Φάνηκε κάποια στιγμή πως όλα αυτά τα παιχνίδια επιβίωσης, ενώ άρεσαν ακόμα, είχαν κουράσει τον κόσμο. Τι να έκανα; Σκέφτηκα να γυρίσω ένα παιχνίδι που θα είχε τον ίδιο δοκιμασμένο σκελετό, αλλά ριζικά ανανεωμένο. Το σχέδιό μου προέβλεπε να συμμετέχουν δέκα άνθρωποι με διαφορετική καταγωγή, με άλλη θρησκεία και γλώσσα. Κανείς δε θα αποχωρούσε ώς την τελευταία μέρα κι αυτό ήταν η μεγαλύτερη καινοτομία του. Μετατρέπαμε έτσι το παιχνίδι από πείραμα επιβίωσης σε πείραμα συμβίωσης. Φανταστείτε όμως πως για να γίνει κάτι τέτοιο θα έπρεπε όλοι οι παίκτες να βρουν τη χρυσή τομή ώστε να τα καταφέρουν. Είχαμε να κάνουμε και μ’ ένα σωρό διαφορετικούς χαρακτήρες. Ακούγεται εύκολο, μα κατά βάση δεν ήταν καθόλου. Και είχαμε φροντίσει γι’ αυτό. Εννοώ πως είχε γίνει τέτοια επιλογή που να εξασφαλίζει την ανάδειξη των διαφορών. Στόχος μου ήταν να δημιουργήσω μια μικρογραφία του «παγκόσμιου χωριού» στο ερημονήσι. Βασικά ήθελα να διαπιστώσω αν οι άνθρωποι θα μπορούσαν να βρουν κοινά στοιχεία και να συμβιώσουν. Η πείνα και οι κακουχίες διογκώνουν τα όποια προβλήματα, βγάζουν από τον άνθρωπο τον πιο βαθύ του εαυτό.
Στην πιο πρόσφατη ταινία του, το Film Socialisme (2010), ο Ζαν Λικ Γκοντάρ παρουσιάζει μια μοντέρνα εκδοχή του Πύργου της Βαβέλ πάνω σ’ ένα σύγχρονο κρουαζιερόπλοιο που πλέει στα νερά της Μεσογείου, αποτελούμενο από διάφορους χαρακτήρες, ανθρώπους ποικίλων εθνικοτήτων που μιλούν ο καθένας τη γλώσσα του και αναρωτιούνται για τη ζωή, την ιστορία, το ένοχο παρελθόν και το σκοτεινό, δυσοίωνο μέλλον της Ευρώπης. Το πραγματικό σκηνικό της ταινίας δεν είναι άλλο από το τραγικό υπερωκεάνιο Costa Concordia, που μόλις πριν έναν-ενάμιση μήνα ναυάγησε στ’ ανοιχτά της Τοσκάνης.
Στο Ίσλα Μπόα, ο Χρήστος Αστερίου τοποθετεί εξαρχής τους δικούς του ναυαγούς, τον δικό του Πύργο της Βαβέλ, σ’ ένα ακατοίκητο νησί, κάπου στα ΒΑ του Πουέρτο Ρίκο. Και μας καλεί να αναρωτηθούμε εάν οι δικοί του ήρωες –χαρακτήρες τόσο αληθινοί και τρισδιάστατοι όσο άνθρωποι τους οποίους ο καθένας μας ενδεχομένως να έχει συναντήσει στην πραγματικότητα ή να έχει διαβάσει σχετικά ή να έχει δει κάτι ανάλογο στο σινεμά ή στην T.V.– είναι σε θέση να μετατρέψουν τούτη τη Βαβέλ σε Κιβωτό του Νώε. Άνθρωποι από τον Καναδά, τη Γερμανία, το Χονγκ-Κονγκ, τον Λίβανο, τη Γαλλία, την Αργεντινή, την Ελλάδα, την Κένυα, το Πακιστάν, την Ιταλία και τις ΗΠΑ – θα χωρέσουν όλοι, με κοινή γλώσσα την αγγλική, στη μικρή μυστηριώδη Ίσλα Μπόα. Αν καταφέρουν να συνεργαστούν και να επιβιώσουν.
Μέσα από εννέα Κεφάλαια με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο και σε επόμενο χρόνο κάθε φορά, ένδεκα διαφορετικοί χαρακτήρες αφηγούνται την εξέλιξη της πλοκής, άλλοτε με το ύφος του εσωτερικού μονολόγου, άλλοτε με το ύφος της εξιστόρησης μίας φρικτής εμπειρίας, άλλοτε με τη μορφή της εκμυστήρευσης σε αγαπητά πρόσωπα κι άλλοτε σαν να μιλάνε σε κάποιαν αόρατη τηλεοπτική κάμερα, αλλά διατηρώντας πάντοτε ο καθένας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κουλτούρας, της καταγωγής καθώς και της προσωπικής του διαδρομής.
Ενδιάμεσα παρεμβάλλεται η εξέλιξη μιας δραματικής σκηνής σε τέσσερα διαφορετικά μέρη, η μοναδική που εξελίσσεται σε ενεστώτα χρόνο –και που δεν αποτελεί στοιχείο αφήγησης κανενός από τους ναυαγούς του Ίσλα Μπόα–, όμως ουσιαστικά σ’ αυτήν ακριβώς τη σκηνή είναι που ο Αστερίου επιλέγει να συμπυκνώσει την κριτική του για τα τεκταινόμενα σε πλανητική πλέον κλίμακα.
Το Ίσλα Μπόα δεν είναι ένα ακόμη βιβλίο για την Κρίση, είναι κατά τη γνώμη μου κάτι πολύ περισσότερο. Είναι ένα φιλόδοξο βιβλίο που θέλει να μιλήσει για τις ιδέες που μας ενώνουν και για τις ιδέες που μας χωρίζουν – όχι μονάχα τα κράτη, τα έθνη, τους πολιτισμούς, αλλά και την κάθε κοινωνία ξεχωριστά. Γιατί, όπως ακριβώς και ο ίδιος ο Αστερίου περιγράφει στο βιβλίο του, δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα ιδέες. Υπάρχουν μονάχα άνθρωποι. Και, ασφαλώς, ανάμεσα στους ανθρώπους υπάρχουν μερικοί που ισχυρίζονται πως υπάρχουν μονάχα ιδέες και όχι άνθρωποι ή πως υπάρχουν ιδέες τόσο δεσμευτικές και παγκόσμιες που πρέπει να υποκαταστήσουν την αυθαιρεσία των ανθρώπων.
Αλλά, κι από την άλλη, μονάχα άνθρωποι θα μπορούσαν να ισχυριστούν κάτι τέτοιο.
Χρήστος Αστερίου
Ίσλα Μπόα, μυθιστόρημα
«Πόλις», Αθήνα 2012
348 σελ.
