«Είναι παρατηρημένο ότι ο άνθρωπος ρέπει έντονα προς ό,τι προσπαθεί επίμονα να αποφύγει: όταν προσποιούμαστε ότι περιφρονούμε μια κατάσταση, είναι ολοφάνερο ότι την έχουμε πλησιάσει επικίνδυνα. Από τις δύο κατηγορίες ανθρώπων που θα περιγράψω εδώ, δεν ξέρω ποια πρέπει να θεωρηθεί η πιο απεχθής: οι χυδαίοι που υποδύονται τους εκλεπτυσμένους ή οι εκλεπτυσμένοι που συνεχώς σαρκάζουν τους χυδαίους και προσπαθούν με κάθε τρόπο να διαφοροποιηθούν από αυτούς; Οι δύο αυτές ομάδες συνεχώς κατατρίβονται η μία με την άλλη· τα χαμηλότερα στρώματα σκέφτονται τα υψηλότερα με φθόνο, οι πιο τυχεροί τούς λιγότερο ευτυχείς γείτονές τους με περιφρόνηση. Κατά κανόνα, τοποθετούνται η μία απέναντι στην άλλη· διαγκωνίζονται ασταμάτητα λόγω των αντίπαλων συνειδήσεών τους· ο ειρμός και ο προσανατολισμός της σκέψης τους είναι κοινός (αν και αντεστραμμένος ανάλογα με την κατάσταση κάθε ομάδας) και καταλαμβάνει όλο το χρόνο και την προσοχή τους. Οι πρώτοι καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, ακόμη και προσβάλλοντας τη λογική, προκειμένου να θεωρηθούν εκλεπτυσμένοι· οι δεύτεροι δεν έχουν άλλη έγνοια ή σκοπό παρά να μη θεωρηθούν χυδαίοι. Πολύ φτωχό το πάθος τους· αξιοθρήνητη η φιλοδοξία τους. Το να μην είναι κανείς αυτό που ολόκαρδα απεχθάνεται είναι πολύ ταπεινός τρόπος για να διεκδικήσει την ανωτερότητα· αλλά το να απεχθάνεται κανείς αυτό που πραγματικά είναι, είναι ακόμη χειρότερο. […] Η εκλέπτυνση είναι απλώς ένα πιο εκλεκτό και τεχνητό είδος χυδαιότητας. Δεν μπορεί να υπάρξει παρά μέσω δάνειων διακριτικών. Ξιπάζεται και χλευάζει τους απλούς πόθους και τις συνήθεις αξιώσεις της μεγάλης μάζας των ανθρώπων. Κρίνει την αξία των πάντων βάσει του ονόματος, της μόδας και της κοινής γνώμης· και ως εκ τούτου, με υλικά τη συνειδητή απουσία πραγματικών αρετών ή την έλλειψη γνήσιας ικανοποίησης, οικοδομεί την αλαζονική και φαντασιακή έπαρση, με την οποία αντιμετωπίζει την εξαθλίωση και τις ανάγκες των άλλων. Οι βίαιες αντιπάθειες είναι πάντοτε ύποπτες και προδίδουν μια μυστική συγγένεια. Η διαφοροποίηση ανάμεσα στον «Μεγάλο και τον Μικρό Χυδαίο» γίνεται κυρίως επί τη βάσει εξωτερικών χαρακτηριστικών. Ο λιμοκοντόρος επικρίνει τη φορεσιά του χωριάτη, όπως ο λογιότατος γκρινιάζει για την αγραμματοσύνη του αναλφάβητου, ή ο σεμνότυφος αναστατώνεται με τα καθ’ υποτροπήν παραπτώματα όσων γνωστών του έχουν κάποιες «αδυναμίες». Όσοι διαθέτουν πενιχρά εσωτερικά αποθέματα είναι φυσικό να αναζητούν αλλού τροφή για την αυτοεκτίμησή τους. Οι πλέον αδαείς αρέσκονται να ειρωνεύονται τους ξένους: το σκάνδαλο και η σάτιρα κυριαρχούν κυρίως στην επαρχία, γιατί η τάση να γελοιοποιούμε ακόμη και την ελαφρότερη ή προφανέστερη παρέκκλιση από όσα τυχαίνει να εγκρίνουμε θεραπεύεται με την πρόοδο της κοινής λογικής και της αξιοπρέπειας. Η πραγματική αξία δεν θριαμβεύει πάνω στα σφάλματα και τις ανεπάρκειες των άλλων· η αληθινή φινέτσα αποστρέφει το πρόσωπο από τη βαναυσότητα και την παραμόρφωση, αντί να ενδίδει σε ανάξιες ενός ανδρός θριαμβολογίες εναντίον τους. Ο Ραφαήλ δεν ξεθωριάζει μπροστά στις κακοτεχνίες μιας επιγραφής του δρόμου, ούτε ο Όμηρος κρατάει το κεφάλι του ψηλότερα συγκρινόμενος με έναν βάρδο της οδού Γκραμπ. Η πραγματική ισχύς, η πραγματική υπεροχή δεν αναζητεί προβολή μέσω της σύγκρισης με την κατωτερότητα, ούτε φοβάται μήπως μολυνθεί από την επαφή με κάτι άξεστο ή απλοϊκό. Βασίζεται στον εαυτό της και είναι εξίσου απαλλαγμένη και από την εριστικότητα και από την προσποίηση. Όμως το πνεύμα της εκλέπτυνσης είναι η απόλυτη ουσία της εριστικότητας και της προσποίησης· αντλεί απόλαυση από τα υποτιθέμενα προσόντα της και από την άσβεστη υπεροψία με την οποία αντιμετωπίζει τις ακούσιες γκάφες ή τα τυχαία μειονεκτήματα εκείνων που επιλέγει να μεταχειριστεί ως κατωτέρους της».
Το απόσπασμα προέρχεται από το δοκίμιο «Περί χυδαιότητας και προσποίησης» του Άγγλου δοκιμιογράφου Γουίλιαμ Χάζλιτ (1778-1830).
William Hazlitt
Περί χυδαιότητας και προσποίησης
(μτφρ. Κατερίνα Σχινά,
εκδόσεις «Ποταμός», Αθήνα 2010)
