HomeCinemaΕξώστης ΘΥπερβαίνοντας την Οθόνη - Fahrenheit 451 is...

Υπερβαίνοντας την Οθόνη – Fahrenheit 451 is coming…

Στο Fahrenheit 451, το δυστοπικό μυθιστόρημα του Ray Bradbury (1953), τα βιβλία, με άλλα λόγια η βαθύτερη και περιεκτικότερη πληροφόρηση που έχει εφεύρει η ανθρωπότητα, είχαν κυρυχθεί παράνομα. Το ενδιαφέρον όμως είναι το πως έφτασε η υποθετική κοινωνία σε εκείνο το σημείο. Όχι με αστυνομική επιβολή ή προεδρικά διατάγματα, αλλά με την ελευθερη επιλογή των πολιτών οι οποίοι απέριψαν τα βιβλία ως δυσνόητα μπροστά στους νέους τρόπους διασκέδασης – τότε, τις διαδραστικές τηλεοράσεις (κάτι σαν το σημερινό skype αν όχι το facebook.). Σε μια προσπάθεια επιβίωσης, τα βιβλία άρχισαν να εκδίδονται σε σύντομες εκδόσεις: «Διαβάστε τον Άμλετ σε 2 σελίδες» διαφήμιζαν οι εκδότες τότε, μέχρι την οριστική απόρριψη τους από το κοινό.



Με άλλα λόγια στο Fahrenheit 451 τα βιβλία έπαψαν να υπάρχουν επειδή οι άνθρωποι πια δεν μπορούσαν να τα παρακολουθήσουν. Και δεν μπορούσαν να τα παρακολουθήσουν γιατί είχαν συνηθίσει άλλους τρόπους διασκέδασης, πιο γρήγορους, πιο εύκολους.


Η αίθουσα σκοτεινιάζει. Οι τίτλοι αρχής πέφτουν στην οθόνη και οι πρώτες εικόνες της ταινίας εμφανίζονται. Αυτό που ακολουθεί είναι ένας καταιγισμός από πληροφορίες, από κουνημένες και γρήγορες εικόνες, από κομμένες φράσεις, one –line ατάκες και ένας ταχύς ρυθμός. Είναι ένα σύγχρονο ρεύμα στον κινηματογράφο δείγματα του οποίου είδαμε και στην Berlinale πέρυσι, στο τμήμα των νέων κινηματογραφιστών. Προσπαθώντας να το κατανοήσω, καταλήγω πως είναι ένα ρεύμα με τρομακτικές προεκτάσεις.

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως σήμερα ζούμε στην εποχή της σύντομης πληροφορίας. Οτιδήποτε είναι αρκετά σύντομο για να πιάσει το μάτι καθώς κάνουμε σκρολ ντάουν στο facebook και σε άλλες σελίδες πληροφόρησης. Το περιεχόμενο σιγά σιγά μικραίνει, γίνεται πιο συμβατό με έναν γρήγορο ρυθμό που το απαίδευτο, σε αυτόν, μάτι δεν μπορεί να ακολουθήσει. Μια έρευνα είχε πει πως μπορούμε πια να συγκεντρωθούμε μονάχα 7 δευτερόλεπτα σε ένα κείμενο αναπόσπαστοι. Ποιος ξέρει πόσοι αναγνώστες τώρα έχουν ήδη σταματήσει την ανάγνωση, απολύτως συγκεντρωμένα τουλάχιστον ή έχουν ήδη τσεκάρει την άλλη ανοιχτή σελίδα του browser.

Το γεγονός όμως ότι ο εθισμός στην σύντομη πληροφορία δεν αρκείται στην γενική ενημέρωση ή διασκέδασή μας αλλά περνάει και στην καλλιτεχνική έκφρασή μας δείχνει πόσο βαθιά έχει ριζωθεί μέσα μας. Διότι, ακόμα, η τέχνη που παράγουμε δείχνει τα βαθύτερα κομμάτια του εαυτού μας. Όμως σήμερα ζούμε στην Αυτοκρατορία της Σύντομης Πληροφόρησης και αναπόφευκτα κομμάτια του εαυτού μας της ανήκουν.

Κλείνω τα μάτια, παύση. Το μυαλό μου αδυνατεί να ακολουθήσει τον ρυθμό της ταινίας. Η κάμερα στο χέρι, το κούνημα σε στρατηγικά σημεία για την ένταση, το υποκειμενικό πλάνο, όλα τώρα γίνονται εργαλεία για να δώσουν ζωή σε ένα τρομακτικό τέκνο. Το ασυνάρτητο.

Η εξάρτηση του εγκεφάλου μας από την σύντομη πληροφορία είναι πια προφανής. Φαίνεται στις επιλογές μας της ενημέρωσης – στην ενημέρωση από τα social media αντί από τις -πιο αξιόπιστες προς το παρόν- online εφημερίδες, στην διαρκή σύνδεση του κινητού με το διαδίκτυο το οποίο τσεκάρουμε ανά λίγα δευτερόλεπτα, στα σύντομα βίντεο με τα οποία γελάμε για λίγο και μετά τα ξεχνάμε οριστικά και όλα τα όμοιά τους. Σήμερα, συμμετέχουμε σε 3 συζητήσεις, διαβάζουμε τις ειδήσεις και βλέπουμε αστεία ή όχι βιντεάκια στο ίντερνετ, ταυτόχρονα ή, σωστότερα, παράλληλα. Και πιστεύουμε πως απορροφούμε ολοκληρωμένα τις πληροφορίες τους. Τα κέντρα διαφημίσεων, παραγωγών βίντεο και άλλα μανατζεριλίκια της Digital Age διδάσκουν πως τα online βίντεο πρέπει να είναι κάτω από 3 λεπτά, οι λέξεις μεγάλες και ελκυστικές, οι φωτογραφίες σέξυ και όλα αυτά για να μην «χάσουν» τον ταχύτατο, στο να πηδάει από σελίδα σε σελίδα, αναγνώστη. Και φυσικά οτιδήποτε δεν είναι ακριβώς συμμορφωμένο με αυτούς τους κανόνες σιγά σιγά το απορρίπτουμε ως κουραστικό αφού – έλα μωρέ, έγώ θέλω να χαζεύω στο ίντερνετ για να ξεκουράζομαι. Αυτό που ξεχνάνε είναι όμως πως το ίδιο το μέσο είναι δομημένο ώστε να μας εθίζει στην ταχύτητα και στην σύντομη πληροφορία και το πετυχαίνει πολύ καλά. Και ο κίνδυνος του εθισμού, βρίσκεται στην συνήθεια και τελικά στην απώλεια συγκέντρωσης, αναλυτικής σκέψης, ικανότητας εμβάθυνσης και τελικά στην παύση για μια ας πούμε εσωτερική ανασκόπηση βρε αδερφέ.

Στο αντίποδα, βρίσκονται οι φωνές που υποστηρίζουν πως εκπαιδευτήκαμε στο να παράγουμε πιο περιεκτικά μηνύματα και έτσι κερδίζουμε χρόνο και κατανοούμε πιο εύκολα. Αναπτύξαμε, λένε, την δεξιότητα της μετάδωσης μηνυμάτων. Μειώσαμε τον χρόνο αποστολής και μετάδοσης. Τώρα, σε λίγα δευτερόλεπτα μαθαίνουμε οτιδήποτε συμβαίνει παντού, μπορούμε να εκφραστούμε ελεύθερα και μπορούμε να μιλήσουμε με ανθρώπους στην άλλη άκρη του πλανήτη. Σίγουρα κάτι πήραμε, αλλά για αυτό που κερδίσαμε, πόσα χάσαμε; Γιατί, όλα έχουν ένα κόστος. Ο χρόνος, είναι ένας απαραίτητος παράγοντας και για την κατανόηση μιας πληροφορίας και για την ουσιαστική έκφρασή μας και θα ήταν λάθος να αγνοήσουμε. O εσωτερικός χρόνος στις ταινίες του Ταρκόφσκι, αργός και γεμάτος προκαλώντας στον θεατή της δικές του εμβαθύνσεις, ο γεμάτος προκλήσεις Αγγελόπουλος μέσα στις 4ώρες ταινίες του, εικόνες γεμάτες δύσκολες ερμηνείες – η ανάγνωση των οποίων απαιτεί συγκέντρωση της σκέψης και να αφουγκραστούμε τα ίδια μας τα συναισθήματα – είναι έννοιες που δύσκολα συναντάμε στους σημερινούς νέους δημιουργούς. Γιατί, δεν μάθαμε έτσι. Γιατί μάθαμε στην σύντμηση.

Ζούμε σήμερα σε έναν κόσμο που δεν υπήρχε πριν από 10 χρόνια. Η διαρκής σύνδεση με το διαδίκτυο, οι ενημερώσεις σε δευτερόλεπτα και τα social media είναι νέα για τον τρόπο ζωής μας και όμως δυσκολευόμαστε ήδη να φανταστούμε την ζωή μας δίχως αυτά. Όμως αυτός ο χρόνος των 10 χρόνων είναι ελάχιστος για να μας προετοιμάσει για μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές τρόπου ζωής που έχει συμβεί ποτέ στην ανθρωπότητα. Το μυαλό μας και η διάθεσή μας αποτυγχάνουν να προσαρμοστούν ομαλά σε αυτόν. Αυτό η δήλωση δεν είναι δύσκολο να υποστηριχτεί. Η σημερινή, και μονάχα η σημερινή των τελευταίων 10-15 χρόνων, κοινωνία εμφανίζει μια μοναδική απάθεια, μια νέκρωση των κοινωνικών και πολιτικών αντανακλαστικών. Αυτή ακριβώς την νέκρωση την ακριβοπληρώσαμε εμείς στην Ελλάδα. Που βρίσκεται η αντίδραση της υπερ – πληροφορημένης ελληνικής κοινωνίας στην μείωση κατά 40% των μισθών και στην παράδοση της εθνικής κυριαρχίας σε ξένες δυνάμεις; Εκτονώνεται μέσω μια σειρά απελπισμένων κραυγών στα Social Media. Tο διαδίκτυο το οποίο είχε έρθει να μας απελευθερώσει από την περιορισμένη και ελεγχόμενη ενημέρωση στράφηκε εναντίον μας χάρη στον απρόσμενο παράγοντα: ανάγκη προσοχής. Εκεί πατούν όλα τα social media – στην επίπλαστη αναγνώριση και στην ευκολία ικανοποίησης της φαινομενικά βιολογικής ανάγκης μας για επικοινωνία.

Όμως, οι κραυγές ενάντια στο τρόπο ζωής που φαίνεται πως καθορίζει τον μέχρι σήμερα 21ο αιώνα αυξάνονται. Αυτοί, εμείς, ζητούμε όχι μια επιστροφή στο παρελθόν αλλά μια ρύθμιση του παρόντος με διαφορετικές αξίες. Η παγκοσμιοποίηση μπήκε από το παράθυρο σε κάθε σπίτι, στρογγυλοκάθισε στην αγαπημένη μας γωνιά του καναπέ και σου ζητάει την αποκλειστικότητα. Το όπλο της είναι το ίδιο με πάντα – εύκολη διασκέδαση, εύκολη επικοινωνία, εύκολη αναγνώριση, εύκολο σεξ. Η απάντηση για άλλη μια φορά πρέπει να στηριχτεί στο μοναδικό παντοτινό αντιστασιακό όπλο: την στρατευμένη τέχνη.

Όταν ο Tarkovski μιλούσε για το στόχο των ταινιών του μιλούσε για «μια τέχνη που σε καθιστά απροστάτευτο μπροστά στην ομορφιά», ο Peter Brook για την τέχνη που «σπάει τις αλυσίδες καθημερινότητας». Τα ίδια, ειπωμένα πριν το 1960, είναι επίκαιρα. Γιατί, η απελευθέρωση από την καθημερινότητα σημαίνει ταυτόχρονα μια εμβάθυνση στο βάθος της ψυχής μας και αυτή η διαδικασία θέλει χρόνο και συγκέντρωση.

Που βρίσκονται λοιπόν οι σημερινοί αντιστασιακοί; Που είναι ο κινηματογράφος που θα σπάσει την πλαστή φυσαλίδα και θα συγκλονίσει την κουτσουρεμένη νεκρωμένη ψυχή μας; Γιατί καμία αμφιβολία δεν υπάρχει πως η ψυχή μας σήμερα αργοπεθαίνει, εμποτισμένη από το όπιο της σύντομης διασκέδασης ακριβώς όπως το μυαλό μας αργοπεθαίνει από το όπιο της σύντομης πληροφορίας. Και πριν φτάσουμε στο σημείο να αποκοπούμε από τις ρίζες μας, να δεχτούμε ως αναπόφευκτο κακό τον θάνατο, τον φασισμό, την εκμετάλλευση των αδυνάτων, την καταστροφή του περιβάλλοντος, την διάλυση της αλληλεγγύης, την μείωση της ανθρώπινής μας διάστασης να θυμηθούμε πως πριν από εμάς, κάποιοι, με πολύ λιγότερη ενημέρωση, με πολύ λιγότερη ίσως μόρφωση και πολύ περισσότερο πνεύμα, με θάρρος και αυταπάρνηση ήξεραν ποιος είναι ο δρόμος ο σωστός και ο μέγας και όρθωσαν το κεφάλι μπροστά στο εκάστοτε εκτελεστικό απόσπασμα, μεταφορικό κι αληθινό. Και μόνον τότε, σιγά σιγά, το Fahrenheit 451 θα απομακρυνθεί από κοντά μας και θα γίνει από άμεσος κίνδυνος, ιστορία για κάποιους βάρβαρους καιρούς.

Σίγουρα θα υπάρχουν αυτοί, όμως οι προσπάθειές τους μένουν ακόμα να μας συγκλονίσουν.

Και η σήμερα, στην Ελλάδα, τους έχουμε ανάγκη.

Related stories

Κλείνει ένα από τα πιο αγαπημένα μεζεδοπωλεία του κέντρου

Λατρεύτηκε από τις παρέες νέων κι όχι μόνο! Τα...

Οι ταινίες της εβδομάδας 28.03-03.04.2024

Γράφει ο Λάζαρος Γεροφώτης Μεγάλη αύξηση στα εισιτήρια την εβδομάδα...

Στην οδό Αρμενοπούλου, ο Gaetano μας ταξιδεύει στην σιτσιλιάνικη επαρχία

Κείμενο: Δέσποινα Λαμπρίδου / Φωτογραφίες: Μαρία Ευσταθιάδου Αρμενοπούλου 27,στην καρδιά...

Ο Εξώστης ρωτά, οι συγγραφείς απαντούν | Λάζαρος Αλεξάκης

    επιμέλεια στήλης: Φανή Χατζή Κάθε εβδομάδα ένας/μία συγγραφέας απαντά σε...

Μητροπολιτικό πάρκο Παύλου Μελά: Μία ανάπλαση που… άργησε πολύ

Ήταν Νοέμβριος του 2021, στη δεύτερη δύσκολη χρονιά της...