Ο master του Σοβιετικού σινεμά σε μία συγκλονιστική συνέντευξη στην Maria Ghugunova για το ‘Το The Screen’ το ’66 και στον Z. Podguzhets το ’73 διεισδύει στην τέχνη του σινεμά αναλύοντας δύο από τα κορυφαία του έργα, το Andre Rublyov και το Solaris, κρίνει τους σύγχρονους του, Fellini, Polanski, Antonioni, το Φεστιβάλ των Καννών και μιλάει για ένα έργο που δεν έγινε ποτέ.
Σε κάθε γωνιά της γης, οι σινεφίλ του κόσμου λατρεύουν το έργο και τον άνθρωπο ενώ κάθε σπουδαστής του κινηματογράφου, των εικαστικών, της φωτογραφίας και της λογοτεχνίας μελετάει προσεκτικά το έργο του. Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους δημιουργούς του είδους που το εκτόξευσαν στο επίπεδο του πνευματικού και του ανήσυχου, της υψηλής τέχνης και της λιτότητας που έκανε την ποίηση και την φιλοσοφία αναπόσπαστο κομμάτι της 7ης τέχνης παρασέρνοντας πολλούς μιμητές. Απογοητευμένος από την Σοβιετική Ένωση και τις απόπειρες της για παρεμπόδιση του καλλιτεχνικού του έργου, αλλά και της διεθνούς του καταξίωσης (συγκεκριμένα είχε παρέμβει απροκάλυπτα ούτως ώστε να μην λάβει ο Ταρκόφσκι τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών), εκείνος αποχώρησε μόνιμα από την Ένωση στις αρχές του 1980 με σκοπό να μην ξαναδουλέψει εκεί ποτέ. Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Ιταλία, την Γαλλία και την Σουηδία ενώ πέθανε μόλις 54 χρονών από καρκίνο στις 29 Δεκέμβρη του 1986.
Σαφώς ό,τι και να πούμε είναι λίγο μπροστά σε αυτό που μπορεί να πει εκείνος για το έργο του.
Το παρακάτω ντοκιμαντέρ καταγράφει τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ταρκόφσκι, τον θάνατο του και κομμάτια από τις τελευταίες του ταινίες Νοσταλγία και Η Θυσία. Το συνολικό του έργο κυκλοφορεί δωρεάν στο διαδίκτυο.
Τι θεωρείτε το σημαντικότερο πράγμα στο σινεμά σήμερα; Την αλήθεια. Όταν ένας καλλιτέχνης παραιτείται από την έρευνα του για την αλήθεια, αυτό θα έχει καταστροφικό αποτέλεσμα στην δουλειά του. Ο στόχος του καλλιτέχνη είναι η αλήθεια. ‘Έχετε διαβάσει το κείμενο του Rosselini στην Komsomolskaya Pravda; Πρόκειται για την κρίση στο σινεμά. Πολύ ανησυχητικό. Και συμφωνώ μαζί του απόλυτα. Ο Rossellini είναι τρομοκρατημένος από το γεγονός ότι το σινεμά σήμερα προσανατολίζεται απολύτως προς το entertainment.
Ποιες είναι οι προσωπικές σας κατευθυντήριες αισθητικές αρχές; Πάνω απ’όλα προσπαθώ να επιτυγχάνω την ανώτατη ειλικρίνεια σε ο,τι συμβαίνει στην οθόνη, σε ο,τι αφορά την φωτογραφία. Για μένα αυτό σημαίνει να είμαι όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ζωή. Όταν ξεκινήσαμε δουλειά στην ταινία ένιωσα ότι το παρακάναμε, αλλά τώρα μου φαίνεται ότι αποτύχαμε να κατορθώσουμε αυτόν τον βαθμό ακρίβειας. Το σινεμά πρέπει να καταγράφει την ζωή με τα μέσα της ίδιας της ζωής, πρέπει να λειτουργεί με εικόνες της πραγματικότητας. Ποτέ δεν κατασκευάζω μία λήψη, και πάντα υποστηρίζω πως το σινεμά μπορεί να υπάρχει μόνο αν συνταυτίζεται με τις εικόνες της πραγματικής ζωής. Αυτό είναι αυτό στο οποίο διαφέρει από άλλες μορφές τέχνης, έτσι επηρεάζει το κοινό. Αν ξεκινήσεις να σχεδιάζεις λήψεις, να τις συνθέτεις διανοητικά, αυτό θα σημαίνει νοθεία πάνω στις αρχές της τέχνης.
Πόσο σημαντικό είναι το μοντάζ στην τελευταία σας ταινία (Andrei Rublyov<strong>); Ποια η θέση του γενικώς στο σύγχρονο σινεμά; Ο Rublyov έχει γυριστεί με πολύ χρόνια πλάνα, για να αποφευχθεί οποιαδήποτε αίσθηση του τεχνητού, ειδικού ρυθμού, ούτως ώστε ο ρυθμός του να είναι αυτός της ζωής της ίδιας. Στην πραγματικότητα μπορείς να έχεις οποιοδήποτε είδους μοντάζ: σύντομου, μακρύτερου, γρήγορου και αργού. Η διάρκεια μίας λήψης δεν έχει τίποτα να κάνει με το να είσαι μοντέρνος ή μη- μοντέρνος. Στον κινηματογράφο, όπως και με οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης, είναι ένας τρόπος περισυλλογής για να εκφράσεις μία συγκεκριμένη ιδέα. Βασικά το μοντάζ είναι ο τρόπος που οργανώνεις τον ρυθμό μίας ταινίας. Και η διάρκεια μίας λήψης εξαρτάται από το τι πρέπει να φανεί: θα είναι σύντομη για μία λεπτομέρεια και μεγάλη για ένα πανοραμικό πλάνο. Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε το μοντάζ για να δημιουργήσει την μάχη στην παγωμένη λίμνη Chudskoe. Αντιπαραθέτει σύντομες λήψεις πολύ δυναμικά, αλλά ο ρυθμός του μοντάζ είναι σε αντίθεση με τον εσωτερικό ρυθμό της σκηνής όπως έχει γυριστεί. Είναι σαν να χύνεις τους καταρράκτες του Νιαγάρα μέσα από κουβάδες. Αντί για τον Νιαγάρα έχεις μία νερολακούβα.
Ποια η οπτική σας πάνω στο χρώμα; Προς το παρόν δεν νομίζω πως ο έγχρωμος κινηματογράφος είναι κάτι παραπάνω από ένα εμπορικό επινόημα. Δεν γνωρίζω ούτε ένα έργο που να χρησιμοποιεί καλά το χρώμα. Σε οποιοδήποτε έγχρωμο έργο τα γραφικά συγκρούονται με την αντίληψη κάποιου πάνω στα γεγονότα. Στην καθημερινή ζωή σπάνια δίνουμε κάποια ιδιαίτερη σημασία στο χρώμα. Όταν παρατηρούμε ένα συμβάν σε εξέλιξη, δεν προσέχουμε το χρώμα. Μία ασπρόμαυρη ταινία αμέσως δημιουργεί την εντύπωση πως η προσοχή σου είναι συγκεντρωμένη σε εκείνο το οποίο είναι το πιο σημαντικό. Στην οθόνη το χρώμα επιβάλλει την παρουσία του πάνω σου, ενώ στην πραγματική ζωή αυτό μόνο συμβαίνει ανά ασυνήθεις στιγμές, συνεπώς δεν είναι σωστό οι θεατές να έχουν διαρκώς το χρώμα στην αντίληψη τους. Μεμονωμένες λεπτομέρειες μπορούν να είναι έγχρωμες εάν αυτό αντιστοιχεί στην συνθήκη του χαρακτήρα στην οθόνη. Στην πραγματική ζωή η γραμμή που διαχωρίζει την αντίληψη του χρώματος από την στιγμή που ξεκινάς να το προσέχεις είναι αρκετά ανεπαίσθητη. Ο αδιάκοπος, ισόποσα κατανεμημένος παλμός της προσοχής μας θα συγκεντρωθεί ξαφνικά σε κάποια συγκεκριμένη λεπτομέρεια. Ένα παρόμοιο τέχνασμα επιτυγχάνεται στον κινηματογράφο όταν έγχρωμες λήψεις παρεμβάλλονται σε ασπρόμαυρες. Το χρωματιστό φιλμ ως ιδέα χρησιμοποιεί τις αισθητικές αρχές της ζωγραφικής, ή της έγχρωμης φωτογραφίας. Μόλις βάλεις μία έγχρωμη εικόνα στο κάδρο, μετατρέπεται σε έναν κινούμενο πίνακα. Παραείναι όλο ωραίο και ανόμοιο της ζωής. Αυτό που βλέπεις στο σινεμά είναι ένα έγχρωμο, ζωγραφισμένο πεδίο, μία σύνθεση πάνω σε ένα πεδίο. Σε ένα ασπρόμαυρο έργο δεν υπάρχει η αίσθηση πως κάτι εξωπραγματικό συμβαίνει, το κοινό μπορεί να παρατηρεί το έργο χωρίς να αποσπάται από την δράση λόγο του χρώματος. Από την στιγμή που γεννήθηκε το σινεμά αναπτύσσεται όχι αναλόγως της ιδιότητας του αλλά αναλόγως καθαρά εμπορικών ιδεών. Αυτό ξεκίνησε όταν άρχισαν να κάνουν ατελείωτες κινηματογραφικές εκδοχές κλασσικών έργων.
Και ο Antonioni<strong>; Η Κόκκινη Έρημος είναι η χειρότερη ταινία του ύστερα από το Il Grido. Το χρώμα είναι επιτηδευμένο, αρκετά ασύνηθες για τον Αντονιόνι και το μοντάζ είναι υπόδουλο στην ιδέα του χρώματος. Θα μπορούσε να είναι ένα εξαίρετο έργο, τρομερά δυνατό, αν ήταν ασπρόμαυρο. Αν η Κόκκινη Έρημος ήταν ασπρόμαυρη ο Αντονιόνι δεν θα είχε εθιστεί στην αισθητική της εικόνας, δεν θα είχε αναλωθεί τόσο πολύ με την εικαστική πλευρά του έργου, δεν θα είχε γυρίσει εκείνα τα πανέμορφα τοπία ή τα κόκκινα μαλλιά της Monica Vitti έναντι της ομίχλης. Θα είχε συγκεντρωθεί στην δράση αντί να κάνει όμορφες εικόνες. Κατά την οπτική μου, το χρώμα έχει σκοτώσει την αίσθηση της αλήθειας. Αν συγκρίνεις την Κόκκινη Έρημο με την Νύχτα (La Notte) ή την Έκλειψη (L’Eclisse) γίνεται προφανές πόσο κατώτερη τους είναι.
Και το χρώμα στην δική σας ταινία; Το χρησιμοποιήσαμε μόνο για τα έργα του Rublyov.
Μόλις πριν αναφέρατε κινηματογραφικές μεταφορές κλασσικών έργων. Σας αρέσει πολύ ο Dostoyevsky και έχετε γράψει αρκετά για εκείνον. Θα θέλατε να κάνετε κάποια ταινία από τα έργα του; Ναι, θα ήθελα να κάνω ταινία το Έγκλημα και Τιμωρία και το Οι Καταραμένοι. Αλλά δεν θα άγγιζα τους Αδερφούς Καραμάζοφ. Το μυθιστόρημα επιτυγχάνει τον σκοπό του μέσα από μία πληθώρα λεπτομερειών και μία συγκεχυμένη φορτική σύνθεση.
Πιστεύετε έχουν υπάρξει ποτέ πετυχημένες κινηματογραφικές μεταφορές του Dostoyevsky<strong>; Όχι.
Και ο Κουροσάβα; Ο Ηλίθιος του είναι υπέροχη ταινία. Τοποθετώντας την ταινία στην σύγχρονη εποχή και στο δικό του εθνικό έδαφος κάνει μία πολύ ενδιαφέρουσα κινηματογραφική μεταφορά. Βασίζεται πάνω σε μία αρκετά διαφορετική αρχή και πραγματικά αρκετά συναρπαστική. Φανταστείτε να γινόταν η Ηλέκτρα σε μοντέρνα τοποθεσία.
Αν ήταν να μεταφέρετε τον Dostoyevsky, θα του δίνατε μία σύγχρονη τοποθεσία; Όχι, θα το έστηνα οπωσδήποτε στην δική του εποχή, αλλά θα έγραφα ένα ολότελα καινούργιο σενάριο. Θα συμπεριλάμβανα το πιθανότερο στην δράση τα στοιχεία που ο Dostoyevsky τοποθετεί στις εξαιρετικά διορατικές περιγραφές του. Εκείνες είναι το σημαντικότερο πράγμα, φέρουν την βαρύτητα ολόκληρης της ιδέας του βιβλίου.
Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί όλοι σε αυτήν την χώρα είναι τόσο εμμονικοί με τις κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων; Είναι επειδή δεν έχουν δικές τους ιδέες. Και σαφώς δεν είναι εύκολο να κάνεις ένα έργο με σύγχρονη πλοκή. Αν υπερασπίζεσαι την αλήθεια τότε πρέπει να πεις την αλήθεια. Και αν το κάνεις αυτό δεν πρόκειται πάντα να τους ευχαριστήσει όλους. Οι σκηνοθέτες λοιπόν στρέφονται προς τις μεταφορές. Οι ιδέες ήδη βρίσκονται εκεί στην πρόζα και η πλοκή έχει ήδη κατασκευαστεί.
Ποιοι ήταν οι λόγοι που προκάλεσαν τις διαφορές μεταξύ του πρωτότυπου σεναρίου και του σεναρίου γυρισμάτων του Rublyov<strong>; Υπήρχαν διάφοροι λόγοι. Καταρχάς το πρωτότυπο δεν ήταν ιδιαίτερα καλό, κατά δεύτερον ήταν πάρα πολύ μεγάλο, ακόμα και στην εκδοχή του σκηνοθέτη και έτσι έπρεπε να προσαρμοσθεί κατά την διάρκεια της δουλειάς. Για παράδειγμά η σκηνή του κυνηγιού των κύκνων, που ήταν η πρώτη που έκοψα, ήταν επιτηδευμένη, παραήταν αρχαία Ρωσία δεν είχε τίποτα να κάνει με την κεντρική ιδέα.
Λέγεται πως η ταινία σας είναι πολύ σκληρή και καταθλιπτική. Εγώ δεν βρίσκω ότι να είναι έτσι. Θα έλεγα ήταν ειλικρινής. Όπως και να’χει προσπαθούσα να την κάνω να εκφράζει αυτό που νιώθουμε για την εποχή του Rublyov.
Πείτε μου πως δουλεύετε με τους ηθοποιούς σας. Δεν δουλεύω μαζί τους. Νομίζω είχαν κάνει την ίδια ερώτηση στον Marcel Came
ή τον Rene Claire και εκείνος απάντησε, Δεν δουλεύω μαζί τους, τους πληρώνω. Κατά την άποψη μου οι ηθοποιοί δεν θα έπρεπε να καθοδηγούνται πάνω στην λειτουργία τους ή επί της λειτουργίας τους σε κάποια συγκεκριμένη σκηνή. Σαν κανόνα, αυτό που εξηγώ στον ηθοποιό είναι η συνθήκη στην οποία πρέπει να βρίσκεται, από τι πρέπει να διαταράσσεται, ή να ερεθίζεται. Είναι μέσα από την κατάκτηση αυτών των βασικών στοιχείων που ο ηθοποιός φτάνει σε μία καθαρή κατανόηση της φόρμας και της ουσίας των δράσεων του. Υπάρχουν κάποιοι σκηνοθέτες που δείχνουν στους ηθοποιούς τι πρέπει να κάνουν, προσπαθούν να βρουν τις ακριβείς κινήσεις που θα τους βοηθήσουν.
Και εσείς; Αν ένας ηθοποιός δεν καταλαβαίνει τι θέλω να πω, τότε φυσικά μπορεί να του δείξω. Αλλά ένας ηθοποιός πρέπει να μπορεί να ποιήσει, το μοναδικό που θα έπρεπε να του εξηγηθεί είναι η δική του ψυχοσύνθεση.
Γιατί σε ένα έργο που κατατάσσεται στο είδος της επιστημονικής φαντασίας σας απασχολεί περισσότερο το δράμα της συνείδησης του ήρωα παρά η δραματική συνθήκη του διαστημικού σταθμού; Όταν διάβασα το μυθιστόρημα του Lem, αυτό που με κέντρισε περισσότερο απ’όλα ήταν τα ηθικά προβλήματα που ήταν προφανή στην σχέση του Kelvin με την συνείδηση του, καθώς συνοψίζονται στην μορφή της Khari. Συγκεκριμένα αν είχα καταλάβει και θαυμάσει πολύ στο δεύτερο ήμισυ του μυθιστορήματος – την τεχνολογία, την ατμόσφαιρα του διαστημικού σταθμού, τα επιστημονικά ερωτήματα – ήταν ολότελα λόγο αυτής της συνθήκης, που για μένα φαίνεται να είναι θεμελιώδης για το έργο. Τα εσωτερικά, κρυμμένα, ανθρώπινα προβλήματα, ηθικά προβλήματα, πάντα με κεντρίζουν περισσότερο από οποιαδήποτε ερωτήματα πάνω στην τεχνολογία, και σε κάθε περίπτωση η τεχνολογία και το πως εξελίσσεται, σχετίζεται αναπόφευκτα με ηθικά ζητήματα, στο τέλος αυτό είναι εκείνο το στοιχείο στο οποίο στηρίζεται. Οι πρωταρχικές μου πηγές είναι πάντα η αληθινή συνθήκη της ανθρώπινης ψυχής και οι συγκρούσεις που εκφράζονται σε πνευματικά προβλήματα. Οπότε και έδωσα περισσότερη προσοχή σε αυτήν την πλευρά των πραγμάτων στην ταινία μου, παρότι το έκανα υποσυνείδητα. Ήταν μία οργανική διαδικασία συλλογής. Δεν διέγραψα τα υπόλοιπα αλλά κατ’έναν τρόπο κατασιγάστηκαν συγκριτικά με τα πράγματα που με ενδιέφεραν περισσότερο.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα της ταινίας σας; Αυτό που βρίσκεται στο επίκεντρο είναι το εσωτερικό πρόβλημα, που με απασχόλησε και που χρωμάτισε ολόκληρη την παραγωγή με πολύ συγκεκριμένο τρόπο: ονομαστικά το γεγονός πως στην πορεία της ανάπτυξης της, η ανθρωπότητα διαρκώς παλεύει μεταξύ της πνευματικής, ηθικής εντροπίας. Την διάλυση των ηθικών αρχών από την μία και από την άλλη – την έλευση προς ένα ηθικό ιδανικό. Η ατελείωτη εσωτερική πάλη του ανθρώπου, που θέλει να απελευθερωθεί από όλους τους ηθικούς του περιορισμούς, αλλά που ταυτόχρονα αναζητά ένα νόημα για την ίδια του την κίνηση, στην μορφή ενός ιδανικού- αυτή είναι η διχοτόμηση που διαρκώς παράγει σφοδρή εσωτερική σύγκρουση στην ζωή του ατόμου και της κοινωνίας. Και μου φαίνεται πως η σύγκρουση, και η κατάφορτη, επείγουσα αναζήτηση για ένα πνευματικό ιδανικό, θα συνεχίσει μέχρι η ανθρωπότητα θα απελευθερώσει τον εαυτό της αρκετά για να απασχολεί τον εαυτό της αποκλειστικά με το πνευματικό. Μόλις γίνει αυτό μία νέα φάση θα περάσει στην ανάπτυξη της ανθρώπινης ψυχής, όταν ο άνθρωπος θα οδηγείται προς στο εσωτερικό του το ίδιο έντονα, βαθιά, παθιασμένα, απεριόριστα, όπως έχει κατευθύνει τις προσπάθειες του μέχρι τώρα στην αναζήτηση του για εσωτερική ελευθερία. Και το μυθιστόρημα του Lem, κατά το πως το κατανοώ προσωπικά ο ίδιος, εκφράζει ακριβώς την ανικανότητα του ανθρώπου να συγκεντρωθεί στον εαυτό του και σηματοδοτεί την σύγκρουση μεταξύ της πνευματικής ζωής του ανθρώπου και της επίτευξης του στόχου, της κατάκτησης της γνώσης. Είναι μία σύγκρουση που δεν πρόκειται ποτέ να δώσει στον άνθρωπο ειρήνη μέχρι να επιτευχθεί απόλυτη εξωτερική ελευθερία.
Μπορούμε να αποκαλέσουμε αυτήν την ελευθερία κοινωνική, την ελευθερία του κοινωνικού όντος που δεν το απασχολεί το ψωμί, η τροφή, ή το μέλλον των παιδιών του. Η ανθρωπότητα δεν οδεύει προς τα μπρος συγχρονισμένα. Σταματά και ξεκινά και παίρνει διαφορετικές κατευθύνσεις. Και μόνο όταν επιστημονικές ανακαλύψεις προκύπτουν κατά την πορεία της τεχνολογικής ανάπτυξης της, υπάρχει ένα συντεταγμένο άλμα στην ηθική εξέλιξη του ανθρώπου. Υπάρχει μία εξαιρετική συνοχή μεταξύ των δύο. Αυτό ήταν το πρόβλημα που με παίδευε καθ όλη την διάρκεια που δούλευα την ταινία. Με απλούς όρους, η ιστορία της σχέσης της Khari και του Kevin είναι η ιστορία μίας σχέσης ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και την ίδια του την συνείδηση. Είναι για την έγνοια του ανθρώπου πάνω στο πνεύμα του, όταν δεν έχει καμία δυνατότητα να παρέμβει σε αυτό, όταν διαρκώς οδεύει προς την εξερεύνηση και την ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Και ποια είναι η έκβαση της σύγκρουσης μεταξύ του Kelvin και της συνείδησης του; Κατ’έναν τρόπο ο Kelvin είναι ο χαμένος της υπόθεσης, διότι προσπαθεί να ξαναζήσει την ζωή του χωρίς να επαναλάβει το λάθος που έκανε στην γη. Αποπειράται να ξαναπαίξει την ίδια συνθήκη, διότι έχει συνείδηση, διότι νιώθει ενοχή για ένα έγκλημα και προσπαθεί να αλλάξει ον εαυτό του σε σχέση με την Khari. Αλλά αυτό δεν δουλεύει. Η σχέση τους τελειώνει όπως έληξε στην γη, την στιγμή που η Khari αυτοκτονεί. Αν μπορούσε όμως να ζήσει αυτό το στάδιο της ζωής του διαφορετικά, δεν θα ήταν ένοχος εξαρχής. Και συνειδητοποιεί τον λόγο που είναι αδύνατο να ζήσει αυτήν την δεύτερη ζωή με την Khari. Συνειδητοποιεί πως είναι αδύνατο. Αν ήταν δυνατό τότε θα γινόταν να πατήσω το κουμπί αυτού του μικρόφωνου που καταγράφει την συζήτηση μας, να ξαναπαίξω την κασέτα, να σβήσω ο,τι έχει καταγραφεί και να ξανα-ξεκινήσω από την αρχή. Και μετά ιδέες όπως η πνευματική ζωή, η συνείδηση, η ηθική δεν θα έχουν νόημα.
Αυτό σημαίνει πως το έργο είναι απαισιόδοξο στην κατάληξη του; Το έργο καταλήγει με το τι είναι πολυτιμότερο για έναν άνθρωπο και το οποίο ταυτόχρονα είναι και το πιο απλό απ’όλα και το πολυτιμότερο για όλους: οι απλές ανθρώπινες σχέσεις, που είναι η απαρχή της ατελείωτης πορείας του ανθρώπου. Ούτως ή άλλος, αυτή η πορεία ξεκίνησε για να διατηρήσει άθικτα και να προστατεύσει συναισθήματα που ο κάθε άνθρωπος βιώνει: η αγάπη της γης σου, η αγάπη των κοντινών σου, εκείνων που σε έφεραν στον κόσμο, η αγάπη για το παρελθόν σου, αυτού που πάντα υπήρξε, και παραμένει αγαπητό σε σένα. O ωκεανός έφερε εμπρός του Kelvin από τα βάθη του το ίδιο το πράγμα που ήταν το σημαντικότερο για εκείνον- το όνειρο του να επιστρέψει στην γη- δηλαδή, της ιδέας της επαφής. Επαφής υπό την έννοια του ‘ανθρώπινου’, υπό την έννοια του να ‘κάνει το καλό’. Για μένα το φινάλε είναι η επιστροφή του Kelvin στην κοιτίδα, στην πυγή που δεν μπορεί ποτέ να ξεχαστεί. Και είναι ακόμα σημαντικότερη διότι ταξίδεψε τόσο μακριά στον δρόμο της τεχνολογικής προόδου, στην διαδικασία κατάκτησης της γνώσης.
Πιστεύετε πως ο Lem θα είναι ικανοποιημένος από την ταινία σας; Δεν θα ήθελα να τον προετοιμάσω ιδιαιτέρως για το έργο. Είναι ένας άνθρωπος του οποίου την γνώμη την σέβομαι πολύ, θαυμάζω το ταλέντο και την νόηση του. Αγαπώ πολύ την ταινία και είμαι εξαιρετικά ευγνώμον στον Lem που μου επέτρεψε να την κάνω. Όπως και να νιώσει ο Lem για την ταινία, δεν νομίζω ότι θα έχει λόγο να θυμώσει ή να νιώσει θιγμένος από το ενδεχόμενο να είναι κακοφτιαγμένη ή ανειλικρινείς, ή αντιεπαγγελματική. Σε ο,τι αφορά αυτό το κομμάτι, δεν νομίζω πως θα απογοητευθεί. Είμαι βέβαιος πως θα του αρέσει η Khari.
Πήγατε την ταινία σας στις Κάννες. Πως σας φάνηκαν οι άλλες ταινίες που προβλήθηκαν εκεί; Έμεινα έκπληκτος από το πόσο χαμηλό ήταν το επίπεδο. Δεν καταλαβαίνω. Από την μία ο,τι είδα ήταν υψηλά επαγγελματικό, από την άλλη ήταν απόλυτα εμπορικό. Για παράδειγμα αντιμετώπιζαν ένα θέμα που ήταν δεδομένο ότι θα ενδιέφερε όλους: Το πρόβλημα του εργατικού κινήματος, ή της σχέσεις μεταξύ της εργατικής τάξης και άλλων τμημάτων του πληθυσμού. Και όλο γινόταν με τέτοια ματιά προς το κοινό, με τόση επιθυμία να ικανοποιήσει. Κανείς είχε την εντύπωση πως όλα τα έργα μονταρίστηκαν από το ίδιο άτομο. Αλλά στον κινηματογράφο το σημαντικότερο όλων είναι να αντιλαμβάνεσαι τον εσωτερικό παλμό. Οπότε εκείνο που μπορεί μόνο να είναι ατομικό έγινε κοινοτυπικό. Είναι συγκλονιστικό. Ακόμα και η ταινία του Fellini για την Ρώμη, το πιο ενδιαφέρον έργο απ’όλα – προβλήθηκε εκτός του διαγωνιστικού του Φεστιβάλ- είναι ένα είδος παιχνιδιού προδοσίας με το κοινό. Ο ρυθμός του μοντάζ είναι τόσο επιτήδειος που κανείς νιώθει προσβεβλημένος για χάρη του Fellini. Θυμάμαι έργα του όπου οι λήψεις, η διάρκεια των λήψεων και ο ρυθμός τους ήταν συνδεδεμένα με την εσωτερική συνθήκη του χαρακτήρα και του δημιουργού. Αλλά αυτή η ταινία έγινε με ένα μάτι προς το τι θα ευχαριστήσει τον θεατή. Αυτό το βρίσκω αποτροπιαστικό. Όπως και να’χει το έργο δεν λέει τίποτα καινούργιο, ούτε για τον Fellini τον ίδιο, ούτε για την ζωή.
Πως σας φάνηκε το Macbeth του Polanski<strong>; Δεν μου άρεσε. Είναι πολύ ρηχό, πολύ επιπόλαιο. Αγνοεί παντελώς το ηθικό πρόβλημα της συνείδησης του ανθρώπου που πληρώνει για το κακό που διέπραξε. Εκπλήσσομαι στην ιδέα του πως κανείς μπορεί να ανεβάσει Shakespeare και να προσπεράσει παντελώς τα πνευματικά ζητήματα. Είναι μεγάλη αποτυχία από πλευράς του Polanski. Οι σοβαρές του προθέσεις φανερώνονται μόνο στην τάση του να είναι νατουραλιστικός. Το έργο όμως είναι τόσο λεπτομερές που παύει να είναι ρεαλιστικό. Ο στόχος του σκηνοθέτη γίνεται προφανής και έτσι αποτελεί μόνο ένα μέσο για να πετύχει μία εντύπωση. Και από την στιγμή που το κοινό μπορεί να το αντιληφθεί αυτό τόσο ξεκάθαρα, ο στόχος παύει να είναι ένα με την ύφανση της ταινίας και γίνεται απλά ένας φανερά προφανής σκοπός.
Ποια είναι τα σχέδια σας τώρα; Δεν μου είναι εύκολο να τα συζητήσω. Πάντα είμαι λίγο φοβισμένος να το κάνω. Αν μιλήσεις πολύ τότε τίποτα δεν γίνεται. Όπως και να’χει έχω ένα σενάριο έτοιμο. Θέλω να ξεκινήσω γυρίσματα το Φθινόπωρο. Θα είναι ένα αυτοβιογραφικό έργο, για την παιδική μου ηλικία. Θα κοιτάει τα ίδια γεγονότα από δύο πλευρές: την οπτική της μεγαλύτερης γενιάς και της δικής μου. Νομίζω πως η χρήση αυτού του παραλληλισμού θα μπορούσε να δημιουργήσει μία ενδιαφέρουσα οπτική πάνω στα πράγματα, μία ενδιαφέρουσα σκοπιά. Και η διχοτόμηση θα προσφέρει μία ιδιαίτερη απόχρωση σε γεγονότα που είναι οικεία σε όλους κατά την διάρκεια της ζωής τους. Είμαι πολύ ενθουσιασμένος με το σενάριο. Ανυπομονώ πολύ να κάνω την ταινία διότι φοβάμαι πως αν περάσει οποιοσδήποτε χρόνος χωρίς να την κάνω, δεν θα ξαναεπιστρέψω στο ίδιο θέμα. Σκεφτόμουν το σενάριο για πάρα πολύ καιρό πριν το γράψω και έχω βάλει τόση σκέψη στην παραγωγή. Και αν περάσει ο χρόνος φοβάμαι πως η ιδέα της ταινίας θα την εξαντλήσει.
Και το έργο για τον Ντοστογιέφσκι που μου είπατε πέρσι; Δεν έχω εγκαταλείψει την ιδέα μίας ταινίας για τον Ντοστογιέφσκι, έχω σκοπό να την κάνω. Αλλά θα πάρει αρκετό χρόνο. Όχι τόσο η δημιουργία της ταινίας όσο η συγγραφή του σεναρίου. Δεν το έχω αγγίξει καν ακόμα, ακόμα συλλέγω υλικό και διαβάζω. Θα ξεκινήσω δουλειά πάνω του αργότερα.
