Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Ο Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Μεντελέγιεφ (Dmitri Ivanovich Mendeleev, Дмитрий Иванович Менделеев) γεννήθηκε στο Τομπόλσκ της Σιβηρίας στις 27 Ιανουαρίου 1834 (8 Φεβρουαρίου 1834 με το νέο ημερολόγιο). Παιδί πολυμελούς οικογένειας, ο Μεντελέγιεφ φοίτησε στο γυμνάσιο του Τομπόλσκ. Το 1849 η οικογένεια Μεντελέγιεφ μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη, όπου ο Ντμίτρι μπήκε στο Κύριο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το 1850. Μετά την αποφοίτησή του προσβλήθηκε από φυματίωση και αναγκάστηκε να μετακομίσει στη χερσόνησο Κριμαία το 1855. Πήρε το δίπλωμα χημείας το 1856 και αργότερα έγινε καθηγητής επιστημών στο 1ο Γυμνάσιο της Συμφερόπολης. Με την υγεία του πλήρως αποκατεστημένη επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη το 1857.
Το 1859 με υποτροφία της ρωσικής κυβέρνησης συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης στη Γερμανία. Τον επόμενο χρόνο γνώρισε τον Ιταλό χημικό Στανισλάο Κανιτζάρο, του οποίου η εμμονή στη διάκριση μεταξύ των μοριακών και ατομικών βαρών τον επηρέασε σημαντικά.
Μετά την επάνοδό του στη Ρωσία διορίστηκε καθηγητής Χημείας στο Τεχνικό Ινστιτούτο της Αγίας Πετρούπολης (1864) και τρία χρόνια αργότερα κατέλαβε την έδρα της γενικής χημείας στο εκεί Πανεπιστήμιο. Τότε έγραψε το κλασικό διδακτικό βιβλίο του «Οι αρχές της Χημείας» (1868-1870).
Ο Μεντελέγιεφ υποστήριξε πως υπάρχει περιοδικότητα στις παρατηρούμενες ομοιότητες των ιδιοτήτων των στοιχείων, τη συσχέτισε με το ατομικό βάρος και το 1869 έφτιαξε τον πρώτο περιοδικό πίνακα, με τα γνωστά στοιχεία κατανεμημένα σε γραμμές και στήλες, τον οποίο αναθεώρησε το 1871. Σ’ αυτήν την έκδοση του πίνακα άφησε κενά στα σημεία όπου πίστευε πως θα προστεθούν νέα στοιχεία. Μάλιστα έκανε προβλέψεις για τις ιδιότητες που θα έχουν αυτά, με βάση τις ιδιότητες των γνωστών γειτονικών στοιχείων, οι οποίες προβλέψεις αποδείχτηκαν πολύ επιτυχημένες! Οι προβλέψεις αυτές ήταν ο βασικός λόγος που ο Μεντελέγιεφ αναγνωρίστηκε ως πατέρας του περιοδικού πίνακα. Ο Γερμανός χημικός Λόταρ Μέγιερ είχε δημοσιεύσει έναν παρόμοιο πίνακα το 1864, απέτυχε όμως να αφήσει κενές θέσεις για στοιχεία που δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, κάτι για το οποίο προνόησε ο Μεντελέγιεφ.
Ο Μεντελέγιεφ ερεύνησε επίσης τη σύνθεση του πετρελαίου και βοήθησε στην ίδρυση του πρώτου διυλιστηρίου πετρελαίου στη Ρωσία. Αναγνώρισε τη σημασία του πετρελαίου ως πρώτη ύλη για τα πετροχημικά και πιστώνεται με την παρατήρηση ότι το να καίει κανείς το πετρέλαιο ως καύσιμο είναι σαν να χρησιμοποιεί χαρτονομίσματα για να ανάψει φωτιά σε μία κουζίνα.
Το 1905 ο Μεντελέγιεφ εξελέγη μέλος της Σουηδικής Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών. Το επόμενο έτος η Επιτροπή του Νόμπελ Χημείας πρότεινε στη Σουηδική Ακαδημία να απονείμει το Βραβείο του 1906 στον Μεντελέγιεφ για τη δημιουργία του περιοδικού συστήματος. Το Χημικό Τμήμα της Σουηδικής Ακαδημίας υποστήριξε την πρόταση αυτή και στη συνέχεια η Ακαδημία έπρεπε να εγκρίνει την επιλογή της Επιτροπής, όπως είχει γίνει σχεδόν σε κάθε περίπτωση. Απροσδόκητα, κατά τη σύσκεψη της Ακαδημίας, ένα μέλος της Επιτροπής διαφώνησε με την επιλογή και υποστήριξε την υποψηφιότητα του Ανρί Μουασάν. Ο σπουδαίος Σουηδός χημικός Σβάντε Αρρένιους, αν και δεν ήταν μέλος της Επιτροπής του Νόμπελ Χημείας, είχε μεγάλη επιρροή στην Ακαδημία και πίεσε επίσης για την απόρριψη του Μεντελέγιεφ, υποστηρίζοντας ότι το περιοδικό σύστημα ήταν πλέον πολύ παλιό για να αναγνωριστεί το 1906. Σύμφωνα με επιστήμονες της εποχής, ο Αρρένιους κινήθηκε από το μίσος που είχε για τον Μεντελέγιεφ, επειδή εκείνος του άσκησε κριτική στη θεωρία για την αντίδραση οξέος-βάσης. Μετά από έντονη λογομαχία η πλειοψηφία της Ακαδημίας ψήφισε υπέρ του Μουασάν για το Νόμπελ Χημείας. Οι εκ νέου προσπάθειες να προταθεί ο Μεντελέγιεφ το 1907 συνάντησαν και πάλι την απόλυτη αντίθεση του Αρρένιους.
Ο Ντμίτρι Μεντελέγιεφ πέθανε σε ηλικία 73 ετών από γρίπη. Το ημερολόγιο την ημέρα εκείνη έγραφε 2 Φεβρουαρίου 1907.
Βλέπουμε τη μορφή του σε δύο γραμματόσημα. Το αριστερά είναι από την Ουγγαρία του 2019 και είναι για τα 150 χρόνια από την πρώτη δημοσίευση του περιοδικού πίνακα. Το δεξιά είναι από τη Βουλγαρία του 1984 για τα 150 χρόνια από τη γέννηση αυτού του μεγάλου επιστήμονα.
