Special Screening | Και ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι

(Tinker Tailor Soldier Spy)

Δράμα/Μυστηρίου, 2011, Μ.Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, 127 λεπτά

Σκηνοθεσία: Τόμας Άλφρεντσον

Παίζουν: Γκάρι Όλνταμ, Κόλιν Φερθ, Τομ Χάρντι, Τζον Χαρτ

Πρώην υπάλληλος της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών επιστρατεύεται για να ανακαλύψει το “καρφί που παρείσφρησε στα ανώτερα κλιμάκια της.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, Τζον Λε Καρέ, με την πενταετή θητεία του στο βρετανικό διπλωματικό σώμα, έμαθε πολύ καλά πως η εικόνα του κατασκόπου απέχει παρασάγγας από αυτήν του γοητευτικού κοσμοπολίτη που μηχανεύεται ένα σωρό κόλπα στο πεδίο της δράσης. Αντίθετα η κατασκοπεία διαθέτει πολλούς βαρετούς μεν, άριστα οργανωμένους όμως γραφειοκράτες, που ξέρουν να συστηματοποιούν τόνους πληροφοριών, εξάγοντας συμπεράσματα που προβλέπουν συμπεριφορές και σχέδια. Η μάχη των δυο κόσμων στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ήταν μεν ένας αγώνας δρόμου όπου η τεχνογνωσία χρησιμοποιήθηκε ως δημιουργός οπλισμού, αλλά και μια πολύ σκληρή διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο σε πλήρη αντίθεση με το όπλο, δεν λειτουργεί άψογα με ένα πάτημα σκανδάλης, αλλά είναι ατελές αφού τα αποτελείται από ατελή μέλη – τους ανθρώπους.

Το φιλμ του Άλφρεντσον αφαιρεί εντελώς τον τομέα του οπλισμού και ασχολείται ολοκληρωτικά με τους ανθρώπους. Ακόμη και η έξοχη αισθητική του εξυπηρετεί τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου οι άριστοι επικρατούν, άσχετα σε ποιο στρατόπεδο ανήκουν. Ο Σμάιλι (υπέροχος ο Γκάρι Όλντμαν) εκτιμά τον εχθρό του και αντιστρόφως, και για τον θεατή εξαφανίζεται από την αρχή η ιδέα μιας μάχης καλών και κακών, άσχετα αν παρακολουθεί την ιστορία μονόπλευρα. Αυτό που παρουσιάζεται είναι πάνω απ ‘όλα ένα παιχνίδι κυριαρχίας, μια παρτίδα σκάκι που πολλές φορές είναι επιμελώς κρυμμένο το ποιος έχει τα λευκά και ποιος τα μαύρα και μπορεί να λυθεί μόνο με εξονυχιστική παρακολούθηση των κινήσεων που κάνουν τα πιόνια, πριν ερμηνευτεί για ποιον τελικά αγωνίζονται. Ο Σμάιλι διόλου τυχαία παρομοιάζεται με τη Βασίλισσα, το πιο χρήσιμο πιόνι, αυτό για το οποίο ο αντίπαλος κυρίως ανησυχεί. Στο σκάκι λόγω κανονισμών, εδώ λόγω ακεραιότητας της προσωπικότητας.

Ο Άλφρεντσον επιλέγει να παρουσιάσει ένα mind game και αυτό γίνεται σύμμαχός του στο αίνιγμα για τη μεταφορά του βιβλίου, καθώς ακόμη και η εξάωρη εκδοχή του BBC to 1979 δε μπόρεσε να χωρέσει όλο το περιεχόμενο του, οπότε θα έπρεπε να θυσιάσει μεγάλο μέρος για το κινηματογραφικό δίωρο. Η δράση μετατρέπεται σε μια σειρά από βλέμματα και συνειρμούς που αυτά προκαλούν, με τρόπο που θα πρέπει να αποτελεί μάθημα μεταφοράς. Το βιβλίο οπτικοποιείται, όσο κυριολεκτικά μπορεί να εννοηθεί αυτή η λέξη. Παραδίδεται ολοκληρωτικά στο κάδρο που αποτελεί το βασικότερο εκφραστικό μέσο καθώς οι διάλογοι είναι λιγοστοί και σπάνια επεξηγούν κάτι. Όπως είχε συμβεί και το Άσε το Κακό να Μπει, ο Σουηδός σκηνοθέτης προτείνει μια δική του οπτική σε ένα καθορισμένο είδος, που σε παρόμοια μορφή πρωτοεμφανίστηκε από μερίδα σκηνοθετών στα 70s, με σκοπό όμως τότε να περιγράψει γλαφυρά την συνωμοσιολογία που αναπτύχθηκε στον δυτικό κόσμο γύρω από τα παιχνίδια εξουσίας των ισχυρών κρατών. Εδώ δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Θα ήταν άλλωστε αναχρονισμός. Σημασία έχει η αντίληψη της μη ύπαρξης απόλυτου καλού και κακού, θέμα διαχρονικό που κατά καιρούς επανέρχεται στην επιφάνεια. Άλλωστε οι προσωπικές ζωές των πρωταγωνιστών που σταδιακά περιγράφονται (πάντα με άψογες εικόνες και σπάνια με λόγια) ομολογούν για την ύπαρξη κυρίως τραγικών ηρώων από όλες τις πλευρές, που προδίδει και τη ματαιότητα των πράξεων τους. Πράξεις που προκύπτουν από έναν ηθικό κώδικα που πρώτα (και ίσως μόνο) οι ίδιοι τον καταλαβαίνουν, ενός κόσμου που σπάνια περιγράφηκε τόσο κινηματογραφικά όσο τώρα.

<br/> 			