γράφει ο Γιώργος Φωτιάδης
Η ελευθερία της έκφρασης είναι ανθρώπινη αξία ακόμη και ως ελευθερία να λέει το απάνθρωπο. Οι ρατσιστικές, ξενοφοβικές, σεξιστικές, σαδιστικές γεμάτες μίσος, περιφρονητικές απόψεις, έχουν εξίσου το δικαίωμα να εκφέρονται, όπως και οι εθνικισμοί, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι αιρετικές ιδεολογίες, οι συντεχνιακές κλίκες που τις ενθαρρύνουν ανοιχτά ή ύπουλα, ανάλογα με τις διακυμάνσεις της δημαγωγικής χαμέρπειας.
Καταδικαστέα δεν είναι τα λόγια αλλά οι κάθε λογής πράξεις.
Η απαγόρευση κεντρίζει την παράβαση: ό,τι μένει απωθημένο γεννάει τη λύσσα της εκτόνωσης και τις πονηριές της μνησικακίας. Καταδιώκοντας τη βλακεία και τη χαμέρπεια,
απλώς τελικά τις κάνεις πιο ύπουλες και μοχθηρές. Αν πατάσσεις την ατιμία την ανασταίνεις υπό άλλη μορφή και δεν βοηθάς ώστε η ατομική ευτυχία να σβήσει ακόμη και την ανάμνησή της.
Ο χειρότερος τρόπος να καταδικάσεις ορισμένες ιδέες είναι να τις κατηγορήσεις ως εγκληματικές. Ένα έγκλημα είναι έγκλημα και μία άποψη δεν είναι ποτέ έγκλημα –όση επιρροή και αν της καταλογίζουμε.
Όταν απαγορεύεις λόγια υπό το πρόσχημα ότι μπορεί να είναι βλαβερά ή σκανδαλιστικά, δείχνεις περιφρόνηση γι’ αυτούς που τα ακούν και προϋποθέτεις ότι είναι ανίκανοι να τα απορρίψουν ως παράλογα ή ποταπά. Στην πραγματικότητα είναι σαν να τους πείθεις υπόρρητα, σύμφωνα με τη μέθοδο που ακολουθεί η πελατειακή πολιτική απέναντι στους εκλογείς και η πολιτική της κατανάλωσης απέναντι στους καταναλωτές, ότι έχουν ανάγκη από καθοδηγητή, από γκουρού, από αφέντη.
Η αλήθεια είναι ότι η βία προκύπτει από πολύ συγκεκριμένες συνθήκες: από τον συγχρωτισμό, το μεγάλο πλήθος, το γκέτο, την καταπίεση, το αίσθημα ασφυξίας, το ιδιοσυγκρασιακό κέλυφος, την ανία, τη ματαίωση. Άπαξ και γεμίσει το κανόνι με βλήματα, η παραμικρή αφορμή το πυροδοτεί: ποδοσφαιρικός αγώνας, παιχνίδια βίντεο, αίσθημα αδικίας, βαθύτατος φόβος, φανταστικές ανάγκες αστυνόμευσης, οράματα, φήμες.
Οι απόψεις είναι πρόσχημα, όχι αιτία.
Όλα τα παραπάνω –αλλά κι ακόμη περισσότερα– δεν τα γράφει κάποιος από όλους όσοι μόλις πρόσφατα αποφάσισαν να ενδυθούν τον μανδύα του αντιολοκληρωτικού διανοούμενου και με περισσή αυταρέσκεια να δηλώσουν «φιλελεύθεροι». Προέρχονται από το βιβλίο του Ραούλ Βανεγκέμ «Τίποτα δεν είναι ιερό, όλα μπορούν να λεχθούν –Σκέψεις για την ελεύθερη έκφραση»
(«Σαββάλας», 2005).
Ο Ραούλ Βανεγκέμ (Βέλγιο, 1934) –εμπνευστής και συνιδρυτής του Κινήματος της Καταστασιακής Διεθνούς μαζί με τον Γκυ Ντεμπόρ και από τους πρωτεργάτες του παρισινού Μάη του ’68– ασφαλώς και θα προτιμούσε τον όρο «ελευθεριακός» (libertaire).
Γι’ αυτό άλλωστε, την εποχή κατά την οποία τεράστιας δικαιοπολιτικής σημασίας νομικά κείμενα –όπως το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του Πολίτη του ΟΗΕ και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για Δικαιώματα του Ανθρώπου, αλλά και σημαντικοί θεσμοί όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με την πλούσια σχετική νομολογία του–, θέτουν όρια στην ελευθερία της έκφρασης, ο Βανεγκέμ με το βιβλίο του τολμά να μιλήσει για μια θεμελιώδη (μα και εξαιρετικά ταλαιπωρημένη) αρχή του ουμανισμού και του κλασικού φιλελευθερισμού: την ανοχή.
«Η απόλυτη ανοχή απέναντι σε όλες τις γνώμες πρέπει να θεμελιώνεται στην απόλυτη έλλειψη ανοχής σε κάθε βαρβαρότητα. Το δικαίωμα να λες τα πάντα, να γράφεις, τα πάντα, να σκέφτεσαι τα πάντα, να βλέπεις και να ακούς τα πάντα, απορρέει από μια προηγούμενη απαίτηση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει δικαίωμα ούτε ελευθερία να σκοτώνεις, να βασανίζεις, να κακομεταχειρίζεσαι, να καταπιέζεις, να καταναγκάζεις, να καταδικάζεις σε λιμοκτονία, να εκμεταλλεύεσαι».
Και μας θυμίζει τον εκλιπόντα φιλόσοφο του δικαίου Ρόναλντ Ντουόρκιν (1931-2013), σύμφωνα με τον οποίον η εξώθηση στο μίσος ή στην περιφρόνηση δεν πρέπει να αποτελεί
αντικείμενο ποινικών διώξεων: «Αντιτίθεμαι σε κάθε περιορισμό της ελευθερίας του
λόγου, σε κάθε μορφή λογοκρισίας ακόμα και απέναντι σε λόγια ρατσιστικά ή σεξιστικά. Μόνο μια εξαίρεση θα κάνω: αν καταφθάνετε εν μέσω ενός οργισμένου πλήθους με ένα σκοινί στο χέρι και δείχνετε με το δάκτυλο έναν μαύρο φωνάζοντας ‘Κρεμάστε τον’, τότε αξίζει να διωχθείτε».
Raoul Vanegeim
«Τίποτα δεν είναι ιερό, όλα μπορούν να λεχθούν –Σκέψεις για την ελεύθερη έκφραση»
Μετφ. Αναστασία Καραστάθη
Διεύθυνση Σειράς: Μιχάλης Σπουρδαλάκης
(«Σαββάλας», Αθήνα 2005)
