από αριστερά ο συνθέτης και μαέστρος Νίκος Χριστοδούλου, ο μαέστρος Βύρων Φιδετζής, που διηύθυνε τις ηχογραφήσεις της μουσικής στη ραδιοφωνική Λιλιπούπολη, δεξιά ο βαρύτονος και διευθυντής χορωδίας Αντώνης Κοντογεωργίου, ερμηνευτής των τραγουδιών της Λιλιπούπολης, και ανάμεσά τους ο συγγραφέας Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης.
ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗ ΛΙΛΙΠΟΥΠΟΛΗ
O σπουδαίος συνθέτης Νίκος Χριστοδούλου εξιστορεί πώς έγινε ένα με την ιστορική Λιλιπούπολη.
«Εδώ Λιλιπούπολη!»: η φωνή του Δημοσιογράφου Μπρίνη από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Λιλιπούπολης έφερνε καθημερινά την αξέχαστη παιδική εκπομπή του Τρίτου Προγράμματος από το 1977 ώς το 1980.
Όταν με έκπληξη δέχτηκα μια αναπάντεχη τηλεφωνική πρόσκληση από το «Τρίτο», ήμουν ακόμη στην τελευταία τάξη στο σχολείο, στα δεκαεφτά. Η θερμή εμπιστοσύνη και το άνοιγμα του Μάνου Χατζιδάκι στους νέους ήταν μια μοναδική του πλευρά, μια εξαιρετική, πρωτοφανής δημιουργική αντίληψη. Στο Τρίτο Πρόγραμμα και στη Λιλιπούπολη βρέθηκα και συνεργάστηκα χάρη στον Χατζιδάκι, στον Γιάννη Α. Παπαϊωάννου και τον Νίκο Κυπουργό.
Στις αρχές του 1976 ο Χατζιδάκις, διευθυντής τότε του Τρίτου Προγράμματος, αναζητούσε νέους μουσικούς και συνεργάτες για το «Τρίτο» και ρώτησε τον συνθέτη Γιάννη Παπαϊωάννου, τον αγαπημένο Δάσκαλό μας, που δίδαξε επί δεκαετίες τους περισσότερους έλληνες συνθέτες. Εκείνος με σύστησε, χωρίς να το γνωρίζω. Ξεκίνησα στο «Τρίτο» εκείνη την χρονιά αργότερα, τον Δεκέμβριο, όμως ο Χατζιδάκις και οι συνεργάτες του είχαν τότε παραιτηθεί ύστερα από διαφωνία με τον Πρόεδρο της ΕΡΤ. Στις αρχές του 1977 γνώρισα συμπτωματικά σε ένα μάθημα στο σπίτι του Γιάννη Παπαϊωάννου τον Νίκο Κυπουργό, μαθητή επίσης του Παπαϊωάννου, νέο συνθέτη και συνεργάτη του Χατζιδάκι. Ο Νίκος πήρε πρωτοβουλία, μίλησε με τον Χατζιδάκι, που είχε επανέλθει στο τιμόνι του «Τρίτου», και με προσκάλεσαν στην ομάδα συνεργατών στο «Τρίτο» και, επιπλέον, στην ομάδα των συνθετών στη Λιλιπούπολη.
Στη Λιλιπούπολη βρήκα τον Νίκο Κυπουργό και τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο, ενώ λίγο αργότερα η ομάδα των συνθετών συμπληρώθηκε με την Λένα Πλάτωνος. Συνεργάστηκα με την παιδοψυχολόγο Ελένη Βλάχου και την σκηνοθέτιδα-χορογράφο Ρεγγίνα Καπετανάκη, που εμπνεύστηκαν και ξεκίνησαν την Λιλιπούπολη. Οι συνθέτες εργαζόμασταν άμεσα μαζί με την Μαριανίνα Κριεζή, που έγραφε τους στίχους των τραγουδιών και, στη συνέχεια, μεγάλο μέρος των θεατρικών κειμένων της καθημερινής εκπομπής, μαζί κυρίως με την Άννα Παναγιωτοπούλου, καθώς και ορισμένες φορές την Ρεγγίνα Καπετανάκη και τον Σταμάτη Φασουλή.
Η Λιλιπούπολη ήταν μια μεγάλη, ζωηρή ομάδα: συγγραφείς, στιχουργός, σκηνοθέτης, επιμελητής, ηθοποιοί, συνθέτες, τραγουδιστές, μουσικοί, μαέστρος, ηχολήπτες. Το πνεύμα της ομάδας ήταν άλλωστε το γενικό πνεύμα του «Τρίτου». Τραγουδιστές ήταν οι δύο βαρύτονοι, ο Αντώνης Κοντογεωργίου (ο διευθυντής της Χορωδίας της ΕΡΤ, ο οποίος είχε διευθύνει ορισμένα κομμάτια της Λιλιπούπολης) και ο Σπύρος Σακκάς, η Σαββίνα Γιαννάτου, η Λένα Πλάτωνος συχνά στα τραγούδια της, η Μαριέλλη Σφακιανάκη, ενώ επίσης ορισμένα τραγούδια τραγούδησαν η Νένα Βενετσάνου, ο Φίλιππος Κουτλίδης, ο Γιώργος Βλατής. Τραγούδια έλεγαν και οι ηθοποιοί. Μαέστρος του συνόλου των μουσικών, που ηχογράφησαν στο ραδιόφωνο τη μουσική της Λιλιπούπολης, ήταν ο Βύρων Φιδετζής. Η μουσική που γράψαμε για τη Λιλιπούπολη ήταν τα τραγούδια (ανάμεσά τους μερικά σύντομα, συνθηματικά τραγούδια-ταυτότητες για κάθε πρόσωπο της Λιλιπούπολης) καθώς και ορισμένες «υποκρούσεις», τις οποίες ονομάζαμε «μουσικές γέφυρες».
Η ΛΙΛΙΠΟΥΠΟΛΗ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ! ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΕΔΩ
Αλησμόνητη είναι η ατμόσφαιρα της δουλειάς στη Λιλιπούπολη – ενθουσιασμός, ένταση, χιούμορ, συγκινήσεις. Η ένταση κορυφωνόταν πριν τις ηχογραφήσεις της μουσικής. Σχεδόν πάντοτε ξενυχτούσα πριν από το πρωϊνό στούντιο, γράφοντας ώς την τελευταία στιγμή τις πάρτες των μουσικών. Θυμάμαι ένα τηλεφώνημα πολύ αργά το βράδι του Νίκου Κυπουργού, πριν από πρωϊνή ηχογράφηση, για να συναντηθούμε μεσάνυχτα και να πάρει χαρτί με πεντάγραμμα, που μέσα στον πυρετό της δουλειάς τού είχε τελειώσει. Κάποια φορά μάς έλειψε ο πιανίστας: έτσι έπαιξα στην ηχογράφηση το μέρος του πιάνου στο τραγούδι του Νίκου Μέσ’ στο μουσείο. Πιάνο έπαιζα στα κομμάτια μου, όπως και η Λένα Πλάτωνος στα δικά της.
Τα τραγούδια και τα υπόλοιπα κομμάτια που έγραψα για την Λιλιπούπολη είναι ενορχηστρωμένα για διάφορα σύνολα οργάνων, με συνδυασμούς από ξύλινα και χάλκινα πνευστά, κρουστά, πιάνο και έγχορδα, ώς δεκαπέντε όργανα. Το σύνολο, για παράδειγμα, στο Κόκκινο χρώμα (Η κυρία Φωτεινή) αποτελείται από κλαρινέτο, κόρνο, τρομπέτα, τρομπόνι, κρουστά, πιάνο, δύο βιολιά, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο. Η παρούσα έκδοση είναι μεταγραφή των κομματιών για φωνή και πιάνο («σπαρτίτο»), όπου η πρωτότυπη ενορχήστρωση έχει μεταγραφεί για πιάνο, προσφέροντας πρακτική δυνατότητα εκτέλεσης. Ένα πιάνο δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πρωτότυπη ενορχήστρωση, αλλά στην μεταγραφή για φωνή και πιάνο τα κομμάτια μπορούν να εκτελούνται εύκολα.
Eίχαμε αφήσει όλοι τότε την φαντασία μας ελεύθερη. Στα κομμάτια μου υπάρχει συχνά μια πιο διευρυμένη αρμονία, κάποιες φορές πολυτονικότητα και πολυρρυθμία, όπως στο Τραγούδι του Παπαγάλου. Η Μαύρη Νύχτα, για παράδειγμα, έχει παράλληλα δύο διαφορετικές τονικότητες σε διαφορετικές ηχητικές περιοχές (στις δύο επαναλήψεις του τραγουδιού η πολυτονικότητα αυξάνεται προοδευτικά). Είναι φυσικό ένα πιάνο να μην μπορεί κάποτε να αποδώσει όλες τις μουσικές γραμμές του κομματιού. Γι’ αυτό και στη Μαύρη Νύχτα η μεταγραφή έχει γίνει για πιανιστικό ντουέτο, «πιάνο με τέσσερα χέρια».
Ευχαριστώ θερμά τον πιανίστα Θωμά Κοντογιώργη για την εξαιρετική δουλειά του στις μεταγραφές των κομματιών για πιάνο και τη συνεργασία μας. Σε ορισμένα τμήματα των μεταγραφών η τελική μορφή δόθηκε από μένα (καθώς έπρεπε να υπάρξουν επιλογές συνθετικές). Ευχαριστώ επίσης τον Αντώνη Κοντογεωργίου για την πολύτιμη συμβολή του στην εκδοτική επιμέλεια.
Εξαίρεση στον αυτόνομο μουσικό προσανατολισμό των κομματιών είναι η Γόπα, που έχει στροφή-κουπλέ σαν παρωδία παλιών τραγουδιών, με στίχους χιουμοριστικούς για τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Στις πρωτότυπες γραφές των τραγουδιών όργανα διπλασιάζουν («ντουμπλάρουν») ορισμένες φορές την μελωδία της φωνής, γιατί έπρεπε τα ηχογραφημένα τραγούδια να ακούγονται και ως ανεξάρτητα οργανικά κομμάτια, αλλά επίσης η μελωδία στην ορχήστρα να λειτουργεί σαν στήριγμα στη φωνή, όταν τραγουδσύσαν ηθοποιοί. Αντίστοιχα στις μεταγραφές ορισμένων τραγουδιών υπάρχει στο μέρος του πιάνου η μελωδία (όπως στην Όφη Σόφη).
Ανάμεσα στα τελευταία κομμάτια που έγραψα για τη σειρά είναι το τραγούδι Είναι μακριά η Λιλιπούπολη (για τέσσερις φωνές και σύνολο οργάνων) – ένα τραγούδι που δεν πρόφτασε, καθώς η Λιλιπούπολη σταμάτησε, να μεταδοθεί σε εκπομπές (και δεν περιλαμβάνεται στην έκδοση), αλλά παίχτηκε σε συναυλίες Λιλιπούπολης το 1980 και αργότερα. Αισθάνομαι πάντα τη Λιλιπούπολη με τους στίχους της Μαριανίνας Κριεζή στο τραγούδι:
Είναι μακριά, είναι μακριά η Λιλιπούπολη
πέρ’ απ’ την Κίνα πέρ’ απ’ τη Βομβάη
πέρ’ απ’ τον ήλιο που χαμογελάει
είναι μακριά, είναι μακριά η Λιλιπούπολη
μα είναι πάντα στην καρδιά μας κοντά.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο βιβλίο με τα τραγούδια της Λιλιπούπολης σε προσαρμογή για φωνή και πιάνο, στις εκδόσεις Ιανός (2010)
