Ελίνα Μπόντη, Λέκτορας Ιατρικής Α.Π.Θ. (Γ.Ν.Θ. 'Παπαγεωργίου')
Ειδική Παιδαγωγός, Υπεύθυνη του Κέντρου Διάγνωσης και Αντιμετώπισης Μαθησιακών Δυσκολιών «Γράμα».
Τι σημαίνει ο όρος «ειδικές» μαθησιακές δυσκολίες;
Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό: «Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζει ένα άτομο που, ενώ δεν έχει εμφανή αισθητηριακά, ιατρικής φύσεως, κινητικά, ψυχολογικά, νοητικά, κοινωνικο-πολιτισμικά ή άλλα προβλήματα, δηλαδή δεν υπάρχει πρωτογενής αιτία που να ευθύνεται για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σε έναν ή περισσότερους μαθησιακούς τομείς», εντούτοις οι δυσκολίες υπάρχουν και δυσκολεύουν καθημερινά το άτομο.
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι μόνο η «δυσλεξία»;
Η δυσλεξία είναι μία μόνο μορφή ειδικής μαθησιακής δυσκολίας (δυσκολία εκμάθησης του μηχανισμού της ανάγνωσης) και αφορά σε ένα πολύ μικρό ποσοστό ατόμων. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι ειδικών μαθησιακών δυσκολιών που εντοπίζονται σε έναν μόνο τομέα της μάθησης ή σε συνδυασμό τους.
Πού οφείλονται οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες;
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν είναι «πρόβλημα», νοητικό ή οργανικό. Οφείλονται σε δυσκολίες στην επεξεργασία συγκεκριμένου τύπου πληροφοριών (π.χ. γλωσσικά ή αριθμητικά σύμβολα, αφηρημένες έννοιες, κλπ).
Από ποιά ηλικία είναι δυνατό να εντοπιστούν;
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (ειδική δυσκολία της ανάγνωσης ή δυσλεξία, της ορθογραφίας, της γραφής, του γραπτού λόγου-έκφρασης ή και των μαθηματικών, κ.α.), συνήθως γίνονται εμφανείς στις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Ωστόσο, από την προσχολική ακόμη ηλικία μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποια στοιχεία που αποτελούν ‘ενδείξεις’ ότι το παιδί βρίσκεται «σε επικινδυνότητα» να παρουσιάσει αργότερα κάποιες δυσκολίες στη μάθηση.
Η έγκαιρη διάγνωση και η πρόληψη – ακόμα και αν δεν οδηγήσουν άμεσα σε παρέμβαση- είναι προτιμότερες από το αίσθημα της «αποτυχίας» που συχνά συνοδεύει τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες που δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία του παιδιού, τόσο πιο δύσκολη είναι η αντιμετώπιση των δυσκολιών του, τόσο στο μαθησιακό όσο και στον ψυχολογικό τομέα.
Ποιά είναι αυτά τα χαρακτηριστικά που μπορεί να παρουσιάσει ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου» για πιθανές μεταγενέστερες δυσκολίες στη μάθηση;
Ανάμεσα στα κύρια χαρακτηριστικά 'επικινδυνότητας' που συνήθως αναφέρονται στα παιδιά της προσχολική ηλικίας, είναι οι διαταραχές ή καθυστερήσεις στην ομιλία και το λόγο, η ανεπαρκής κινητική ανάπτυξη, η φτωχή γνωστική ανάπτυξη και οι οπτικο-αντιληπτικές διαταραχές.
Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα;
Ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που θεωρητικά βρίσκεται 'σε επικινδυνότητα' να παρουσιάσει ειδικές μαθησιακές δυσκολίες κατά τη σχολική ηλικία, μπορεί να εμφανίσει ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω:
Καθυστέρησε να μιλήσει ή η ομιλία του δεν είναι καθαρή.
Δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να εκφραστεί.
Δυσκολεύεται να μάθει ποιήματα και δεν αναγνωρίζει την ομοιοκαταληξία.
Υπάρχει μικρή καθυστέρηση στην κινητική ανάπτυξη του παιδιού (καθυστέρηση στο βάδισμα, αδεξιότητα, δυσκολία στις λεπτές κινήσεις των δακτύλων).
Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για πολύ ώρα, κινείται συνεχώς.
Παρουσιάζει προβλήματα προσανατολισμού στο χώρο (για παράδειγμα, χάνεται εύκολα σε οικεία μέρη).
Δυσκολεύεται να κατανοήσει τις έννοιες του χρόνου (για παράδειγμα, έχει δυσκολία να τοποθετήσει απλά καθημερινά γεγονότα σε χρονολογική σειρά ή να κατανοήσει τις έννοιες του «πριν» και «μετά», συγχέει τις ημέρες, τους μήνες, δεν μπορεί να μάθει την ώρα, κλπ.).
Δυσκολεύεται να ακολουθήσει ή να επαναλάβει έναν ρυθμό.
Δυσκολεύεται να θυμηθεί και να ακολουθήσει απλές οδηγίες.
Η νηπιαγωγός αναφέρει ότι το παιδί δεν μαθαίνει εύκολα, δεν συγκεντρώνεται για πολύ ώρα, δεν εκφράζεται σωστά, δεν ακολουθεί οδηγίες, παρουσιάζει αδεξιότητα στις κινήσεις του, είναι επιθετικό με τα άλλα παιδιά ή απομονώνεται, κ.α..
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί προσχολικής ή σχολικής ηλικίας να βελτιωθεί ή και να ξεπεράσει τις δυσκολίες του;
Τα άτομα με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν μπορούν να ευνοηθούν επαρκώς από την τυπική σχολική διδασκαλία. Πρέπει να διδαχθούν διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης και επεξεργασίας των εκάστοτε γνωστικών αντικειμένων στα οποία δυσκολεύονται, μέσα από ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης.
Ποιός είναι ο «ειδικός»;
Η επίσημη μαθησιακή εκτίμηση και η αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών είναι αντικείμενο του ειδικού παιδαγωγού που είναι εξειδικευμένος στην αξιολόγηση και την παιδαγωγική αντιμετώπιση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Σε κάποιες μόνο περιπτώσεις είναι πιθανό να απαιτείται η συνεργασία λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, παιδοψυχιάτρου ή ψυχολόγου, εφ’ όσον συνυπάρχουν προβλήματα λόγου-ομιλίας, κινητικά ή ψυχολογικά-συμπεριφοράς.
Εάν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας παρουσιάζει κάποια μαθησιακή δυσκολία, θα πρέπει αρχικά να απευθυνθείτε σε κάποιον εξειδικευμένο ειδικό παιδαγωγό, ο/η οποίος/α θα κάνει μια λεπτομερή μαθησιακή εκτίμηση με σκοπό να κρίνει εάν το παιδί χρειάζεται να παρακολουθήσει πρόγραμμα ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης και φυσικά θα σας υποδείξει αν είναι απαραίτητο να ελεγχθούν και άλλοι αναπτυξιακοί παράγοντες (π.χ. νοημοσύνη, λόγος, όραση, ακοή, ψυχολογικοί παράγοντες, κλπ.).
