Πέρασαν πενήντα χρόνια
από τότε που ένας νεαρός βουλευτής
τελείωνε μια ομιλία του σε μια αίθουσα
της περιοχής, διασταύρωση Βενιζέλου
και Ερμού, εκεί που διαγώνια η οδός
Σπανδώνη τέμνει τους δύο δρόμους, σύμφωνα
με το αρχικό σχέδιο του Εμπραρ, κατέβηκε
κάτω στο δρόμο και αντίκρυσε δυο ομάδες
ανθρώπων. Τους αστυνομικούς που υποτίθεται
προστάτευαν την τάξη και τους παρακρατικούς
με μια καρφίτσα στο πέτο, συνήθως υπόκοσμο
και ακροδεξιούς περιθωριακούς, που
περίμεναν για επεισόδια,για να
αποδοκιμάσουν την εκδήλωση του βουλευτή
της ΕΔΑ, της τότε αριστεράς, που δώδεκα
χρόνια μετά τον εμφύλιο στεκόταν πάλι
γερά στα πόδια της και διεκδικούσε τα
πάντα.
Λίγες μέρες πριν είχε
έρθει επισήμως ο στρατηγός Ντε Γκωλ στη
Θεσσαλονίκη, και οι παρακρατικοί νόμιζαν
ότι ήταν αριστερός, αφού δεν ήταν με
τους Αμερικανούς, ή τους Γερμανούς του
τελευταίου πολέμου, τα αφεντικά των
παρακρατικών.
Είμαστε στα 1963, και μέσα
σε ελπίδες και παρεξηγήσεις, μέσα σε
κλίμα αστυνομίας Μήτσου κα παρακράτους
δεν καταλαβαίνουμε φυσικά, μαζί με τους
φίλους μας και συμμαθητές, τι πραγματικά
συμβαίνει, ούτε ότι σε λίγο θα φύγει
αυτοεξόριστος στο Παρίσι με ψεύτικο
όνομα στο διαβατήριο του, ο τότε κραταιός
πρωθυπουργός της χώρας, ο Καραμανλης, τέσσερα χρόνια μετά θα γίνει η χούντα, πέντε χρόνια
μετά ο Μάης του '68 και το Γούντστοκ, δέκα
χρόνια μετά το πολυτεχνείο και η
μεταπολίτευση.
Το κλίμα της εποχής το
περιγράφει εκπληκτικά ο Σκαμπαρδώνης
στο Βούτυρο στο τομάρι του σκύλου
και επιτόπου ο Βασιλικός, μαζί με ρεπορτάζ
στο κείμενο που μετά έγινε το ‘’Ζ’’.
Ο Γαβράς, που έχει φύγει
από νωρίς στο Παρίσι για σπουδές στο
σινεμά, δεν μπορεί να έρθει και να γυρίσει
την ταινία του στην Ελλάδα, αναθέτει
στον Χόρχε Σεμπρούν να του κάνει το
σενάριο και με ένα άξιο επιτελείο γυρίζει
την ταινία, τελικά στο Αλγέρι, που τότε
βοηθούσε πολύ, έχοντας ανεξαρτητοποιηθεί
από τη Γαλλία του Ντε Γκώλ.
Είναι τα χρόνια που ο
Παύλος Ζάννας στήνει το Φεστιβάλ
Θεσσαλονίκης στην Αελλώ, που τότε δεν
ηταν σουπερμάρκετ, ο Διονύσης Σαββόπουλος
κατεβαίνει στην Αθήνα με ένα
φορτηγό,ιδρύονται οι Λαμπράκηδες από
τον Μίκη Θεοδωράκη, κι ένα κίνημα
απελευθέρωσης και χειραφέτησης σε
Πράγα, Παρίσι, Αμερική, Κίνα, κι αλλού
φυσάει και μας σπρώχνει, εμάς τους
μαθητές του 63,τους εκδρομείς του εξήντα,
στην Άνω πόλη συναντιέται ο Τσίρκας με
τον Μίσσιο και ο Αναγνωστάκης,Ο Κλείτος
Κύρου,ο Θασίτης,και τόσοι άλλοι
ετοιμάζονται να ξανανικήσουν τη γενιά
της ήττας λέγανε διάφοροι άσχετοι,που
δεν καταλαβαίναν τίποτα.
Τριάντα χρόνια μετά τη
δολοφονία του λαμπρού βουλευτή της ΕΔΑ,
από ένα τρίκυκλο παρακρατικών στην οδό
Σπανδώνη, επισκεφτήκαμε με τον ίδιο τον
Κώστα Γαβρά το σημείο του φόνου, όπου
υπάρχει ακόμα ένα άσχετο μνημείο, δύο
τεράστια μεταλλικά χέρια, χώμα και
πέτρινο πεζούλι και κανείς δεν καταλαβαίνει
πιά, τι έγινε, τι να θυμηθεί και που
βρίσκεται, εκτός από μια πινακίδα,
βανδαλισμένη κι αυτή από ανόητα γράφιτι
και παρκαρισμένα μηχανάκια κι αυτοκίνητα.
Την άλλη μέρα στο
ΟΛΥΜΠΙΟΝ, με 800 φοιτητές Αρχιτεκτονικής
και Κινηματογράφου, ο Κώστας Γαβράς
είδε μαζί μας το ‘’Ζ’’, μίλησε μαζί
μας και συνεχίσαμε έτσι ως αργά το βράδυ,
μιλώντας για τα γεγονότα, την Τέχνη, την
Λογοτεχνία, το Σινεμα.
Εκείνα τα χρόνια υπήρχε
μια φλόγα και μια ελπίδα στον αέρα,
διάχυτη, ότι όλα είναι δυνατά, ότι όλα
μπορούμε να τα προσπαθήσουμε, δεν υπήρχαν
ακόμα σχολές αλλά φτιαχνόταν σινεμά
και αρχιτεκτονική, και ετοιμαζόταν το
φεστιβάλ χάρη στο ΖΑΝΝΑ, και οι άνθρωποι
δουλεύαν εδώ, με όρεξη, με φαντασία και
δημιουργικότητα, άλλο αν ανυποψίαστοι
δεν βλέπαμε τη χούντα που έφτανε σε 4
χρόνια… Γι' αυτό και η χούντα κράτησε
7 χρόνια, αλλά πνίγηκε στο αδιέξοδό της,
και τον εξευτελισμό της στο Κυπριακό,
μαζί και η τότε ηγεσία της αριστεράς
που δεν καλοέβλεπε τους ΛΑΜΠΡΑΚΗΔΕΣ,
τον Γρηγόρη Λαμπράκη, που δεν ανήκε στο
δογματικό κόμμα, και όλα τα καινούργια
πράματα που τότε γεννιόταν και μάλιστα
ονόμαζε αμερικάνικο τρόπο ζωής.
Άλλο αν μετά το Πολυτεχνείο
και τη Μεταπολίτευση, οι ίδιοι δογματικοί
τα καπηλεύτηκαν όλα ποντάροντας στη
λήθη. Ακόμα και το όνομα του Τσε…
Έχουν περάσει πολλά
χρόνια, αλλά αν τότε σε άθλιες συνθήκες
μπορέσαν τόσα πράγματα να ξεκινήσουν γιατί να μην μπορούν ξανά σήμερα από το
μηδέν όπως και τότε να ξεκινήσουν αρκεί να το τολμήσουμε πάλι στο σήμερα,
να τολμήσουμε να ονειρευτούμε ξανά, να
σχεδιάσουμε το ανέφικτο, να γίνουμε
ρεαλιστές.
Αυτό θα ήταν πραγματική
τιμή στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη και
όλων των όμορφων πραγμάτων, στιγμών και
ανθρώπων των σίξτις που άνοιξαν πρόωρα
ίσως τη νέα χιλιετία.
Πενήντα χρόνια μετά…
Νέοι καιροί ξημερώνουνε πάλι και όσοι
από μας επιζήσαμε από τύχη ή σύμπτωση,
θα είμαστε μαζί σας, όχι στην πρώτη, αλλά
στη δεύτερη σειρά. Το πιάσατε το
υπονοούμενο.
Και αναφέρομαι ιδιαίτερα,
σε όσους και όσες είναι σήμερα 15 χρόνων,
όπως τότε κι εμείς στα 1963…
