Μίνως Εὐσταθιάδης «Σχέδια τοῦ χάους». Ἐκδόσεις Ἴκαρος 2022.
312 σελίδες στό γνωστό, ἐξαιρετικῆς ποιότητας ὑποκίτρινο χαρτί τοῦ ἐκδοτικοῦ οἴκου, μέ ἐξαιρετική ἐπιμέλεια, ἐκτύπωση καί βιβλιοδεσία.
Αἴγιο. Παρελθόν. Ὄχι πολύ μακρινό. Τότε πού ἡ ἄναρχη δόμηση ὀργίαζε σέ βάρος τῆς φύσης καί τῆς λογικῆς. Τελευταῖο θύμα ἕνα μικρό δασάκι, ἀγαπημένο καταφύγιο κυρίως παράνομων ζευγαριῶν. Ὁ ἰσχυρός δήμαρχος ἀποφάσισε νά τό κάνει χῶρο στάθμευσης, γιά νά ἱκανοποιήσει τίς ἀνάγκες τῶν δημοτῶν. Πλήν ὅμως δέν λογάριασε τίς ἥσυχες ἀλλά ἐπίμονες καί τελικά ἀποτελεσματικές πράξεις ἀντίστασης λίγων, οἱ ὁποῖοι «διάβαζαν Αρτίρ Ρεμπό και άκουγαν Πίτερ Χάμιλ», κατά τόν συγγραφέα. Ἕνας μυστηριώδης Γάλλος εἶχε φτάσει στό Αἴγιο. Κανείς δέν ἤξερε τό ὄνομά του ἤ τόν λόγο πού ἦρθε. Οἱ μαθητές του (στά κατ' ἰδίαν καί κατά μόνας μαθήματα γαλλικῶν) τόν συμπάθησαν γιά τό στύλ του καί γιά αὐτά πού τούς ἔλεγε: διαφωτισμός, ἐλευθερία, δικαιώματα. Γιά τούς ἴδιους λόγους οἱ μεγάλοι τόν δέχθηκαν μέ ἐπιφύλαξη. Αὐτός ὁ «Μεσιέ» θά παρατήσει γιά λίγο τή ζωγραφική καί τά μαθήματα καί θά ὀργανώσει μέ ἐπιτυχία τήν ἀντίσταση στά σχέδια τοῦ δημάρχου γιά τό δασάκι. Ὁ ἀγώνας τους δικαιώθηκε. Τό δασάκι σώθηκε. Σύντομα ἡ νίκη ἐπισκιάστηκε ἀπό ἕνα ἐρωτικό σκάνδαλο μέ ἥρωες τόν Μεσιέ καί μιά ὄμορφη μαθήτρια. Καί πρίν προλάβει νά κάτσει ὁ κουρνιαχτός, ὁ Μεσιέ βρέθηκε νεκρός, χαμογελαστός, ξαπλωμένος στό κρεβάτι του καί προσεκτικά σκεπασμένος, ἔχοντας δεχτεῖι δύο μαχαιριές στήν καρδιά. Ποιός καί γιατί νά σκοτώσει τόν Γάλλο; Πῶς κατάφερε καί τόν ἔκανε νά χαμογελάσει τήν ὥρα τοῦ θανάτου του; Τί μήνυμα ἤθελε νά περάσει μέ τό νά τόν σκεπάσει;
Ἡ μαρτυρίας μιᾶς γειτόνισσας θά ξετυλίξει δύο νήματα: ἕνα πρός τά μπρός, πρός τό μέλλον, τόν ἔνοχο καί τήν τύχη του, καί ἕνα πρός τό παρελθόν, ὅπου κρύβονται ὅλα τά «γιατί» τοῦ κόσμου.
Ἀφηγητής εἶναι ὁ μετέπειτα Κρίς Πάπας, ὁ ἥρωας τῶν τριῶν προηγούμενων βιβλίων τοῦ Εὐσταθιάδη. Ἐδῶ θά τόν γνωρίσουμε ἀπό μαθητή καί θά τόν παρακολουθήσουμε μέχρι τή μετάβασή σου στή Γερμανία. Πρωταγωνιστές ὅμως εἶναι ὁ Νέστορας, ἕνας ἰδιόρρυθμος ἀλλά πανέξυπνος συμμαθητής τοῦ Χρήστου, ἡ Ἀναστασία, ἡ μητέρα τοῦ Νέστορα, καί ἕνας δικηγόρος, ὁ Ταξιάρχης. Ναί, πάντα θά πλανᾶται τό «φάντασμα» τοῦ Μεσιέ. Ὅμως γιά νά ἑνωθοῦν τά σχοινιά, γιά νά συνδεθοῦν οἱ κόμποι καί να φανεῖ τό μεγάλο ὑφαντό, θά χρειαστεῖ νά ταξιδέψουμε μέ τόν Χρῆστο στίς φυλακές τῆς Τρίπολης, στό Παρίσι, στή Βαρκελώνη, στήν Ἱερά Μονή Σκαφιδιᾶς. Κυρίως ὅμως θά βυθιστοῦμε στίς ψυχές τῶν πρωταγωνιστῶν, στήν ἄβυσσο τοῦ πολυμήχανου Νέστορα, στό χάος τῆς βασανισμένης Ἀναστασίας, στό μυστήριο τοῦ Ταξιάρχη, στήν ἐλευθεριότητα τοῦ Μεσιέ, στίς ἐνοχές τοῦ Χρήστου/Κρίς.
Στά προηγούμενα βιβλία τοῦ Εὐσταθιάδη ὑπῆρχαν γενναῖες δόσεις χιοῦμορ. Ἐδῶ ὅμως ὄχι. Ἐδῶ ἔχει περισσότερο σκοτάδι σκοτάδι ψυχῆς.
Ἡ γραφή εἶναι κοφτή, ἐνίοτε ἀγχωτική. Κατά κανόνα οἱ προτάσεις εἶναι μικρές. Ἡ πλοκή δέχεται πολλές «σφῆνες» μέ σκέψεις, ίδέες, προβληματισμούς τοῦ ἀφηγητῆ/συγγραφέα. Ἔχει ἐνδιαφέρον ἡ διαπίστωση πώς ἡ ἀθωότητα τῶν περιγραφῶν τοῦ ἔφηβου Χρήστου βαθμιαῖα ὠριμάζει καθώς ἔρχεται ἡ ὠριμότητα τοῦ ἀφηγητῆ. Ὅπως πάντα, ὑπάρχει ἄφθονη μουσική, καί ἐδῶ καί μία ταινία τοῦ Κουροσάβα. Και φυσικά, πάντα ὑπάρχει ἡ ἀγαπημένη τοῦ συγγραφέα, ἡ θάλασσα, εἴτε στίς περιγραφές εἴτε στίς ἐμμονές τῶν ἡρώων.
Ἡ διαδρομή πρός τήν πλήρη ἀποκάλυψη εἶναι δύσκολη, δαιδαλώδης, μέ πολλά ἐμπόδια. Ἡ ἀλήθεια τώρα δέν εἶναι φῶς. Ἡ ἀλήθεια τώρα εἶναι πόνος ἀπό παλιά, βαθιά πληγή.
Ὁλοκληρώνοντας τήν ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου ἔμεινα ἐνεός. Τό κλείσιμο τοῦ κύκλου, ἡ ἕνωση ὅλων τῶν γραμμῶν (καμμιά τους δέν ἦταν εὐθεία, ὅλες ἦταν τεθλασμένες), ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἀλήθειας ἀνέτρεψε πολλά ἀπό τά μέχρι τότε συμπεράσματα. Πρῶτα ἀπό ὅλα ὁ Νέστορας. Σέ ὅλο τό βιβλίο βλέπουμε ἕναν Νέστορα ἀνέκφραστο, ἐλάχιστα ὁμιλητικό, ψυχρό ὑπολογιστή τῶν πράξεών του, σάν δεινός σκακιστής. Στό τέλος ὅμως μᾶς δείχνει ἕναν τρυφερό, εὐαίσθητο χαρακτῆρα, ὁ ὁποῖος προβαίνει καί σέ μία ἔντονα φορτισμένη ἀποκάλυψη γιά τήν οἰκογένεια τοῦ ἀφηγητῆ. Σέ δεύτερη μοίρα περνοῦν οἱ ἀποκαλύψεις γιά τό πραγματικό παρελθόν τῆς Ἀναστασίας, τοῦ Μεσιέ, τοῦ Ταξιάρχη. Κι ἐκεῖ θά συναντήσουμε τή δύναμη τῆς ἀγάπης, τῆς πίστης, τῆς φιλίας. Θά διαβάσουμε καί ἕνα προμήνυμα: ἕνας πωλητής βιβλίων θά προβλέψει πώς ὁ ἀφηγητῆς θά γράψει βιβλίο μέ τήν ἱστορία τοῦ Νέστορα.
«Σχέδια τοῦ χάους»: ἀμφίσημος ὁ τίτλος. Ναί,, ἔχουμε τά σχέδια τοῦ Χρήστου στό ταβάνι του. Ναί, θά τα ξαναβροῦμε ζωγραφισμένα σέ ἕνα ἄλλο σπίτι, σέ μιά ἄλλη χώρα.. Ὅμως ἔχουμε καί τό ἴδιο τό χάος, τό ὁποῖο σέ πεῖσμα τῶν ἀνθρώπων, χαράσσει τά δικά του σχέδια γιά τούς ἀνθρώπους, ἀγνοώντας τά δικά τους σχέδια. Ὅλο τό βιβλίο σ'αὐτό βασίζεται, στή διάψευση τῶν προσδοκιῶν. Γινόμαστε κάποιοι ἄλλοι ἀπό αὐτό πού θέλουμε νά γίνουμε.
Διάβασα ἕναν Εὐσταθιάδη πιό φιλοσοφημένο, πιό ἐσωτερικό, ἴσως καί πιό σκοτεινό. Καί αὐτό χωρίς νά γίνει εἰς βάρος τῆς πλοκῆς. Ὅμως παράλληλα μοῦ δημιούργησε κάποιες ἀπορίες: Πόσος Μίνως Εὐσταθιάδης ὑπάρχει σ' αὐτό τό βιβλίο; Πόσα σχέδια ἔχει κάνει τό χάος μέσα του;
…τά «όχι» είναι απείρως σημαντικότερα από τα «ναι», γιατί μόνο τα «όχι» χαράζουν τη γραμμή αυτού που κατορθώνουμε να μη γίνουμε.
Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα όνειρά σου;
Ο καθένας έχει διαφορετικό τρόπο να γλείφει τις πληγές του.
Τι άλλο είναι τα προαισθήματα αν όχι ξαφνικές τρύπες στη σήραγγα του χρόνου;
Κατά βάθος όλοι οι φανατικοί αναγνώστες έχουμε το ίδιο μικρόβιο. Προτιμάμε να περιφερόμαστε έξω από τα τείχη της πραγματικότητας, και τα βιβλία είναι η ασφαλέστερη πόρτα που έχει επινοηθεί.
