Η ατάκα ανήκει στον γιατρό Λόρμπεερ (Πιτ Ποστλεθγουάιτ) από την ταινία Ο Επίμονος Κηπουρός (2005) κι αναφέρεται στις φαρμακοβιομηχανίες που στέλνουν στις χώρες και τους λαούς της Αφρικής ληγμένα φάρμακα ως ανθρωπιστική βοήθεια, με αντάλλαγμα διάφορες φοροαπαλλαγές. Αυτή, όμως, η πρακτική αποτελεί απλώς ένα πταίσμα, μπροστά στις πρακτικές και τα σκάνδαλα που παρουσιάζονται στην ταινία, η οποία είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Τζον λε Καρέ.
Η σχέση της Τέσα με τον Τζάστιν
Η ιστορία ξεκινά με τη δολοφονία της Τέσα Κουέιλ (Ρέιτσελ Βάις), μιας ακτιβίστριας, συζύγου του Τζάστιν Κουέιλ (Ραλφ Φάινς), ενός Βρετανού διπλωμάτη στο Ναϊρόμπι της Κένυας. Η Τέσα βρίσκεται άγρια δολοφονημένη μαζί με τον Κενυάτη οδηγό της και στην αρχή οι υποψίες πέφτουν πάνω στον στενό της συνεργάτη, γιατρό Άρνολντ Μπλουμ (Ούμπερτ Κουντέ). Οι φήμες θέλουν τους δυο τους να ‘χουν παράνομη σχέση κι η δολοφονία αποδίδεται σ’ έγκλημα πάθους.
Κεντρικός ήρωας της ταινίας είναι ο Τζάστιν Κουέιλ. Διπλωμάτης στο επάγγελμα, με μεγάλο πάθος για την κηπουρική κι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τη στωικότητά του και την ηρεμία του, όπως βλέπουμε και στην αρχή της ταινίας, που αντιμετωπίζει την είδηση της δολοφονίας της γυναίκας του μ’ ένα σιγανό πένθος.
Η αφήγηση μάς πηγαίνει μπρος πίσω στον χρόνο και βλέπουμε πώς γνωρίζονται ο Τζάστιν κι η Τέσα. Γρήγορα θα κάνουν σχέση κι η Τέσα θα ζητήσει απ’ τον Τζάστιν να την πάρει μαζί του στην Αφρική.
Σ’ αυτό το σημείο, ο σκηνοθέτης Φερνάντο Μεϊρέγιες αρχίζει να μας παρουσιάζει την Κένυα, όπως είναι. Μάς δίνει διαρκώς εικόνες απ’ τις πραγματικές παραγκουπόλεις του Ναϊρόμπι. Η Τέσα, έγκυος πλέον, περπατάει σε μια παραγκούπολη πάνω στις σιδηροδρομικές ράγες. Παρακολουθεί ένα θεατρικό δρόμου, χαιρετάει τα μικρά παιδιά, δέχεται ως δώρο μια ονειροπαγίδα και, μαζί με τον γιατρό Άρνολντ Μπλουμ, κάνει εκστρατεία ενάντια στο AIDS, που έχει μια διαρκή θλιβερή παρουσία στην καθημερινότητα των Κενυατών. Κι όλα αυτά υπό τους ήχους του τραγουδιού Dicholo, του Κενυάτη καλλιτέχνη Αγιούμπ Ογκάντα.
Η Τέσα θα επιλέξει να γεννήσει σε νοσοκομείο του Ναϊρόμπι κι όχι πίσω στη Βρετανία ή σε ιδιωτική κλινική. Η σκηνοθεσία παίζει με υπονοούμενα για τη σχέση της Τέσα με τον γιατρό Άρνολντ. Βλέπουμε την Τέσα αμέσως μετά τη γέννα να θηλάζει ένα μαύρο νεογέννητο μωρό και δίπλα της βρίσκονται αμίλητοι ο Άρνολντ κι ο άνδρας της, Τζάστιν. Τελικά, μαθαίνουμε ότι το μωρό της Τέσα και του Τζάστιν πέθανε στη γέννα, κι ότι η Τέσα θήλαζε ένα νεογέννητο μωρό μιας 15χρονης έφηβης, που κινδύνευε η ζωή της.
Παρά τα σκηνοθετικά υπονοούμενα, που αντικατοπτρίζουν τις φήμες που ήθελαν παράνομο ζευγάρι την Τέσα με τον γιατρό Άνρολντ, στην πραγματικότητα η Τέσα κι ο Τζάστιν μοιραζόντουσαν μια ανιδιοτελή αγάπη, που έφτανε από τη μια στη διάθεση της Τέσα να προστατέψει απόλυτα τον Τζάστιν, κι από την άλλη στην αυτοθυσία του Τζάστιν, προκειμένου να συνεχίσει την έρευνά της.
Το σκάνδαλο της φαρμακοβιομηχανίας
Κάπου εδώ, λοιπόν, στο μαιευτήριο, αρχίζουμε να μπαίνουμε στην πραγματική υπόθεση της ταινίας. Η Τέσα βλέπει δίπλα της να πεθαίνει η νεαρή Κενυάτισσα λεχώνα. Αρχίζει να υποψιάζεται ότι υπήρχε πρόβλημα με τη χορήγηση των φαρμάκων που έπαιρνε για τη φυματίωση.
Αρχικά, λοιπόν, η Τέσα και στη συνέχεια ο Τζάστιν, καθώς προσπαθεί να ανακαλύψει ποιοι εμπλέκονται στη δολοφονία της γυναίκας του, ερευνούν και ξετυλίγουν το κουβάρι των δραστηριοτήτων της ελβετο-καναδικής φαρμακοβιομηχανίας KDH, που παρασκευάζει το Dypraxa, ένα νέο φάρμακο για τη φυματίωση, και της εταιρείας Three Bees, που είναι υπεύθυνη για τις δοκιμές στην Κένυα.
Το φάρμακο Dypraxa είναι σε δοκιμαστικό στάδιο. Η εταιρεία Three Bees χρηματίζει τις κυβερνητικές αρχές της Κένυας, προκειμένου να δεχθούν τη χορήγηση του φαρμάκου σε ασθενείς, οι οποίοι έχουν ελλιπή ενημέρωση για τις ενδεχόμενες θανατηφόρες επιπτώσεις του φαρμάκου. Η «αγορά» πιέζει κι ο χρόνος των τριών ετών για να επιστρέψει το φάρμακο στο εργαστήριο και να επανέλθει για δοκιμαστική χρήση θα ήταν καταστροφικός για τις πολυεθνικές εταιρείες. Η πολυεθνική KDH προσπαθεί να προλάβει να ‘χει ένα έτοιμο φάρμακο για τη φυματίωση, γιατί προβλέπεται να ξεσπάσει επιδημία σε χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου. Οι χώρες της Αφρικής «προσφέρονται», λοιπόν, ως ένα πειραματικό εργαστήρι, αφού τα φώτα της δημοσιότητας δεν φτάνουν μέχρι τα νοσοκομεία του Ναϊρόμπι, ενώ η ζωή «κοστίζει» λιγότερο. Οι φάκελοι των 63 νεκρών του Dypraxa θα εξαφανιστούν και τα πτώματά τους θα θαφτούν σε χωματερές.
Το σκάνδαλο δε σταματά εδώ. Δεν είναι μόνο οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις τριτοκοσμικών χωρών κι οι πολυεθνικές. Στο έγκλημα εμπλέκεται και το ίδιο το Υπουργείο Υγείας της Βρετανίας, που έχει τμήμα για την Αφρική και τις χώρες των πρώην αποικιών του, που υποτίθεται προστατεύει τα «βρετανικά» συμφέροντα. Η φαρμακοβιομηχανία KDH από τη μια απειλεί την κυβέρνηση της Βρετανίας με κλείσιμο του εργοστασίου της στην Ουαλία, που απασχολεί 1.500 εργαζόμενους, και μεταφορά των δραστηριοτήτων της στη Γαλλία, κι από την άλλη λαδώνει κυβερνητικά στελέχη, για να προωθήσουν τα δικά της συμφέροντα, να συγκαλύψουν τις δικές της πρακτικές στην Κένυα και να φιμώσουν τις φωνές από οργανώσεις και ακτιβιστές, που θέλουν να αποκαλύψουν τα εγκλήματά τους. Ακόμα κι αν αυτή η φίμωση σημαίνει στυγνές δολοφονίες…
Η οπτική της ταινίας…
Καθώς η πλοκή εξελίσσεται, παράλληλα με τις διαστάσεις του σκανδάλου, βλέπουμε και την ηθική στάση των ηρώων, που μπροστά στις απειλές θανάτου, συνεχίζουν την έρευνά τους, είτε γιατί διακατέχονται από μια μεγάλη αίσθηση δικαίου, όπως η Τέσα, είτε γιατί είναι πιστοί στους ανθρώπους που αγαπάνε, όπως ο Τζάστιν.
Όσον αφορά τη σκηνοθεσία, ο Μεϊρέγιες δίνει πολύ δυνατές εικόνες. Βλέπουμε πραγματικές εικόνες από τη ζωή των ανθρώπων στην Κένυα, μαζί με τα τοπία της, που σε κάνουν να ξεχνιέσαι και να νομίζεις ότι παρακολουθείς ένα ταξιδιωτικό ντοκιμαντέρ για την Κένυα. Η σκηνοθεσία, όμως, πέρα από τη γενική εικόνα, σου δίνει και τα πορτρέτα των ηρώων. Με κοντινά πλάνα, που εναλλάσσονται συνέχεια, σε βάζει στη ζωή του ζευγαριού, σε ιδιαίτερες – ερωτικές και μη – οικείες στιγμές.
Παρότι η ταινία έχει μια πλοκή μυστηρίου και περιπέτειας, οι ήρωες που παρακολουθούμε δεν είναι άνθρωποι της περιπέτειας, που χειρίζονται όπλα και πηδάνε από γκρεμούς. Ίσως γι’ αυτό, μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί τους, να νιώσουμε τα αισθήματά τους και να τους θεωρήσουμε «δικούς μας» ανθρώπους.
… κι η οπτική του συγγραφέα
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Τζον λε Καρέ, το οποίο ακολουθεί πιστά η ταινία, είχε γράψει για την ιστορία του ότι «κανένας ήρωας ή εταιρεία, δόξα τω Θεώ, δεν βασίζεται σε πραγματικό πρόσωπο στον πραγματικό κόσμο, αλλά μπορώ να σας πω το εξής, καθώς προχωρούσε η έρευνά μου στη ζούγκλα της φαρμακοβιομηχανίας, συνειδητοποίησα ότι σε σχέση με την πραγματικότητα, η ιστορία μου είναι εξίσου άνευρη με μια ταξιδιωτική καρτ ποστάλ».
Ο Τζον λε Καρέ μπορεί να δημιουργεί από τη φαντασία του τον Επίμονο Κηπουρό, αλλά, δυστυχώς, αντλεί την έμπνευσή απ’ το τι πραγματικά συμβαίνει. Προτού ξεκινήσει να γράφει το μυθιστόρημά του, έκανε μια έρευνα και μίλησε με στελέχη πολυεθνικών φαρμακευτικών βιομηχανιών στην Ελβετία. Το έργο του ήθελε να ‘ναι μια αντανάκλαση των πρακτικών της παγκόσμιας φαρμακοβιομηχανίας.
Στον Επίμονο Κηπουρό δε βλέπουμε να ξετυλίγεται ένα έγκλημα ενός κλάδου ή μιας πολυεθνικής που παραβαίνει τους κανόνες. Βλέπουμε πώς ξετυλίγεται το έγκλημα που είναι ο κανόνας. Βλέπουμε πώς οι πολυεθνικές μεταχειρίζονται τα κεφάλαιά τους και τι επιπτώσεις υπάρχουν στην ανθρώπινη ζωή (και στο θάνατο). Βλέπουμε, δηλαδή, πώς λειτουργεί η παγκοσμιοποίηση. Ή, όπως αναφέρεται και στην ταινία, βλέπουμε «πώς ο κόσμος γαμάει την Αφρική».
