Το 1897 ο Μπραμ Στόουκερ δημοσιεύει τη δική του ιστορία τρόμου για τον Βλαντ, τον βοεβόδα της Βλαχίας του 15 ου αιώνα. Τέτοιες ιστορίες κυκλοφορούσαν πολλές, λόγω των φρικιαστικών μεθόδων βασανισμού κι εξόντωσης που χρησιμοποιούσε εναντίον των εχθρών του, με πιο χαρακτηριστική τον ανασκολοπισμό. Ο Στόουκερ για πρώτη φορά θα συνδέσει αυτό το ιστορικό πρόσωπο με τους μύθους για τα βαμπίρ κι έτσι θα γεννηθεί το έργο Δράκουλας[i]. Ενενήντα πέντε χρόνια αργότερα, το 1992, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα θα μεταφέρει στον κινηματογράφο τη δικιά του εκδοχή της ιστορίας τρόμου του Μπραμ Στόουκερ.
Οι χαρακτήρες κι η υπόθεση της ταινίας ακολουθούν σε γενικές γραμμές το βιβλίο, αλλά
υπάρχουν πολύ σημαντικές αποκλίσεις – σε βαθμό που δε δικαιολογείται η ύπαρξη στον κινηματογραφικό τίτλο του ονόματος του Μπραμ Στόουκερ. Στην ταινία ο Τζόναθαν Χάρκερ (Κιάνου Ριβς) επισκέπτεται τον πύργο του Κόμη Δράκουλα (Γκάρι Όλντμαν) στην Τρανσυλβανία, ως εκπρόσωπος ενός δικηγορικού γραφείου, με σκοπό να τακτοποιήσει τις αγορές ακινήτων στην Αγγλία, που θέλει να κάνει ο Δράκουλας. Ο Χάρκερ θα παραμείνει εγκλωβισμένος στον πύργο και θα ‘ρθει αντιμέτωπος με τον τρόμο, καθώς θα τον ορέγονται τρεις ερωτικές γυναίκες βαμπίρ[ii].
Ο Κόμης Δράκουλας θα πάει στην Αγγλία και θα κάνει θύμα του τη Λούσυ (Σάντι Φροστ). Τρεις άνδρες, ο αρραβωνιαστικός της Λούσυ, Άρθουρ (Κάρι Έλγουες), ο γιατρός του φρενοκομείου, Τζακ Σιούαρντ (Ρίτσαρντ Ε. Γκραντ) κι ο Αμερικανός Κουίνσι Μόρις (Μπίλι Κάμπελ), που είναι όλοι τους ερωτευμένοι μαζί της, θα ανησυχήσουν για την παράλογη εξασθένιση του οργανισμού της Λούσυ. Με πρωτοβουλία του Σιούαρντ θα καλέσουν τον Ολλανδό Βαν Χέλσινγκ (Άντονι Χόπκινς), έναν εκκεντρικό καθηγητή, που ερευνά τις ιστορίες βαμπίρ και κυνηγάει τον Κόμη Δράκουλα.
Τελικά, η Λούσυ θα μετατραπεί σε βαμπίρ, οι τρεις άνδρες μαζί με τον Βαν Χέλσινγκ θα την λυτρώσουν και το κυνηγητό του Κόμη Δράκουλα θα φτάσει μέχρι το αρχικό σκηνικό, τον πύργο του.
Τα νέα στοιχεία του Κόπολα
Κάπου εδώ, όμως, τελειώνουν οι ομοιότητες της ταινίας του Κόπολα με το βιβλίο του Στόουκερ. Ο Κόπολα επιλέγει να εισάγει κάποια νέα στοιχεία, που είτε είναι ήσσονος σημασίας, είτε δίνουν ένα καινούργιο προφίλ στον Κόμη Δράκουλα.
Μία απ’ τις μικρές αλλαγές είναι ότι δίνει μια νέα ερμηνεία για τον χαρακτήρα του φρενοβλαβή ζωοφάγου Ρένφιλντ (Τομ Γουέιτς). Σύμφωνα με την ταινία ο Ρένφιλντ ήταν προκάτοχος του Τζόναθαν Χάρκερ, είχε επισκεφτεί τον Κόμη Δράκουλα κι εκεί ο Δράκουλας του υποσχέθηκε την αιώνια ζωή. Μία ακόμα μικρή αλλαγή είναι ότι η ταινία δίνει ένα προφίλ στη Λούσυ μιας σχεδόν σεξομανούς γυναίκας ή τέλος πάντων την παρουσιάζει ως ένα νεαρό κορίτσι που έχει διάθεση να φλερτάρει συνεχώς τους άνδρες και να τους προκαλεί ερωτικά.
Μικρές αλλαγές υπάρχουν και στους άλλους χαρακτήρες, όπως ο Βαν Χέλσινγκ, ο οποίος από ελαφριά εκκεντρικός, αλλά συμπονετικός, στην ταινία παρουσιάζεται πολύ εκκεντρικός και ψυχρός μπροστά στα συναισθήματα των άλλων.
Ο Μπραμ Στόουκερ στο βιβλίο του προβάλει τις γυναίκες βαμπίρ μ’ έναν έντονο ερωτισμό – για τα δεδομένα της εποχής.
Στην ταινία του Κόπολα αυτός ο ερωτισμός «αναβαθμίζεται» εύστοχα, με σκοπό να προκαλέσει τη φρίκη στον θεατή του σήμερα. Σε μια έντονη σκηνή, ο Δράκουλας – βαμπίρ – λυκάνθρωπος παρασέρνει την υπνωτισμένη Λούσυ. Το άτυχο θύμα του, ντυμένο με ένα κόκκινο νυχτικό θα βγει απ’ τη σπίτι και θα αναζητήσει τον θύτη του. Από πίσω της, την ακολουθεί για να την προστατέψει η φίλη της κι αρραβωνιαστικιά του Χάρκερ, Μίνα (Γουαϊνόνα Ράιντερ), ντυμένη σ’ ένα άσπρο νυχτικό, που συμβολίζει την αγνότητά της. Η Μίνα θα δει με τα ίδια της τα μάτια την αποπλάνηση της Λούσυ. Ο Δράκουλας δεν αρκείται να της ρουφήξει το αίμα, αλλά ερωτοτροπεί μαζί της με τη μορφή… λυκάνθρωπου! Ο Κόπολα μπορεί να ξεφεύγει από την πιστή αναπαράσταση του βιβλίου, αλλά προσπαθεί να προκαλέσει το δικό του κοινό, κατ’ αντιστοιχία με τον Στόουκερ στο κοινό του 19ου αιώνα.
Η πιο σημαντική αλλαγή του Κόπολα, όμως, έχει να κάνει με το προφίλ του ίδιου του Κόμη Δράκουλα. Ο Στόουκερ τον παρουσιάζει ως ένα βαμπίρ, ως ένα τέρας, ως την ενσάρκωση του διαβόλου. Περιγράφει ότι κάποτε υπήρξε γενναίος πολεμιστής, ενώ σε μια στιγμή συναισθηματικής αδυναμίας τον ακούμε να ψιθυρίζει ότι «μπορώ κι εγώ ν’ αγαπήσω το ξέρετε κι οι ίδιες [απευθυνόμενος στις γυναίκες βαμπίρ] από το παρελθόν. Δεν είναι έτσι;»
Όμως, αυτή η αναφορά μένει εκεί και δε μαθαίνουμε τίποτα άλλο για το ερωτικό παρελθόν του Κόμη Δράκουλα. Ο Κόπολα κρατάει αυτήν την αναφορά και της δίνει μια νέα διάσταση σε σημείο που γίνεται το κεντρικό θέμα της αφήγησης. Μάλιστα, ακόμα και το πόστερ της ταινίας μάς προϊδεάζει με το Love Never Dies (Η Αγάπη Ποτέ δεν Πεθαίνει).
Στην εισαγωγή της ταινίας δίνεται μια νέα ερμηνεία γιατί ο Δράκουλας έχει γίνει βρυκόλακας. Μετά από μια μάχη εναντίον των Οθωμανών, ο ιππότης Δράκουλας θα βγει νικητής, αλλά από εσφαλμένη πληροφόρηση η γυναίκα του, Ελιζαμπέτα (την οποία υποδύεται πάλι η Γουαϊνόνα Ράιντερ, προφανώς όχι λόγω έλλειψης ηθοποιών), πιστεύοντας ότι ο αγαπημένος της είναι νεκρός, θα αυτοκτονήσει. Οι ιερείς της ορθόδοξης εκκλησίας θα θεωρήσουν την αυτοκτονία της ως αμαρτία, κάτι που θα εξαγριώσει τον χριστιανό – μέχρι τότε – Δράκουλα, ο οποίος θα απαρνηθεί τη θρησκεία του και θα υποσχεθεί εκδίκηση.
Τέσσερις αιώνες αργότερα, στην επίσκεψη του Τζόναθαν Χάρκερ, ο Δράκουλας θα δει σε φωτογραφία τη Μίνα και θα αντιληφθεί ότι πρόκειται για την αγαπημένη του Ελιζαμπέτα. Όταν θα φτάσει στο Λονδίνο, θα επιδιώξει να την γνωρίσει με τη μορφή της νιότης του.
Ο Κόμης Δράκουλας αποκτά ένα νέο προφίλ.
Είναι νέος, ωραίος, ευγενικός κι ερωτευμένος. Προσπαθεί να επανενωθεί με την αγαπημένη του Μίνα / Ελιζαμπέτα όχι βίαια, αλλά με τα αγνότερα αισθήματα. Σε αντίθεση με την αρχική ιστορία του Στόουκερ, όπου ο Δράκουλας θα πιει το αίμα της Μίνας γιατί είναι μία από αυτούς που τον κυνηγάνε, στην εκδοχή της ταινίας ο Δράκουλας επιλέγει να τη συναντήσει, δειπνεί μαζί της, τη φλερτάρει και περιμένει πότε η Μίνα θα συνειδητοποιήσει ότι πρόκειται για την μετεμψύχωση της Ελιζαμπέτας και θα τον ερωτευτεί ξανά.
Οι σκηνές που μας παρουσιάζεται αυτή η σχέση προκαλούν τη συμπάθεια του κοινού. Τα ερωτικά συναισθήματα του Δράκουλα, που έχουν ξυπνήσει, υπερισχύουν τη σατανική του μορφή, που είχε παρουσιασθεί σ’ όλη την ταινία μέχρι τότε. Μάλιστα, ο Δράκουλας δε θα δαγκώσει καν τη Μίνα, για να την κάνει βρυκόλακα, ενώ στη συνέχεια θα της κάνει μια ταπεινωτική για τον ίδιο ερωτική εξομολόγηση, που θα μας συγκινήσει, και μόνο ύστερα από την επιμονή της ίδιας της Μίνας, θα της δώσει να πιει από το αίμα του, για να μπορέσουν να επανενωθούν.
Στο τέλος της ταινίας, θα είναι το χέρι της Μίνας που θα τον σκοτώσει και θα του προσφέρει λύτρωση, λύνοντας την κατάρα που βάρυνε και τον ίδιο τον Δράκουλα.
Αναφορές στον Μπραμ Στόουκερ
Η ταινία του Φράνσις Φορντ Κόπολα, παρότι δίνει ένα εντελώς διαφορετικό προφίλ στον Κόμη Δράκουλα, αποτίει ένα φόρο τιμής στον Μπραμ Στόουκερ. Πέρα απ’ τον τίτλο της ταινίας, υπάρχουν κάποιες μικρές αναφορές στον συγγραφέα. Όπως όταν η Μίνα βρίσκεται φιλοξενούμενη στη φίλη της Λούσυ και διαβάζει στα κρυφά τις Χίλιες και Μία Νύχτες σε μετάφραση του Ρίτσαρντ Μπάρτον. Ο Μπραμ Στόουκερ είχε γνωρίσει από κοντά τον Μπάρτον κι είχε εμπνευστεί από τις ιστορίες που αφηγούνταν.
Μία ακόμα αναφορά στον Στόουκερ βρίσκεται στη σκηνή που ο Δράκουλας συναντά και γνωρίζεται με τη Μίνα στους δρόμους του Λονδίνου. Μια ταμπέλα διαφημίζει ένα θεατρικό έργο του σερ Χένρι Ίρβινγκ στο Lyceum Theatre. Ο Μπραμ Στόουκερ είχε εγκατασταθεί στο Λονδίνο το 1878 και δούλευε ως γραμματέας του Lyceum Theatre του Ίρβινγκ.
Μουσική συνώνυμη του τρόμου
Κλείνοντας αυτό το κείμενο για την ταινία του Κόπολα, θα πρέπει να λογαριάσουμε ως νέα συμβολή στη μυθολογία του Κόμη Δράκουλα το μουσικό θέμα της ταινίας, από τον Βόιτσεχ Κιλάρ.
Ο Πολωνός συνθέτης παρέδωσε ένα έργο που ξεπέρασε τα όρια της ταινίας κι έγινε μουσικό συνώνυμο του συναισθήματος του τρόμου. Ακούστε (ως δείγμα) το παρακάτω κομμάτι κι αντανακλαστικά θα λειτουργήσουν τα συναισθήματα της αγωνίας, του φόβου και του τρόμου:
Και το τρέιλερ της ταινίας:
Ίσως η ορθότερη απόδοση του ονόματος του Dracula, θα έπρεπε να είναι Δράκουλα (χωρίς τελικό ς). Όμως, αφενός επειδή είναι πιο εύηχο, αφετέρου επειδή πλέον έχει καταγραφεί στην τέχνη και στις συνειδήσεις μας ως Δράκουλας, αλλά κι επειδή με το τελικό ς ακούγεται πιο τρομακτικό, ορθώς έχουμε κρατήσει αυτή την απόδοση.
Μάλιστα, μία από τις γυναίκες βαμπίρ, που έχουν μικρό ρόλο στην ταινία, στη μετέπειτα καριέρα της θα γίνει πασίγνωστη ηθοποιός και μοντέλο, μιας και πρόκειται για τη Μόνικα Μπελούτσι!
Δράκουλας, Μπραμ Στόουκερ, εκδόσεις Στοχαστής (8η έκδοση), μετάφραση Ανέττα Καπόν, σελ. 48.
