Ὁ Ρόμπερτ Ὀπενχάιμερ γεννήθηκε στίς 22 Ἀπριλίου 1904 στή Νέα Ὑόρκη ἀπό πατέρα ἔμπορο πού ἦρθε μετανάστης στίς ΗΠΑ ἀπό τή Γερμανία καί ἀπό μητέρα ζωγράφο μέ καταγωγή ἀπό τή Βαλτιμόρη. Ὕστερα ἀπό δύσκολα σχολικά χρόνια, στά ὁποῖα ἦταν κλεισμένος στόν ἑαυτό του, ἀκοινώνητος καί γεμᾶτος ἀνασφάλειες- ἀνασφάλειες πού τόν συντρόφευαν σέ ὅλη του τή ζωή –μπαίνει στό Χάρβαρντ τό 1922, ὅπου παράλληλα μέ τή φυσική καί τή χημεία παρακολουθεῖ μαθήματα φιλοσοφίας, γαλλικῆς φιλολογίας ἐνῶ ἔχει ἰδιαίτερη ἔφεση στίς γλῶσσες. Μαθαίνει λατινικά, ἑλληνικά, σανσκριτικά, γαλλικά, γερμανικά καί (κάποια χρόνια ἀργότερα) προκειμένου νά δώσει μία διάλεξη στήν Ὁλλανδία μαθαίνει μέσα σέ ἕξι ἑβδομάδες ὁλλανδικά.
Τρία χρόνια ἀργότερα τελειώνει τίς σπουδές στό Χάρβαρντ καί ξεκινᾷ μία σειρά ταξιδιῶν σέ μεγάλα ἐπιστημονικά κέντρα τής Εὐρώπης, σέ μία περίοδο πού ἡ Γηραιά Ἤπειρος ἦταν τό ἐπίκεντρο τῶν ἐπιστημονικῶν ἐπαναστάσεων. Τό 1926 καί ἀφοῦ ἔχει περάσει ἀπό τό πανεπιστήμιο τοῦ Κέιμπριτζ, ἀποδέχεται τήν πρόσκληση τοῦ Γερμανοῦ φυσικοῦ Μάξ Μπόρν – ἕνας ἀπό τούς θεμελιωτές τῆς κβαντικῆς φυσικῆς – νά ἐργαστεῖ στό πλευρό του στήν πόλη Γκέτινγκεν τῆς Γερμανίας. Τό 1927 ὁ Ὀπενχάιμερ παίρνει τό διδακτορικό του πάνω στήν κβαντική θεωρία τῶν μορίων μέ τή δημιουργία τῆς «προσέγγισης Born – Oppenheimer» πού ἀποτελεῖ μέχρι καί σήμερα τή βάση γιά ὁποιαδήποτε μελέτη τῶν μορίων. Τό 1929 ἐπιστρέφει στίς ΗΠΑ καί παίρνει θέσεις ταὐτόχρονα στό Μπέρκλεϋ καί στό Cal Tech, ὅπου ἔδωσε μεγάλο βάρος στή διάδοση τῆς κβαντικῆς μηχανικῆς στίς ΗΠΑ. Ἦταν ἐξαιρετικός δάσκαλος καί ἄριστος θεωρητικός. Ἐπιπλέον καθοδήγησε μία ὁλόκληρη γενιά Ἀμερικανῶν φυσικῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπηρεάστηκαν βαθειά τόσο ἀπό τήν ἀνεξαρτησία τῆς σκέψης του ὅσο καί ἀπό τήν ἱκανότητά του στή μετάδοση τῆς ἐπιστημονικῆς γνώσης. Τό κέντρο θεωρητικῆς φυσικῆς πού ἵδρυσε στό Μπέρκλεϋ προσείλκυσε πολλούς λαμπρούς φυσικούς, ὁρισμένοι ἀπό τούς ὁποίους τιμήθηκαν ἀργότερα μέ τό βραβεῖο Νομπέλ, διάκριση πού δέν δόθηκε ποτέ στόν ἴδιο. Οἱ ἀναλύσεις του πρόβλεψαν πολλά πιό πρόσφατα εὑρήματα, ὅπως τό νετρόνιο, τό ποζιτρόνιο, τήν κοσμική ἀκτινοβολία, τό μεσόνιο καί τά ἀστέρια νετρονίων. Ἐπίσης γιά ἕνα διάστημα δούλεψε πάνω στά ζητήματα τῶν μαύρων ὀπῶν.
Ἀπό τόν Φεβρουάριο τοῦ 1939 ὁ Ὀπενχάιμερ καί ἄλλοι Ἀμερικανοί φυσικοί γνώριζαν ὅτι ἡ κατασκευή ἀτομικῆς βόμβας ἦταν ἐφικτή. Ἕναν μῆνα πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τοῦ πολέμου στήν Εὐρώπη, τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1939, ὁ Ἀινστάιν ἔστειλε ἐπιστολή στόν πρόεδρο Ροῦσβελτ, μέ τήν ὁποία τόν προειδοποιοῦσε ὅτι οἱ Γερμανοί σχεδίαζαν ἀτομική βόμβα. Μία «Ἐπιτροπή Οὐρανίου» συστάθηκε τότε ἀπό τόν Ἀμερικανό πρόεδρο, ἀλλά γιά δύο χρόνια ὑπολειτουργοῦσε. Τόν Μάιο τοῦ 1942, ἀφοῦ πλήθαιναν οἱ ἐνδείξεις περί προόδου τοῦ πυρηνικοῦ προγράμματος τῆς Γερμανίας, ἡ ἐπιτροπή αὐτή ἀνέθεσε στό κέντρο τοῦ Ὀπενχάιμερ στό Μπέρκλεϋ τήν ἕρευνα τῶν ταχέων νετρονίων. Εἶχε πλέον ὠριμάσει ἡ ἰδέα ὅτι μόνο μία ἀτομική βόμβα θά μποροῦσε νά σταματήσει τήν κυριαρχία τῶν δυνάμεων τοῦ Ἄξονα στόν κόσμο. Τόν Ἰούνιο τοῦ 1942 ὁ Ὀπενχάιμερ διορίστηκε διευθυντής τοῦ προγράμματος Μανχάταν μέ ἕδρα τό Λός Ἄλαμος στό Τέξας. Σέ ἡλικία 38 ἐτῶν συντόνισε τήν ἐργασία χιλιάδων ἐπιστημόνων καί τεχνικῶν σέ ἕναν ἀγῶνα δρόμου γιά τήν κατασκευή τῆς ἀτομικῆς βόμβας, προτοῦ προλάβουν οἱ ναζιστές νά κατασκευάσουν τή δική τους. Ἀναδείχθηκε χαρισματικός ἡγέτης καί κέρδισε τόν σεβασμό καί τήν ἀφοσίωση τῶν συνεργατῶν του. Ὅμως ἡ καταστροφή πού ἐπέφεραν οἱ βόμβες στή Χιροσίμα καί στό Ναγκασάκι τόν Αὔγουστο τοῦ 1945 ἔπεισε τόν Ὀπενχάιμερ ὅτι ἡ ἀτομική βόμβα δέν ἔπρεπε νά ξαναχρησιμοποιηθεῖ. Μάλιστα, σέ συνάντησή του μέ τόν πρόεδρο Τροῦμαν τήν 25η Ὀκτωβρίου 1945 στόν Λευκό Οἶκο, ξεστόμισε τήν περίφημη φράση: «Κύριε πρόεδρε, αἰσθάνομαι ὅτι τά χέρια μου εἶναι βαμμένα μέ αἷμα».
Ἡ ἐμπειρία του ἀπό τά ἀποτελέσματα τῆς ἀτομικῆς βόμβας ἐπηρέασε τήν μετέπειτα πορεία του. Ἀντιτάχθηκε στήν κατασκευή τῆς βόμβας ὑδρογόνου καί πρότεινε τή σύσταση διεθνοῦς ἐπιτροπῆς γιά ἔλεγχο τῶν πυρηνικῶν ὅπλων. Αὐτό, σέ συνδυασμό μέ τήν ἀντικομμουνιστική ὑστερία τοῦ μακαρθισμοῦ, τόν ἔθεσαν σέ δυσμένεια. Τό 1953 σύρθηκε σέ δίκη γιά τίς φιλειρηνικές καί δημοκρατικές του θέσεις καί ἡ διαβάθμιση ἀσφαλείας του ἀνακλήθηκε τό 1954. Τά πρακτικά τῆς μυστικῆς ἀκρόασης-δίκης ἀφέθηκαν νά διαρρεύσουν στόν Τύπο καί ἀργότερα ἐκδόθηκαν σέ ἕναν τόμο 993 σελίδων, ὠθῶντας τόν Ἀινστάιν νά δηλώσει ἀηδιασμένος ὅτι ἡ Ἐπιτροπή Ἀτομικῆς Ἐνέργειας ἔπρεπε νά μετονομασθεῖ Συνωμοσία Ἀτομικῆς Ἐξολόθρευσης. Μετά ἀπό 10 χρόνια, τό 1963, ἀπεκατεστάθη ὁ Ὀπενχάιμερ ὅταν ὁ πρόεδρος Τζών Φιτζέραλντ Κένεντυ τοῦ ἀπένειμε (καί ὁ Λύντον Τζόνσον τοῦ παρέδωσε) τό βραβεῖο Fermi, τό ἀνώτατο ἐπιστημονικό βραβεῖο τῶν ΗΠΑ.
Πέθανε στίς 18 Φεβρουαρίου τοῦ 1967 ἀπό καρκίνο τοῦ λάρυγγα. Ἡ στάχτη του σκορπίστηκε στό νησί Σαίντ Τζών τῆς Καραϊβικῆς, ὅπου περνοῦσε τά καλοκαίρια του ἀπό τό 1954.
