Στην περίπτωση του Πορτογάλου Tiago Rodrigues, καλλιτεχνικού διευθυντή του Teatro Nacional Dona Maria II,που παρουσίασε στα πλαίσια των Δημητρίων την ομώνυμη παράσταση, by heart μπορεί να σημαίνει και τα δύο ή καλύτερα ρητά σημαίνει και τα δύο.
Ο Rodrigues έφτιαξε μια ιδιότυπη παράσταση από καρδιάς και μας το δήλωσε καθαρά: η μεγαλύτερη τιμή που μπορούμε να κάνουμε σε ένα ποίημα ή πεζό που αγαπάμε είναι να το αποστηθίσουμε. Κι ακόμη περισσότερο: στο διάβα του 20ού και 21ου αιώνα όπου έγινε φανερό πως όλα μπορούν να μας τα πάρουν (ζωή, σπίτι, δουλειά, παιδιά, αξιοπρέπεια), το μόνο που δεν μπορούν να μας πάρουν είναι αυτό που κουβαλάμε μέσα μας, αυτό είναι και το καταφύγιό μας, ίσως το ύστατο καταφύγιο ανθρωπιάς που μας μένει.
Δραματουργικά κινήθηκε πάνω σε δύο παράλληλες γραμμές. Η μία ήταν η προσωπική του ιστορία γύρω από τη γιαγιά του,την οικογένειά του και το χωριό του. Η άλλη ήταν, ας το πούμε κάπως πρόχειρα, η ιστορία και η χρησιμότητα της αποστήθισης μέσα στον χρόνο. Εδώ πχ αναφέρθηκαν αληθινές ιστορίες γύρω από τον Πάστερνακ, τη χήρα του Όσιπ Μαντελστάμ, τον Ρέι Μπράντμπερι ή αποσπάσματα από το βιβλίο του Φ.Σ.Φιτζέραλντ Τρυφερή είναι η νύχτα. Ταυτόχρονα και ενδιάμεσα από όλα αυτά, ο Rodrigues προσπαθούσε να διδάξει στα ελληνικά το Σονέτο 30 του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ σε δέκα τυχαίους εθελοντές που είχε σηκώσει από το κοινό και βρίσκονταν για μιάμιση ώρα μαζί του στη σκηνή. Συμπρωταγωνιστής τους εν τη απουσία του ο Dr Steiner, ως εμμονικό είδωλο – συμβουλάτορας του Rodrigues.
Εάν διανύουμε την εποχή του μετά- μετά- μετά- (ποιος ξέρει πόσα μετά-) μοντερνισμού και μετά – (επίσης ποιος ξέρει πόσα μετά) δραματικού, αυτή ήταν μια υβριδική παράσταση που κινούνταν ανάμεσα στα όρια της περφόρμανς (μεγάλη ομπρέλα ο όρος αυτός βέβαια, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση), του θεάτρου ντοκουμέντου, του θεάτρου – διάλεξης, ενώ ταυτόχρονα βασιζόταν στα πιο πυρηνικά υλικά του θεάτρου: την αφήγηση μιας ιστορίας με τα πιο απλά μέσα, την ποίηση, την επικοινωνία. Ο ίδιος ο Rodrigues ήταν καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης χαλαρός, χωρίς κανένα προσωπείο ρόλου, φιλικός με το κοινό και πολλές φορές αστειευόμενος ακόμη και με πολιτικούς όρους ή σαρκάζοντας τη φτώχεια της χώρας του της Πορτογαλίας.
Κατά την προσωπική μου κρίση, τίποτα περισσότερο δεν χρειάζεται το θέατρο το 2019. Το By Heart είχε τα πάντα και τα αντίθετά τους: χιούμορ, νόηση κι εγκεφαλικότητα, συγκίνηση, απόσταση και προσωπικό βίωμα. Στην προσπάθειά μας να βρούμε σήμερα τρόπους και κείμενα να μας αφορά το θέατρο που κάνουμε ή να αφορά το κοινό που θέλουμε να έρθει να δει την παράστασή μας, αμελούμε ίσως να στοχαστούμε και να αφουγκραστούμε ώστε να δούμε τι είναι εκείνο που πραγματικά θέλουμε να εκφράσουμε. Κι αν κάποιος από μια απλή ιστορία για τη γιαγιά του, κατάφερε να δημιουργήσει έναν κόσμο και μια κοινότητα ανθρώπων που τώρα πια γνωρίζει το Σονέτο 30 του Σαίξπηρ αλλά πια και τόσα άλλα πράγματα δεν είναι λίγο. Το προσωπικό γίνεται καθολικό, το προσωπικό γίνεται πολιτικό και ίσως αυτό να μην είναι μόνο το αποκούμπι μας σε δύσκολους καιρούς όπως οι σημερινοί, αλλά να είναι μάλιστα και η κινητήριά δύναμή μας, το εφαλτήριό μας για να ξεφύγουμε από αυτούς.
Θα ήθελα να κλείσω το άρθρο παραθέτοντας αυτούσιο όπως ακούστηκε στην παράσταση το Σονέτο 30 μεταφρασμένο στα ελληνικά από την Λένια Ζαφειροπούλου:
Όταν μες στα συνέδρια της σιωπηλής μου σκέψης,
γλυκά καλώ τις μνήμες μου πραγμάτων περασμένων,
κηδεύω το χαμό πολλών που ήδη έχω κηδέψει,
θρήνο παλιό εκ νέου θρηνώ, χρόνο ακριβό χαμένο.
Μάτια στο κύμα αμάθητα, τα αφήνω να πνιγούν.
Κλαίνε τους φίλους στη νυχτιά του Αχρονολόγητου Άδη,
θρήνων διαγραμμένα χρέη θυμούνται και θρηνούν,
πενθούνε την απώλεια μορφών μες στο σκοτάδι.
Έτσι μπορεί να λυπηθώ με μνήμες που 'χουν λιώσει,
θρήνο στο θρήνο κλαίω βαρύ. Τα θλιβερά μου αθροίζω
ποσά του πενθημένου πένθους που ήδη έχω πληρώσει.
Λες και δεν πλήρωσα ποτέ, ξανά τα υπολογίζω.
Μα αν σε σκεφτώ, φίλε ακριβέ, σε μια μόνο στιγμή
οι απώλειες θα ανακτηθούν κι η λύπη θα χαθεί.
