Παραφράζοντας τον τίτλο της ταινίας του Θ. Αγγελόπουλου Μία αιωνιότητα και μία μέρα, θα πω Μία αιωνιότητα σαν μία μέρα στην περίπτωση του κόσμου του θεάτρου, του κόσμου των ηθοποιών, των σκηνοθετών και των συγγραφέων που προσπαθούν με νύχια και με δόντια να παλέψουν με το θηρίο που ονομάζεται Ελληνικό Θέατρο.
Πριν από έναν περίπου μήνα βρέθηκα στο Bergman Festivalen, το διεθνές θεατρικό φεστιβάλ που διοργανώνει το Dramaten, το Εθνικό Βασιλικό Θέατρο της Σουηδίας στη Στοκχόλμη. Εκεί είχα την εξαιρετική τύχη να συζητήσω με δημοσιογράφους, κριτικούς, ηθοποιούς και σκηνοθέτες από διάφορες χώρες του κόσμου. Δυστυχώς, τα συμπεράσματα που αποκόμισα δεν ήταν και τα πλέον ευτυχή για τη χώρα μας. Για να μην μακρυγορώ, δίχως ίχνος υπερβολής θα μπορούσα να πω πως αναφορικά με το επίπεδο στήριξης του θεάτρου από ό,τι μπορεί να ονομάζεται κράτος, κοινωνία ή θεσμικό πλαίσιο, κονταροχτυπιόμαστε μόνο με χώρες που θεωρούμε τριτοκοσμικές εμείς οι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι όπως η Νιγηρία.
Στη γειτονική μας Βουλγαρία για παράδειγμα, το κράτος επιδοτεί θιάσους για να ανεβάσουν σύγχρονα έργα Βούλγαρων συγγραφέων, προκηρύσσει διαγωνισμούς στους οποίους τελικά απονείμει όντως βραβεία και προσπαθεί να προωθήσει την τύχη των βραβευθέντων έργων, τα μεγάλα θέατρα και το Εθνικό τους είναι ουσιαστικά ανοιχτά σε προτάσεις και δημιουργίες νέων σκηνοθετών άρτι αποφοιτήσαντων από την Ακαδημία και γενικότερα, επικρατεί ένα κλίμα σεβασμού προς τους ανθρώπους που εργάζονται στον τομέα των τεχνών.
Θέλω να το τονίσω ιδιαιτέρως αυτό το ρήμα. Ανθρώπους που εργάζονται. Στην Ελλάδα φαίνεται να θεωρούμε τους καλλιτέχνες τεμπέληδες, χομπίστες, ή πλούσιους που απλώς κάνουν το κέφι τους. Επειδή ως κοινό πάμε στο θέατρο για να διασκεδάσουμε, να ψυχαγωγηθούμε ή να ξεσκάσουμε, δεν σημαίνει ότι με την ίδια συμπεριφορά κι αντιμετώπιση πηγαίνει κι ο ηθοποιός ή ο σκηνοθέτης. Θα ήταν ίσως χρήσιμο να ενημερωθεί και το ευρύ κοινό, και η πολιτεία (όποιον μπορεί αυτή η λέξη να περιλαμβάνει), αλλά και όσοι έχουν τα γένια και τα χτένια πως το να είσαι ηθοποιός ή σκηνοθέτης είναι μια κοπιώδης εργασία.
Οι ηθοποιοί κι οι σκηνοθέτες σπουδάζουν σε σχολές είτε Πανεπιστημιακές (ΑΕΙ) είτε σε δραματικές (κρατικές ή ιδιωτικές) από 3 ως 5 έτη. Βγαίνουν στην αγορά εργασίας, παλεύουν για να βρεθούν σε μια ακρόαση, παλεύουν για να πάρουν έναν ρόλο, όταν τον πάρουν κάνουν πεντάωρες πρόβες αμισθί, τα υπόγεια με τη μούχλα και τα χάλια πατώματα είναι το δεύτερο σπίτι τους ακόμη και σήμερα, και στο τέλος πληρώνονται αν πληρώνονται με ένα μεροκάματο της τάξης των 25-30 ευρώ. Σε κάποιες περιπτώσεις τα πράγματα ίσως είναι λίγο καλύτερα, στις περισσότερες είναι αρκετά χειρότερα με ποσοστά επί των κερδών. Ποιων κερδών; Αυτών που προσπαθείς να πετύχεις φέρνοντας κόσμο στο θέατρό σου ξεφεύγοντας απ' την πραγματική δουλειά σου, απ' το επάγγελμά σου, γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντας τον εαυτό σου – όπως λέει κι ο ποιητής – μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Ακυρώνονται παραστάσεις (βλ. Μαριονέτες προσφάτως) και δίχως ακριβώς να πέφτουμε από τα σύννεφα, αρχίζουμε επιτέλους να το συζητάμε και να θέτουμε, δειλά και άγαρμπα ακόμη, το πρόβλημά μας προς τα έξω. Το πρόβλημά μας που μπορεί ακόμη ακόμη να ξεκινάει από τις αγγελίες που ζητάνε ηθοποιούς – όχι απαραίτητα επαγγελματίες. Κανείς δεν ζητά όμως έναν μάγειρα όχι απαραίτητα επαγγελματία, ή έναν ηλεκτρολόγο όχι απαραίτητα επαγγελματία, ή έναν δάσκαλο όχι απαραίτητα επαγγελματία. Στο ίδιο μήκος κύματος κι οι αγγελίες που καλούν ηθοποιούς και μουσικούς και μας ενημερώνουν πως δεν υπάρχει αμοιβή αλλά «μπορούμε να προσφέρουμε καλή μουσική, καφέδες, μεζεδάκια και ναργιλέδες στα γυρίσματα». Ποιο άλλο επάγγελμα δέχεται τέτοιον επαγγελματικό εξευτελισμό;
Το πιάτο με το ρύζι ημών το επιούσιον δος ημίν σήμερον..
Σχεδόν έναν αιώνα πριν, τον Σεπτέμβρη του 1919 είχε ξεσπάσει στη χώρα μας αυτό που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως Η Μεγάλη Απεργία των Ηθοποιών , η οποία κηρύχθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου πανελλαδικά και συνεχίστηκε σθεναρά για τουλάχιστον δύο εβδομάδες κρατώντας τα θεάτρα κλειστά. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στα αιτήματα των απεργών που περιελάμβαναν μεταξύ άλλων την απαίτηση για υπογραφή συμβολαίων μεταξύ εργοδοτών και ηθοποιών, καλύτερη μισθοδοσία, καθώς και πιο ανθρώπινες συνθήκες εργασίας δηλαδή υγιεινά, θερμαινόμενα και όχι στενόχωρα καμαρίνια. Όπως συχνά συμβαίνει με μεγάλα ιστορικά γεγονότα, η απεργία αυτή καθ' αυτή απέτυχε, αλλά φαίνεται πως ώθησε σε θετικές εξελίξεις για τον κλάδο των ηθοποιών μέσα στη δεκαετία του 1920.
Στο κατώφλι του 2020 ίσως ήρθε η ώρα να πάρουμε τους εαυτούς μας πιο σοβαρά. Αν για την κοινωνία ή το κράτος είμαστα παιδιά που ποτέ δεν μεγαλώνουν κι απλώς τους επιτρέπεται να παίζουν τα παιχνίδια τους στον κόσμο των ενηλίκων, εμείς ξέρουμε πως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Καιρός να αποτινάξουμε αυτόν τον ρόλο.
Σημ. 1. για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Μεγάλη Απεργία του 1919, παραπέμπω στον συλλογικό τόμο Βενιζελισμός και Εκσυγχρονισμός (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), και συγκεκριμένα στο άρθρο του Θόδωρου Χατζηπανταζή, H μεγάλη απεργία των ηθοποιών (1919) και τα πρώτα στάδια του συνδικαλισμού στο ελληνικό θέατρο.
2. όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ρίξει μια ματιά κι εδώ:
http://www.exostispress.gr/Article/eleithero-theatro-enas-astikos-mithos
