύπτουν ἀπό τήν ἀναδιάταξη τῶν ἀτόµων.
• Οἱ χηµικές ἑνώσεις διαµορφώνονται ἀπό τά ἄτοµα τῶν στοιχείων πού τίς συνιστοῦν κατά σταθερή ἀναλογία.
Ὁ Ντάλτον ἦταν Κουάκερος. Φοροῦσε ἕνα παραδοσιακό γκρίζο παλτό, µέ µία ἄσπρη ἐσάρπα στόν λαιµό, ἐπιγονατίδες καί γκρίζες µπότες µέ ἀγκράφες. Ἦταν ἀµήχανος καί ἀπότοµος στήν ἐπικοινωνία καί τήν ἐπαφή µέ τούς ἄλλους καί µπροστά σέ τρίτους συχνά αἰσθανόταν δυσφορία. Δέν ἦταν καλός ὁµιλητής. Ποτέ δέν παντρεύτηκε, ἰσχυριζόµενος ὅτι δέν θά µποροῦσε νά συντηρήσει οἰκογένεια.
Ὁ Ντάλτον ὑπέστη ἕνα μικρό ἐγκεφαλικό ἐπεισόδιο τό 1837 καί ἕνα δεύτερο τό 1838, τό ὁποῖο τόν ἄφησε μέ προβλήματα ὁμιλίας, ἄν καί παρέμεινε σέ θέση νά κάνει πειράματα. Τόν Μάιο τοῦ 1844 εἶχε ἕνα ἀκόμη ἐγκεφαλικό ἐπεισόδιο. Στίς 26 Ἰουλίου κατέγραψε μέ τρεμάμενο χέρι τήν τελευταία μετεωρολογική παρατήρησή του. Στίς 27 Ἰουλίου, στό Μάντσεστερ, ὁ Ντάλτον ἔπεσε ἀπό τό κρεβάτι του καί βρέθηκε νεκρός ἀπό τόν ὑπηρέτη του. Πρίν φύγει γιά πάντα, ζήτησε νά γίνει νεκροψία στό πτῶμα του, προκειμένου νά διευκρινιστοῦν τά αἴτια τῆς ἀχρωματοψίας του. Ἡ ἐξέταση τοῦ διατηρημένου βολβοῦ τοῦ ματιοῦ του τό 1995 ἔδειξε ὅτι ὁ Ντάλτον εἶχε στήν πραγματικότητα μία λιγότερο γνωστή μορφή ἀχρωματοψίας, τή δευτεροανοπία (deuteroanopia). Ἐκτός ἀπό τό μπλέ καί τό μώβ τοῦ φάσματος, ἦταν σέ θέση νά ἀναγνωρίζει μόνον ἕνα χρῶμα, τό κίτρινο, ὅπως λέει ὁ ἴδιος σέ ἐπιστημονικό του ἄρθρο.
Περίπου 40.000 ἄνθρωποι πέρασαν ἀπό τό φέρετρό του, πού ἐκτέθηκε στό Δημαρχεῖο τοῦ Μάντσεστερ. Ἐτάφη στήν ἴδια πόλη.
Μεγάλο μέρος τῶν ἔργων του καταστράφηκε κατά τή διάρκεια τοῦ βομβαρδισμοῦ τῆς Λογοτεχνικῆς καί Φιλοσοφικῆς Ἑταιρείας τοῦ Μάντσεστερ στίς 24 Δεκεμβρίου 1940. Τό γεγονός αὐτό ὤθησε τόν Ἰσαάκ Ἀσίμωφ νά πεῖ: «τά ἀρχεῖα τοῦ Τζών Ντάλτον, πού προσεκτικά εἶχαν διατηρηθεῖ γιά ἕναν αἰῶνα, καταστράφηκαν κατά τόν βομβαρδισμό τοῦ Μάντσεστερ στόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δέν εἶναι μόνον οἱ ζωντανοί πού σκοτώνονται στόν πόλεμο». Τά κατεστραμμένα ἔγγραφα βρίσκονται τώρα στή βιβλιοθήκη John Rylands τοῦ πανεπιστημίου.
