Στις παρυφές του
κέντρου, στα δυτικά, βρίσκεται κρυμμένη, μια ιδιαίτερη γειτονιά της
Θεσσαλονίκης, μεταξύ των οδών Διοικητηρίου, Παπαζώλη, Αγ. Δημητρίου, Λαγκαδά και
Εγνατίας. Πρόκειται για μια ήσυχη, πυκνοκατοικημένη ζώνη κατοικίας, απομονωμένη
από τις πολύβουες αρτηρίες της πόλης. Η περιοχή είναι άκρως ενδιαφέρουσα, καθώς
συμπυκνώνει πολλά ετερόκλητα χαρακτηριστικά που την καθιστούν μοναδική.
Μέσα σε
λίγα οικοδομικά τετράγωνα συναντάει κανείς τεκμήρια από όλες τις σημαντικές
περιόδους της πόλης, «διαβάζοντας» έτσι την ιστορία της σε μια βόλτα. Εκεί βρίσκεται
ένα καλά διατηρημένο τμήμα των δυτικών ρωμαϊκών τειχών που ενώνει την Χρυσή
Πύλη του Βαρδαρίου με την Ληταία στην αρχή της Αγ. Δημητρίου. Το στοιχείο αυτό
προσδίδει ένα χαρακτήρα εσωστρέφειας στην γειτονιά, ενώ αποτελεί ενοποιητικό
στοιχείο ενός ευρύτερου περιπάτου, υποδεικνύοντας αστικές συνέχειες από την Άνω
Πόλη μέχρι το λιμάνι(Δικαστήρια). Κατά μήκος του τείχους αρθρώνονται μικρά
αστικά «κενά», ικανά να αποτελέσουν θύλακες ενεργοποίησης δημόσιου χώρου. Συνεχίζοντας
στην Ολύμπου, υψώνεται ο ναός των Αγ. Αποστόλων, εξαιρετικό δείγμα της
παλαιολόγειας αρχιτεκτονικής, που το 1988 συμπεριλήφθηκε στην λίστα μνημείων
της UNESCO.
Στο βορειοδυτικό άκρο του περιβόλου του, σώζεται η βυζαντινή κινστέρνα, στην
οποία κατέληγε το υδραγωγείο του Λεμπέτ(Ευκαρπία), ζωτικό σημείο της
καθημερινής ζωής των κατοίκων για πολλούς αιώνες. Η παρουσία του νερού στην
περιοχή δικαιολογεί άλλωστε και την ύπαρξη λουτρών, στη διασταύρωση Κάλβου και
Καρατζά. Το οθωμανικό λουτρό Πασά Χαμάμ (ή Φοίνιξ), που αποτελούσε τόπο
συνάντησης και συνδιαλλαγής, πλέον είναι ένα μνημείο άγνωστο για τους
περισσότερους κατοίκους και επισκέπτες, λόγω των αδικαιολόγητα μακροχρόνιων
εργασιών αποκατάστασής από ιδιωτική εταιρεία. Κατηφορίζοντας κανείς στην Ειρήνης
παρατηρεί διάφορα σημεία κοινωνικής δραστηριότητας, τα ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης, 2-3 εμπορικές
στοές καθώς και το κτίριο της δημοτικής αγοράς.
Το 2008 ο δήμος Θεσσαλονίκης πραγματοποίησε διαγωνισμό για την
ανάπλαση της περιοχής των Αγ. Αποστόλων και το 2010 υπογράφηκε η σχετική σύμβαση.
Ενώ η πρόταση προμελέτης εγκρίθηκε από τις αρμόδιες αρχαιολογικές αρχές,
εκκρεμεί ακόμα η ολοκλήρωση της οριστικής μελέτης και η δημοπράτηση του έργου. Παρά
τη δυναμική που εμπεριέχει, η εν λόγω περιοχή παραμένει σε κατάσταση παρακμής
κι υποβάθμισης με το αυτοκίνητο να επιβαρύνει το δημόσιο χώρο. Η υπάρχουσα
κατάσταση αμβλύνει το δίπολο «δημόσιο-ιδιωτικό» αποτρέποντας τους κατοίκους από
το να οικειοποιηθούν αυθόρμητα τον αστικό χώρο. Η ενεργοποίηση πυρήνων δημόσιου
βίου στην περιοχή αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο για την ανάπτυξη επικοινωνίας
ανάμεσα στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Τα τελευταία
χρόνια αναπτύσσεται μια τάση διεκδίκησης του δημόσιου χώρου μέσω της
ενεργοποίησης της τοπικής μικροκλίμακας, με έμφαση στη δραστηριοποίηση της
κοινότητας και την ελαχιστοποίηση επένδυσης πόρων(tacticalurbanism).
Η προσέγγιση αυτή αντιπαραβάλλεται σε παλαιότερες προσεγγίσεις καθολικής και
απόλυτης διαχείρισης του σχεδιασμού, επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του
αρχιτέκτονα. To2011 στο Saint-Etienne της Γαλλίας, η τοπική αρχή προκήρυξε διαγωνισμό καλώντας
φοιτητές αρχιτεκτονικής, πολεοδομίας και designνα καταθέσουν προτάσεις για τη μετατροπή ενός αδόμητου χώρου σε πλατεία.
Η ομάδα collectifETCαπέσπασε το πρώτο βραβείο σχεδιάζοντας
ουσιαστικά μια πλατεία «σε εξέλιξη», καλώντας τους ίδιους τους πολίτες να
συμμετάσχουν ενεργά στο έργο. Λίγους μήνες μετά οι εργασίες ξεκίνησαν με τη
βοήθεια των κατοίκων της γειτονιάς σε μια ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία.
Συγκεκριμένα για την ολοκλήρωση του έργου πραγματοποιήθηκαν 3 workshop, ξυλουργικής, για την κατασκευή αστικού εξοπλισμού, τοιχογραφίας, για
την διακόσμηση των τοίχων και τέλος κηπουρικής όπου φυτεύτηκαν δέντρα και
λουλούδια. Κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων το «εργοτάξιο» ήταν προσβάσιμο στους
επισκέπτες ενώ τοπικές οργανώσεις και καλλιτέχνες πραγματοποίησαν εκδηλώσεις
ενισχύοντας το συλλογικό πνεύμα. Αντιλαμβάνεται λοιπόν
κανείς ότι στην αντιμετώπιση του δημόσιου χώρου, δεδομένων των κοινωνικοοικονομικών
συνθηκών, το ζητούμενο πλέον είναι η διαμόρφωση μιας στρατηγικής ήπιων
επεμβάσεων οι οποίες αρχικά θα αναδεικνύουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε περιοχής,
εντάσσοντας με ενεργό τρόπο στο σχεδιασμό τους ίδιους τους κατοίκους και επίσης
θα ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες, επιθυμίες και προσδοκίες τους αναπτύσσοντας
μια συλλογική συνείδηση δομημένη πάνω στο μοντέλο ανοιχτής γειτονιάς.
