Et in Weimar Ego: Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1919-1933)

Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας αλλά και στέλεχος του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ο συγγραφέας Χ. Βίνκλερ εξιστορεί το χρονικό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μίας βραχύβιας Δημοκρατίας στην οποία ολοένα και περισσότερο σήμερα στρέφουμε το βλέμμα, ανατρέχουμε και κάνουμε παραλληλισμούς. Ωστόσο, πέρα από τα καλογραμμένα ή μη συντάγματα, τις αέναες δολοπλοκίες και τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, την ειλικρινή ή επιβεβλημένη συναίνεση, τους καλοπροαίρετους ή μη πολιτικούς, τους βυζαντινισμούς και τους εθνικούς κινδύνους, την οικονομική κρίση και τις πολιτικές διαμάχες, την τυφλή πολιτική βία που ασφαλώς και δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της μίας μονάχα ακραίας παράταξης — διαβάζοντας σήμερα το εξαίρετο βιβλίο και όλα όσα περιγράφει ο Χ. Βίνκλερ, αυτό που συνειδητοποιεί κανείς είναι καταρχήν πως ο σεβασμός και η τήρηση της τυπικής νομιμότητας δεν επαρκούν για την εδραίωση της πραγματικής δημοκρατίας.

Οι εμπνευστές εκείνης της Δημοκρατίας —ανάμεσά της και ο μέγας κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ— επέλεξαν ως τόπο γέννησής της τη Βαϊμάρη, την πόλη όπου βρίσκονται θαμμένοι μεταξύ άλλων ο Γκαίτε, ο Σίλερ, ο Χέρντερ, ο Νίτσε. «Αν συνδέσουμε το πνεύμα της Βαϊμάρης με την ανοικοδόμηση της νέας Γερμανίας, όλος ο κόσμος θα καλωσορίσει το εγχείρημά μας», σκέφτηκαν. «Η πόλη του Γκαίτε αποτελεί ένα καλό σύμβολο για τη νεοσύστατη γερμανική Δημοκρατία».

Ο επιχειρούμενος —μα και τόσο προφανής— συμβολισμός ήταν από την πρώτη κιόλας στιγμή και η καταδίκη εκείνης της Δημοκρατίας. Η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης» θα μετατρεπόταν σε ένα νέο πολιτικό πρότυπο για όλη την πολιτισμένη ανθρωπότητα και σύντομα ο διάσημος στίχος του Φάουστ —του μεγάλου γερμανικού δράματος— θα μετατρεπόταν από «Et in Arcadia ego» σε «Et in Weimar Ego» («Κι εγώ στη Βαϊμάρη ανήκω»).

Σύντομα την χαρακτήρισαν ως την «πιο δημοκρατική Δημοκρατία του κόσμου», είπαν ότι «πουθενά αλλού η δημοκρατία δεν είχε πραγματωθεί με μεγαλύτερη τελειότητα από ό,τι σ’ αυτό το Σύνταγμα». Και πράγματι, σε διάστημα σχεδόν 14 ετών, διενεργήθηκαν 9 βουλευτικές εκλογές και ένα δημοψήφισμα κατόπιν λαϊκού αιτήματος, σχηματίστηκαν 19 συμμαχικές ή κυβερνήσεις συνεργασίας και εξελέγησαν με άμεση ψηφοφορία τρεις Πρόεδροι Δημοκρατίας.

Από την πρώτη κιόλας ημέρα που ψηφίστηκε το σύνταγμα που έφερε καταχρηστικά το όνομά της, εκείνο το ηλιόλουστο πρωί της 11ης Αυγούστου του 1919, η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης» μετακόμισε στο Βερολίνο. Και έζησε εκεί, μέχρι τις τελευταίες μέρες του Μάρτη του 1933, τότε που η Βουλή (το Ράιχσταγκ) αποφάσισε με ψήφισμά της να αυτοδιαλυθεί και να εκχωρήσει όλες της τις εξουσίες στον νεοεκλεγέντα καγκελάριο Αδόλφο Χίτλερ. Τότε είπαν κι έγραψαν πολλοί πως «αποφάσισε να αυτοκτονήσει από μόνη της, επειδή φοβόταν το θάνατο». Όμως, πίσω στη Βαϊμάρη, το πνεύμα του Γκαίτε κατάλαβε πως επέλεξε να κάνει σχεδόν αυτό που έκανε και ο πιο διάσημος ήρωάς του: να πουλήσει —άνευ ανταλλάγματος— την ψυχή της στον διάβολο.

Αυτό που μας περιγράφει με λεπτομέρεια ο Χ. Βίνκλερ είναι πως όλοι μας, οπουδήποτε, μπορεί κάποια στιγμή να βρεθούμε σε μία κατάσταση σαν τη Βαϊμάρη. Μα τότε το καλύτερο που θα έχουμε να κάνουμε είναι να το συνειδητοποιήσουμε και να αναφωνάξουμε πως «κι εμείς, κάποτε, έχουμε περάσει από εκεί».

Δέκα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα, γραμμένα εκείνη ακριβώς την κρίσιμη εποχή (1919-1933), τα ταραγμένα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Αλληλογραφία Α. Αϊνστάιν – Σ. Φρόυντ «Περί Πολέμου», κείμενα των Στέφαν Τσβάιχ, Χάινριχ Μαν, Λούντβιχ Μπάουερ, Χανς Όστβαλντ, αλλά και της «Ομάδας Σπάρτακος» και του Γιόζεφ Γκέμπελς. Ξεχωρίζω το «Περί κινδύνου» του Έρνστ Γιούνγκερ και το «Να μην κολοβωθεί το άτομο από τη μάζα» του Άλφρεντ Ντέμπλιν, επειδή αποδίδουν το κλίμα της εποχής τους αλλά και ταυτόχρονα φαντάζουν εξαιρετικά επίκαιρα — το καθένα με τον τρόπο του.