γράφει ο Μιχάλης Αποστόλου
Ο χρόνος ως ύπουλος αντίπαλος
Καθένας φιλοσοφεί με τον δικό του λάθος ή σωστό τρόπο. Υπάρχει όμως λάθος ή σωστός τρόπος ; Μάλλον όχι. Αυτό που υπάρχει είναι οι σχετικότητες και οι παράλληλες ζωές, οι παράλληλοι χρόνοι, όχι τα ίδια βιώματα. Το παρόν άρθρο, αποτελεί τη συγκέντρωση αταξινόμητων σκέψεων που έκανα και κάνω από τότε που απέκτησα συνείδηση του εαυτού μου. Οι σκέψεις και η αναζήτηση απαντήσεων για οτιδήποτε, πάντα εντεινόταν όταν συνέβαινε μπροστά μου ένας θάνατος. Θάνατος που μου θύμιζε πως θα έρθει κάποτε, σε χρόνο άγνωστο, κι η δική μου σειρά να εγκαταλείψω αυτό το επίπεδο συνειδητότητας. Απλά μου το θύμιζε, ως υπαρκτή κατάσταση. Δεν έχω ιδέα όμως τι είναι ο θάνατος. Το μόνο που αντιλαμβάνομαι προς το παρόν, είναι ότι μπορώ να σκέφτομαι. Αναρωτιέμαι γιατί ήρθα εδώ. Πόσες ήταν οι πιθανότητες να έρθω εδώ ; Ποιος αποφάσισε να έρθω εδώ ; Το εδώ είναι μόνο αυτό που μπορώ να αισθανθώ με τις αισθήσεις μου ή υπάρχει και κάτι ακόμη που δεν αντιλαμβάνομαι ; Θα μπορέσει ποτέ η φθαρτή φύση του ανθρώπου να γίνει άφθαρτη και πόσο νόημα υπάρχει σε κάτι τέτοιο ;
Ερωτήσεις που ίσως να αργήσουν να απαντηθούν. Γιατί οι απαντήσεις για όλα αυτά, μάλλον εμπεριέχονται σε εμάς τους ίδιους. Πως είναι δυνατόν κάποιος που δεν μπορεί (ακόμη) να εξηγήσει το φαινόμενο της ζωής, να μπορέσει να εξηγήσει το γιατί υπάρχει εδώ, να μιλήσει για την ίδια του την ύπαρξη ; Πως είναι δυνατόν να καταφέρει να εξηγήσει τον θάνατο ; Να μάθει τι ακριβώς συμβαίνει μετά από εδώ ; (αν συμβαίνει κάτι). Ήμαστε απειροελάχιστα μικροί μπροστά στον χρόνο και αυτό εξηγεί γιατί η συνειδητότητα μας ως ανθρωπότητα, δεν έχει την απαραίτητη δυναμική για να συνδέσει το παρελθόν, την αρχή του σύμπαντος κόσμου, με το εκάστοτε σήμερα και να εξηγήσει γιατί ζούμε. Ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου πριν μερικές χιλιάδες χρόνια ήταν τα 30 έτη, ενώ σήμερα κοντεύει τα 80 με τις στατιστικές προβλέψεις να μιλούν για 90 χρόνια κάπου στο 2080. Οι ζωές μας είναι ένα μικρό πυροτέχνημα κλασμάτων δευτερολέπτου μπροστά στην αιωνιότητα του σύμπαντος κι όμως, επιμένουμε να ζούμε μέσα σε άπειρες ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Η φθαρτότητα μας θα έπρεπε να μας κάνει να προσπαθούμε περισσότερο για το κοινό καλό και όχι να ζούμε νομίζοντας πως θα ήμαστε για πάντα εδώ. Ο πεπερασμένος χρόνος της ύπαρξης μας, θα έπρεπε να μας κάνει να αναζητούμε περισσότερη γνώση, περισσότερη τέρψη της πνευματικής μας πλευράς. Αφού όλοι ξέρουμε που θα καταλήξουμε, γνωρίζουμε ποιό θα είναι το τέλος μας. Το θυμόμαστε όμως ; Όχι. Αυτό είναι βέβαια μια φυσιολογική στάση του ανθρώπου. Είναι αδύνατον από την φύση της κατασκευής του νου μας, να σκεφτόμαστε, να περιμένουμε και να προετοιμάζουμε με το δυνατόν πιο ανώδυνο τρόπο την αποχώρηση μας από αυτή τη γη και ίσως να είναι καλύτερα έτσι. Ο χρόνος είναι ένα ύπουλο παράσιτο στον εγκέφαλο μας και ξέρει καλά να κρύβει την αλήθεια για την ασημαντότητα μας.
Η χλωμή μπλε κουκίδα
O Αμερικανός αστρονόμος Carl Sagan, σε ομιλία του το 1994, παρουσιάζοντας τη selfie του ηλιακού μας συστήματος που είχε τραβήξει το 1990 το διαστημόπλοιο Voyager 1 από απόσταση 6 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη, είπε σε μια απλά διατυπωμένη φράση, αυτό που θα πρέπει να υπάρχει γραμμένο στο νου όλων μας από τη στιγμή που αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουμε μέχρι και την αποχώρηση μας από την κατάσταση της ζωής : Καταφέραμε να βγάλουμε αυτήν τη φωτογραφία, κι αν την κοιτάξετε, βλέπετε μία κουκίδα. Αυτή είναι το σπίτι. Αυτή είναι εμείς. Πάνω σε αυτήν, ο καθένας για τον οποίον ακούσατε ποτέ, κάθε άνθρωπος που έζησε, πέρασε τη ζωή του. Όλη η ανθρώπινη ιστορία έχει συμβεί σε αυτό το μικροσκοπικό pixel. Ο πλανήτης μας είναι μία μοναχική κουκίδα στη μέση του πουθενά, ένα κομμάτι μάζας από χώμα και νερό στο απέραντο περιβάλλον κοσμικό σκοτάδι του σύμπαντος. Η ανθρωπότητα αδικεί συστηματικά τον ίδιο της τον εαυτό. Πιστεύουμε ή πείθουμε τους εαυτούς μας ομαδικώς, πως εδώ είναι το κέντρο των πάντων. Θα ήταν απολύτως λογικό αυτό να συνέβαινε μέχρι πριν μερικούς αιώνες, όταν ακόμη οι επιστήμες και η τεχνολογία δεν επέτρεπαν να έχουμε μάτια και δυνατότητες για να δούμε έξω από το τσόφλι του μικροσκοπικού αυγού μας.
Οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη επιμένουν να πιστεύουν πως ότι συμβαίνει εδώ, επηρεάζει και κάποιον άλλο πέρα από τη δική τους ολιγόχρονη υστεροφημία. Όλοι οι πόλεμοι, όλες οι αιματοχυσίες, οι αλαζονικές συμπεριφορές, οι διαμάχες, τα πάθη, τα μίση, οι καταστροφές και κάθε λογής ασχήμιες που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια της σύντομης ιστορίας αυτής της αμελητέας κουκίδας, αποδεικνύουν πόσο ανόητοι έχουμε υπάρξει. Ήμαστε κομμάτι ενός αγνώστου μεγέθους δημιουργήματος αλλά αυθαίρετα και χωρίς καμία απολύτως ένδειξη για αυτό, θεωρούμε τη δική μας περιοχή ως το κέντρο του μέχρι σήμερα αντιληπτού κόσμου. Το σύμπαν, δηλαδή και εμείς, ουσιαστικά προσπαθούμε να εξηγήσουμε την ίδια μας την καταγωγή και πορεία, τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτό από μόνο του, είναι μαγικό. Μια μαγεία που ναι μεν βλέπουμε να συμβαίνει ασυνείδητα, να είναι στην εξερευνητική μας φύση αλλά από την άλλη να παίζουμε θεατρικούς ρόλους σαν μικρά παιδιά. Υποκρινόμαστε πως ότι αποκτούμε εδώ, θα μείνει για πάντα δικό μας.
Η ψευδαίσθηση της ιδιοκτησίας
Δεν μας ανήκει τίποτα, το ξέρουμε αλλά το αγνοούμε. Όλα τα υλικά αγαθά είναι μέσα για τη συντήρηση της βιολογικής μας κατασκευής. Δεν γνωρίζω κανέναν να πήρε μαζί του χρυσάφι ή χρήματα, δεν γνωρίζω επίσης αν τα χρειάζεται εκεί που πάει (αν όντως συνεχίζει για κάπου μετά από εδώ). Αρχικά κατασκευάσαμε κοινωνίες που είχαν ως κανόνα την ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών. Έπειτα, νιώσαμε την ανάγκη να κατασκευάσουμε τα χρήματα, που θα είχαν αντίκρισμα σε ύλη (αντιστοιχία σε χρυσό μέχρι το 1974), θα εξασφάλιζαν έναν δίκαιο τρόπο κατανομής προϊόντων σε όλο τον πλανήτη και θα δημιουργούσαν νέους συσχετισμούς στην εργασία. Τελικά, με το πέρασμα των αιώνων, το χρήμα είχε ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση πλούτου σε μια ελάχιστα μικρή μερίδα ανθρώπων. Σε κάθε περίοδο της γνωστής μέχρι σήμερα ανθρώπινης ιστορίας, ήταν εδώ και οι θρησκείες. Αυτές, εκτός από την ικανοποίηση της ανάγκης για πίστη σε κάτι ανώτερο, ρύθμιζαν και τις σχέσεις μεταξύ πλουσίων και φτωχών, μεταξύ καλών και κακών ανθρώπων. Αν δεν είχαν κατασκευαστεί οι θρησκείες, αμφιβάλλω αν η ανθρωπότητα θα συνέχιζε να υπάρχει μετά τους πρώτους πολιτισμούς της αρχαιότητας.
Οι φτωχοί ακολουθώντας πιστά τους κανόνες ηθικής και τα καλούπια της εκάστοτε θρησκευτικής τους πίστης, παρέμεναν σε κατευνασμό υπό τον φόβο της οργής του θεού. Άφηναν έτσι ήσυχους τους πλουσίους και παρότι τους έβλεπαν να ζουν μια καλύτερη ζωή από εκείνους, δεν επιδίωξαν σχεδόν ποτέ να διεκδικήσουν τον πλούτο τους και να τον μοιράσουν, με ελάχιστες βέβαια εξαιρέσεις τις κατά καιρούς επαναστάσεις κάποιων λαών κυρίως στη νεότερη εποχή. Με αυτό τον τρόπο, οι θρησκείες και ο φόβος της τιμωρίας στη μετά θάνατον ζωή, επέβαλε την παγκόσμια ηρεμία και αποφεύγαμε το χάος και την αυτοκαταστροφή. Μέχρι και σήμερα, παρά τους πολέμους και τη ματαιοδοξία μας για τον ανούσιο τελικά πλουτισμό, χτίσαμε ένα σύστημα που δένει με έναν πανέξυπνο τρόπο τα χέρια σε όποιον αντιληφθεί την παγίδα στην οποία έχουμε πέσει. Η συμπεριφορά μας βασίζεται στον εκφοβισμό, τη διαρκή απειλή για εξόντωση και την φοβία για τυχόν απώλεια πρόσβασης σε άχρηστες, τεχνητά δημιουργημένες ευκολίες.
Ο θάνατος ως έναυσμα για δράση
Αυτό που με φοβίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η ιδέα της μη ύπαρξης. Σκεφτείτε να μην είχατε υπάρξει ποτέ πάνω σε αυτή τη Γη, να μην είχατε γεννηθεί ποτέ. Σκεφτείτε πως αυτό που βλέπετε γύρω σας τώρα, είναι εδώ μόνο για κάποιους τυχερούς που βρέθηκαν εδώ επειδή έτσι το θέλησε, επειδή το αποφάσισε η τύχη ή κάποια ανώτερη δύναμη. Ένα σπερματοζωάριο ενώθηκε με ένα ωάριο και σε εννιά μήνες δημιουργηθήκατε από το τίποτα, από απλές χημικές ενώσεις του άνθρακα που έγιναν πρωτεΐνες, ύστερα κύτταρα και έπειτα οργανισμός. Ένας σύγχρονος πνευματικός δάσκαλος, ο Γερμανός Eckhart Tolle, εξηγεί την ύπαρξη μας παρομοιάζοντας την με μια σφαίρα φωτός από την οποία κάθε ανθρώπινη ζωή μοιάζει να ξεκινά όταν καταφέρνει να μεταπηδήσει ως φωτόνιο εκτός αυτής, στον αισθητό κόσμο, σε μια νέα διάσταση, σε αυτή που ζούμε τώρα. Όλοι ήμαστε διάττοντες αστέρες σε μια θεατρική σκηνή. Περνάμε από αυτή, παίζουμε τον ρόλο μας και αποχωρούμε. Έστω για κάποια κλάσματα δευτερολέπτου μπροστά στην αιωνιότητα, όμως το καταφέρνουμε, ανεβαίνουμε στο πάλκο, υπάρχουμε, ζούμε. Δεν είναι κρίμα να αγνοούμε τόσο υπεροπτικά αυτή την συναρπαστική ευκαιρία που μας δόθηκε και να μη την χρησιμοποιούμε για να αφήσουμε κάτι καλό για τους επόμενους τυχερούς που θα έρθουν ; Η ζωή τους θα γίνει ευκολότερη και πιο όμορφη.
Νομίζω πως η αιώνια ζωή έχει αντίκρισμα μόνο στην παραμονή της μνήμης. Δεν γνωρίζω, ή μάλλον δεν με έχει πείσει κανείς πως μετά από εδώ, το πνεύμα μου θα υπάρχει και θα βρίσκεται κάπου αλλού. Καλώς ή κακώς, ο άνθρωπος έχει προγραμματιστεί έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται μόνο τη φυσική παρουσία. Κανείς δε μιλάει πια για την γιαγιά μου που πέθανε πριν 35 χρόνια και σήμερα το απόγευμα τη θυμήθηκα γράφοντας αυτό το άρθρο. Η μνήμη λοιπόν για τους ανθρώπους μόνο τότε σβήνει, όταν πάψουμε να μιλάμε για αυτούς που έφυγαν βιολογικά για πάντα από αυτή τη διάσταση.
Ο πλανήτης σε μερικά χρόνια από σήμερα, δεν θα μπορεί να παρέχει κανέναν φυσικό πόρο ενέργειας ενώ παράλληλα θα είναι γεμάτος με απόβλητα του πολιτισμού των ανθρώπων. Εδώ, ζούμε για το σήμερα και τις εφήμερες απολαύσεις αν και ο σκοπός μας θα έπρεπε να είναι άλλος. Ο θάνατος του πλανήτη ως φυσική εξέλιξη θα έρθει σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια είτε το θέλουμε είτε όχι. Ο πρώην γαλάζιος πλανήτης, το λίκνο της ζωής, θα μεταμορφωθεί από τον δολοφόνο πλέον ήλιο, σε ένα ερημωμένο ουράνιο σώμα που η επιφάνειά του θα θυμίζει σεληνιακό τοπίο. Αυτό που θα πρέπει να μας απασχολεί όπως φαίνεται μάλλον πολύ νωρίτερα από αυτό το γεγονός, αν βέβαια μας ενδιαφέρει η επιβίωση του είδους μας, είναι το πως θα μετοικήσουμε. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συμβεί αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις σύντομες ζωές και τον θάνατο μας. Ολόκληρη η ανθρώπινη ιστορία θα «φορτωθεί» σε έναν σκληρό δίσκο που θα περιέχει φωτογραφίες, βίντεο και δεδομένα με το τι συνέβη και τι ανακαλύφθηκε όσο άνθρωποι κατοικούσαν τον πλανήτη Γη. Δε θα μπορέσουμε να πάρουμε μαζί μας τίποτε άλλο από όσα έχουμε αποκτήσει.
Ο σκοπός της ανθρωπότητας
Πρέπει να δούμε την ύπαρξη μας πιο μακροσκοπικά, με μεγαλύτερες βλέψεις για το μέλλον, όχι κοντόφθαλμα. Αν κάθε γενιά είναι καλύτερη από την προηγούμενη, αν αποκτά περισσότερα εφόδια γνώσης και ηθικής, τότε σίγουρα οι επιστήμες και η τεχνολογία θα μας δώσουν τη δυνατότητα για το τελικό μας ταξίδι μακριά από το πρώτο μας σπίτι, τη Γη. Αυτός θα πρέπει να είναι ο σκοπός του κάθε ανθρώπου που έρχεται στη ζωή, ένας ασταμάτητος αγώνας για καλύτερους απογόνους από τους σημερινούς, με απώτερο στόχο τη δημιουργία ανθρώπων ικανών να καταφέρουν να φτιάξουν την επόμενη κιβωτό του Νώε Η ‘μεγαλύτερη μετακόμιση’ της ανθρωπότητας, σε μέρος που θα παρέχονται συνθήκες κατάλληλες για την επιβίωση του είδους μας. Σήμερα, η μεταφορά του ανθρώπινου είδους εκτός πλανήτη, φαντάζει σενάριο πολύ μακρινό και στα όρια του επιστημονικά φανταστικού. Κι όμως, οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια σε αυτό το γεγονός και οτιδήποτε άλλο μας απασχολεί σε αυτή την σύντομη πορεία μας εδώ, θα πρέπει να αποτελεί απλώς ένα μέσο για να ανέβουμε ένα ακόμα σκαλί στην εξέλιξη μας.
Όσο για το ερώτημα του γιατί ήρθαμε εδώ, με ποιό σκοπό, γιατί ζούμε και ποιος αποφασίζει για το τι θα συμβεί, νομίζω πως αυτό δεν θα απαντηθεί αν δεν κατανοήσουμε πως ήμαστε μέρος κι εμείς μιας ολότητας, του ίδιου του απέραντα εκτεινόμενου σύμπαντος. Μοιάζει μια από τις διεργασίες του, να είναι η δημιουργία ζωής, οργανισμών που ως ενός είδους νοημοσύνη, θα προσπαθήσουν να γίνουν ο εγκέφαλος του και αφού κατανοήσουν τις διεργασίες του, θα καταφέρουν μέσα στα δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων ετών που θα έρθουν, να το εξερευνήσουν στο μεγαλύτερο δυνατόν μέρος του. Εδώ, στη μικρή μας γειτονιά, δε μπορούμε να δούμε κάτι πέρα από ενός αμελητέου μεγέθους μέρος του τι πραγματικά συμβαίνει εκεί στο κενό σκοτάδι. Ο χρόνος και ο χώρος δεν θα είχαν κανένα νόημα αν κάποιος νοήμων οργανισμός δε μπορούσε να τα αντιληφθεί, να τα εξηγήσει και να τα χρησιμοποιήσει. Αν λοιπόν καταφέρουμε να νιώσουμε αρκετά τυχεροί για αυτό που μας συμβαίνει, ας προσπαθήσουμε να έχουμε ως σκοπό μας την ανάπτυξη στις κοινωνίες μας, της πιο σημαντικής από τις αρετές κατά την άποψη μου, της Ηθικής. Μόνον τότε, η συνεργασία και η από κοινού σκέψη θα αποκτήσουν τον πιο ισχυρό σύμμαχο για το μεγάλο ταξίδι σε νέα λιμάνια του διαστήματος.
Εἰ διδακτόν ἡ ἀρετή, Πλούταρχος.
