«A Beautiful Mind», 2001. Αυτή ήταν η ταινία που είδα χθες και θα ήθελα να καταγράψω κάποιες σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν στη συνέχεια. Δεν πρόκειται να αναφερθώ ούτε σε τεχνικά ζητήματα σχετικά με την ταινία, και βεβαίως, ούτε σε κάποιο ζήτημα σχετικά με ηθοποιούς. Εξάλλου αυτά είναι τα πρώτα θέματα με τα οποία ασχολούνται πολλοί και τα οποία είναι ευκολότερα από τα δεύτερα. Ας ρίξουμε μία ματιά σε θέματα που δεν συναντά κανείς με την πρώτη, γρήγορη και συνηθισμένη ματιά.
Η ταινία παρουσιάζει τη ζωή ενός ανθρώπου. Επιστήμονα θα τον ονόμαζε κανείς. Πέρα από τα γεγονότα σχετικά με τη σχιζοφρένεια, τη γυναίκα του, τις κοροϊδίες από τους φοιτητές κ.α, αυτό στο οποίο θα ήθελα να εστιάσω είναι τα κατορθώματά του (τα οποία δεν θα κρύψω πως τα διάβασα αργότερα στο διαδίκτυο). Οι θεωρίες του επηρέασαν την παγκόσμια οικονομία (κάτι που μας το αναφέρει και η ταινία) και είναι αυτές οι οποίες τον οδήγησαν στην κατάκτηση του βραβείου Νόμπελ. Ο συγκεκριμένος επιστήμονας απεβίωσε τον περασμένο Μάιο, κάτι που τον καθιστά σύγχρονο, αυτόν και τις θεωρίες του. Αυτή η πληροφορία θα βοηθήσει και παρακάτω. Δεν αναφέρομαι σε κάποιον που δημιούργησε θεωρίες τον 17ο αιώνα. Ούτε καν πολύ πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (πολλές φορές θεωρούμε πως τα δραματικά για ολόκληρη την ανθρωπότητα γεγονότα απέχουν πολύ από την εποχή μας, αλλά, ογδόντα χρόνια δεν είναι πολύ μακριά, τουλάχιστον όχι τόσο για να ξεθωριάσουν οι μνήμες). Συνοψίζοντας, ο επιστήμονας αυτός, ο σύγχρονος επιστήμονας, άφησε πίσω του ένα τεράστιο έργο το οποίο επηρέασε σε πολλά επίπεδα και τομείς την ανθρωπότητα. Και;
Αρχικά, αυτό το «και;» δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως υποτιμητικό. Σίγουρα τάσσομαι υπέρ της δυνατότητας του καθενός να κρίνει τον οποιονδήποτε, με μοναδικό, όμως, περιορισμό να βρίσκονται στο ίδιο, περίπου, βεληνεκές (κάτι το οποίο μπορεί να δημιουργήσει τεραστίων διαστάσεων συζήτηση, τι εννοείται, δηλαδή, με το «ίδιο, περίπου, βεληνεκές» την οποία δεν μπορώ να πραγματοποιήσω στη συγκεκριμένη περίσταση). Γυρίζοντας στο θέμα, και τι έγινε που προσέφερε όσα προσέφερε στην ανθρωπότητα; Μήπως η αγορά έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα λειτουργεί σύμφωνα με τις θεωρίες αυτού του εξαίρετου θεωρητικού; Βέβαια κάποιοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν πως η σημερινή όψη της οικονομίας και της αγοράς (μιλάω γι' αυτές διότι οι θεωρίες του συγκεκριμένου επιστήμονα ήταν στραμμένες προς αυτά τα πεδία) έχει λάβει τη μορφή της από μία διαλεκτική ανάπτυξη μέρος της οποίας υπήρξε, ως στιγμή, και η θεωρία αυτού του επιστήμονα. Εάν όμως, όχι; Τότε, πού οδεύουν όλες εκείνες οι θεωρίες που αναπτύσσουν οι εξαίρετοι θεωρητικοί όλων των εποχών;
Παραμένουν απλώς αντικείμενα συζήτησης στα συνέδρια των ακαδημαϊκών; Και τι κάνουν αυτοί οι ακαδημαϊκοί; Απλώς διδάσκουν την ιστορία των ιδεών στους επόμενους διδάσκοντες της ιστορίας των (αυξημένων τότε) ιδεών;
Είχα την τύχη, το τελευταίο διάστημα, να πέσει στα χέρια μου ένα βιβλίο που αναφέρεται στην ανάπτυξη της εργασίας και στον τρόπο συνένωσής της με την γνώση. Αυτό που χρειάζεται να αναφερθεί, προς στιγμήν, είναι πως από ένα διάστημα και έπειτα η γνώση παίζει τον πιο σημαντικό χαρακτήρα στην εύρεση εργασίας αλλά και στο ενδιαφέρον τρίτων για την εργασία που επιτελεί κανείς. Οι θεωρίες των επιστημόνων κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα ήταν αυτό που είχε μεγαλύτερη ζήτηση και που εάν μπορούσαν να μετατραπούν σε πρακτική, χάριζαν πολλά προνόμια και καλή ζωή (όσο καλή μπορεί να θεωρηθεί η ζωή εκείνες τις δεκαετίες). Οι επιστήμονες, ειδικά αυτοί των θετικών επιστημών ήταν το πιο εξεζητημένο προϊόν της εποχής (η λέξη προϊόν δεν μπαίνει σε εισαγωγικά επίτηδες). Σε τι σημείο έχουν φτάσει τώρα οι επιστήμονες και οι ακαδημαϊκοί; Δημιουργούν τις θεωρίες τους οι οποίες γίνονται αντικείμενο μελέτης και συζήτησης σε αίθουσες και συνέδρια αποκομμένα από τον υπόλοιπο κόσμο. Κανείς δεν δίνει σημασία σε έναν πολύ καλό οικονομολόγο όταν θα κάνει την ανάλυσή του. Κανείς δεν δίνει σημασία στον κοινωνιολόγο που θα δημοσιεύσει την έρευνά του. Κανείς δεν δίνει σημασία στον νομπελίστα που θα προσφέρει στην παγκόσμια κοινότητα. Όλα αυτά γιατί, η γνώση έχει αλλάξει σήμερα. Έχει μετατραπεί σε κάτι άλλο στο οποίο θα αναφερθώ αργότερα. Τι μπορούν λοιπόν να κάνουν οι ακαδημαϊκοί στις μέρες μας; Κι εγώ ένας από αυτούς επιθυμώ να γίνω αλλά βλέποντας τον κόσμο γύρω δεν μπορώ παρά να είμαι πεσιμιστής.
Πολλοί λένε πως πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Βεβαίως. Αλλά, η αισιοδοξία τελειώνει όταν ξεκινά η προώθηση μίας θεωρίας σε ένα ανύπαρκτο κοινό. Σε τι χρησιμεύει η γνώση όταν είναι κλειστή στους τοίχους ενός συνεδριακού κέντρου;
Ή όταν είναι πολύ περίπλοκη για να κατανοηθεί (αυτό πηγάζει από την πλευρά των ίδιων των ακαδημαϊκών). Οι τελευταίοι, το μόνο που μπορούν να κάνουν για να μην υιοθετήσουν αυτή την απαισιοδοξία είναι να προσπαθούν να επηρεάσουν. Να προσπαθούν να πείσουν. Είναι σαν να προσπαθεί κανείς να διδάξει ένα παιδί πώς να διαβάζει και εκείνο να φοράει ακουστικά. Το πιο δραματικό σε αυτή την ιστορία είναι πως το παιδί θεωρεί ότι ξέρει αυτά που προσπαθείς να του διδάξεις, διότι, πιθανότατα, «διάβασε κάτι σχετικό στο ιντερνέτ».
Τουλάχιστον, για την ώρα, κάποιοι επιστήμονες καταφέρνουν να απηχούν σε ένα κάποιο κοινό. Κάποιοι από τις θετικές επιστήμες. (Και κάποιοι άλλοι που έχουν μπερδέψει την επιστήμη τους με την πολιτική). Οι υπόλοιπες όμως; Τι απήχηση θα μπορούσε να έχει ένας ιστορικός όταν όλοι «γνωρίζουν την ιστορία καλύτερα από αυτόν»; Τι απήχηση θα είχε ακόμη και ένας θεωρητικός φυσικός μιας και δεν κατασκευάζει iphone; Τι απήχηση θα είχε ένας φιλόσοφος όταν όλος ο κόσμος τον θεωρεί «αμπελοφιλοσοφία»;
Και; Και τι έγινε που όλοι αυτοί προσφέρουν στην αύξηση της γνώσης της ανθρωπότητας; Παρά την περιπλοκότητα της γνώσης σε όλους τους τομείς, αυτή η ίδια έχει λάβει μία μορφή ασύλληπτα απλή.
Να λοιπόν αυτό που υποσχέθηκα παραπάνω. Σε τι έχει μετατραπεί πλέον η γνώση:
Βιολογία-Χημεία, χάπια για να ζήσουμε λιγάκι περισσότερο. (Η χημεία παρέχει και περίεργα cock tails πλέον, γι' αυτό έχει μεγαλύτερη δημοτικότητα)
Φυσική-Μαθηματικά, κάποιο iphone ή ipad με βάση τη μοναχική ζωή και επικάλυψη επικοινωνιακών χρήσεων.
Οικονομία, για να έχουμε κάποιον να κατηγορήσουμε για λανθασμένες προβλέψεις ή επιλογές.
Ψυχολογία, όλοι χρειάζονται κάποιον που να μπορούν να μιλήσουν για τα προβλήματά τους, ακόμα κι αν αυτά είναι ανύπαρκτα κι εκείνος, η μόδα της εποχής μας.
Λογοτεχνία-Φιλοσοφία, παροχή φράσεων για να εισάγει κανείς στις φωτογραφίες.
Εάν όλα αυτά τα λαμπρά μυαλά ,από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ήξεραν για
ποιο λόγο θα χρησιμοποιούνται τα γραφόμενά τους, θα σταματούσαν να γράφουν. Ακόμη και αυτό το άρθρο θα προστεθεί σε μία πελώρια λίστα με άρθρα που δεν λένε τίποτα και μπορεί να αποσπάσει και κάποια likes. Αυτό δεν με χαροποιεί, διότι η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω, δεν είναι για likes αλλά για κλάματα.
