γράφει η Φανή Χατζή
Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε συγκλονισμένες/οι αναρίθμητα περιστατικά έμφυλης σεξουαλικής, σωματικής και ψυχολογικής βίας να έρχονται στο φως, ενώ o ρυθμός με τον οποίο μαθαίνουμε για ακόμα μια γυναικοκτονία είναι επίπονα τακτικός. Η ανάγνωση μυθοπλαστικών αφηγήσεων, θεωρητικών βιβλίων αλλά και μαρτυριών σχετικών με την έμφυλη βία λειτουργεί ενημερωτικά και ενδυναμωτικά. Εμπνέει σε όλους μας τα απαραίτητα συναισθήματα της αλληλεγγύης και της ενσυναίσθησης. Με αφορμή, λοιπόν, την 25η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών, σας προτείνουμε 7 σημαντικά βιβλία για την έμφυλη βία.
Μυθοπλασία
- Η Φωνή της, Συλλογικό, Εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα, 2023
Η ανθολογία ιστοριών «Η Φωνή της» είναι η φυσική συνέχεια της ίδρυσης του δικτύου «Γυναίκες Συγγραφείς κατά της Εμφυλης Βίας και των Γυναικοκτονιών – Η Φωνή Της» το 2021. Σχεδόν 200 γυναίκες λογοτέχνες, εν μέσω καραντίνας και λίγο πριν ξεσπάσει το «ελληνικό #metoo» ενώθηκαν με σκοπό να διεκδικήσουν την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως ξεχωριστού ποινικού αδικήματος με έμφυλο πρόσημο και κατ’ επέκταση να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για ζητήματα έμφυλης βίας. Δύο χρόνια μετά, 53 εξ αυτών, και συγκεκριμένα οι πεζογράφοι, συνέγραψαν διηγήματα που περιστρέφονται γύρω από περιστατικά ψυχολογικής ή σωματικής βίας, φωτίζουν αθέατες όψεις της καταπίεσης και παρακολουθούν τις ρίζες του μισογυνισμού. Αξίζει να επενδύσετε σε αυτό, καθώς όλα τα έσοδα από τα δικαιώματα του βιβλίου θα δοθούν στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατά της Βίας.
- Όλες μας, Λύο Καλοβυρνάς, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2023
Στο πρόσφατο μυθιστόρημά του, «Όλες μας», ο Λύο Καλοβυρνάς συστήνει την οικογένεια Δέντε, τα θηλυκά μέλη της οποίας μπορούν μέσω μιας μητρογονικής ικανότητας να προστατεύσουν γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Για τον Καλοβυρνά, η έμφυλη βία είναι εξίσου παλιά με το θηλυκό βιολογικό φύλο, το ίδιο όμως ισχύει και για την αντίσταση που μπορεί να προταχθεί συλλογικά σε αυτήν. Πέρα από την ένταξη της έμφυλης βίας στην πλοκή του μυθιστορήματος, ο Καλοβυρνάς φτιάχνει και ένα «χάρτινο μνημείο πεσουσών γυναικών». Μεταφέροντας το συλλογικό πένθος στο χαρτί, έναντι τίτλων κεφαλαίου παραθέτει τα ονόματα προσφάτως δολοφονημένων γυναικών στη χώρα μας, τις ηλικίες θανάτου τους και τον τόπο/ημερομηνία δολοφονίας τους (π.χ. Γαρυφαλλιά, 26 χρόνων 16 Ιουλίου 2021, Φολέγανδρος), προσδίδοντας στην ανάγνωσή του βιβλίου μια ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση.
- Η μικρή λέξη αγάπη, Αύγουστος Κορτώ, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 2022
Ο Αύγουστος Κορτώ έχει τη μαγική ικανότητα να μιλά για τις πιο ερεβώδεις καταστάσεις της ανθρώπινης κατάστασης με τον πιο εύληπτο τρόπο, πλάθοντας ιστορίες που μπορούν να μας αγγίξουν άμεσα, χωρίς να υπεισέρχεται σε ορισμούς και εξηγήσεις. Αυτό που κατάφερε στο παρελθόν με την κατάθλιψη, τις καταχρήσεις ή τον αυτοτραυματισμό, το καταφέρνει και με το ευαίσθητο θέμα της έμφυλης βίας. Μέσα από την ιστορία της Μάντιας, μιας κοπέλας που ενηλικιώθηκε παρατηρώντας τη βία και ως ενήλικη την βίωσε σε όλες τις της μορφές, ο Κορτώ ξεσκεπάζει τους μηχανισμούς που συντηρούν την έμφυλη βία, τον επαρχιώτικο συντηρητισμό, τον σκοταδισμό, την τοξική αρρενωπότητα. Ταυτόχρονα, αποδομεί όλα τα ψευδοεπιχειρήματα περί «αγάπης» που συχνά καμουφλάρουν φρικτά εγκλήματα. Όπως δηλώνει και ο ίδιος, το εν λόγω έργο είναι το «ουρλιαχτό του» απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω μας. Αξίζει να γίνει αναφορά στο υπέροχο εξώφυλλο δια χειρός Missy Merida, μιας καλλιτέχνιδος που προσεγγίζει συχνά μέσω της τέχνης της την έμφυλη βία.
- Μια γυναίκα απολογείται, Μαρία Λούκα, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2021
Η δημοσιογράφος Μαρία Λούκα, η οποία γράφει επί χρόνια για ζητήματα έμφυλης ανισότητας και βίας, παραδίδει ένα βιβλίο που ισορροπεί ανάμεσα στη μυθοπλασία και την μαρτυρία. Εμπνευσμένη από την πραγματική καταδίκη της Π. σε κάθειρξη δεκαπέντε ετών για τη δολοφονία του επίδοξου βιαστή της, χωρίς να της αναγνωριστεί η αυτοάμυνα ως λόγος άρσης του αδίκου, η Λούκα πλάθει ένα αφηγηματικό υποκείμενο κοντινό σε αυτό της κατηγορούμενης, που καταθέτει ενώπιον του δικαστηρίου την απολογία της. Σε έναν καταιγιστικό μονόλογο, η γυναίκα, έχοντας αυτή το βάρος απόδειξης της αθωότητάς της, οφείλει να εγγυηθεί για το ποιόν του χαρακτήρα της, για τις καταπιέσεις που έχει δεχτεί λόγω του φύλου της και για την ανάγκη υπεράσπισης της γενετήσιας ελευθερίας της. Ο λόγος της, όπως και αυτός της συγγραφέως, καθίστανται μια διαμαρτυρία για την «έμφυλη ασυμμετρία» του νόμου και των θεσμών.
Θεωρία-Μελέτες
- Έμφυλη Βία-Βία κατά των γυναικών, Συλλογικό, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2021
Διαρθρωμένος σε τρεις άξονες που εξαντλούν πολλά ζητήματα σχετικά με την έμφυλη βία, επενδυμένος με κείμενα ερευνητών και ερευνητριών και οπλισμένος με κριτική διάθεση, ο συγκεκριμένος τόμος είναι ο πιο πλήρης που θα διαβάσετε για το θέμα. Το πρώτο μέρος του εξετάζει το νομικό πλαίσιο της έμφυλης βίας, εστιάζοντας σε Ελληνικές και Ευρωπαικές πολιτικές για την εξάλειψή της, ιδίως στα νομοθετικά κενά και τις παραλείψεις. Το δεύτερο μέρος αναλύει διάφορες εκφάνσεις και διακρίσεις της βίας, προσεγγίζοντας το ζήτημα διαθεματικά, με το βλέμμα στραμμένο στις πολλαπλές καταπιέσεις λόγω τάξης, έθνους, θρησκείας των υποκειμένων. Το τελευταίο μέρος καταδεικνύει την δημόσια αναπαραγωγή και αναπαράσταση της βίας στα ΜΜΕ, την Τέχνη και το Λόγο. Η ακαδημαϊκή ιδιότητα των συγγραφέων δεν στερεί από τον τόμο την απαραίτητη ευαισθησία για τις πιο ευάλωτες ομάδες, όπως αυτές των προσφυγισσών ή των εργαζομένων μητέρων. Τα κείμενα διακατέχονται από ενσυναίσθηση και δεν είναι αποκομμένα από την πραγματικότητα.
- Οι ορισμοί της γυναικοκτονίας, Diane E.H. Russell, Μετάφραση: Κατερίνα Σεργίδου, Εκδόσεις Έρμα, Αθήνα, 2023
Μετά από πολύ αξιόλογες προσπάθειες οριοθέτησης της έννοιας της γυναικοκτονίας στην ελληνική βιβλιογραφία*, μεταφράστηκε στα ελληνικά για πρώτη φορά η Diane E. H. Russell, η φεμινίστρια και ακτιβίστρια εγκληματολόγος η οποία εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο «femicide» (γυναικοκτονία) το 1976, για να περιγράψει τις δολοφονίες που διαπράχτηκαν εις βάρος γυναικών επειδή ακριβώς ήταν γυναίκες. Στο «Ορισμοί της γυναικοκτονίας» θα βρείτε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σχετικά με τον όρο, την εμφάνισή του, τα πολιτικά χαρακτηριστικά του αλλά και τη σημασιολογία του σε Δυτικές και μη χώρες. Μολονότι παρατίθενται και κάποιες αμφιβολίες για τον όρο, η συγγραφέας τονίζει τη σημασία του τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά, καθώς υπογραμμίζει τα σεξιστικά και μισογυνιστικά κίνητρα που κρύβονται πίσω από τέτοιες δολοφονίες, συνθήκες που δεν αξιολογούνται ακόμα νομικά και δικαιικά.
Μαρτυρίες
- Είμαι γυναίκα, γι’ αυτό με σκοτώνεις, Τζένη Κριθαρά, Εκδόσεις ΚΨΜ, 2022
Συνδυάζοντας την έρευνα με τις μαρτυρίες, η Τζένη Κριθαρά παρήγαγε ένα «εγχειρίδιο» για την έμφυλη βία, το οποίο εξυπηρετεί διττό ρόλο, ενημερωτικό, αλλά και αφυπνιστικό. Το πρώτο μέρος του πονήματος εξοικειώνει το αναγνωστικό κοινό με την έννοια της γυναικοκτονίας και τις μορφές της έμφυλης βίας (ενδοοικογενειακή, οικονομική, ψυχολογική, συναισθηματική, σωματική και σεξουαλική), εμβαθύνοντας και στα αίτια του φαινομένου, όπως ο μισογυνισμός, η τοξική αρρενωπότητα και η πατριαρχία. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο σε δέκα συναφείς μαρτυρίες γυναικών που προσέγγισαν τη συγγραφέα και της εμπιστεύτηκαν το βίωμά τους. Όσο ρεαλιστικές κι αν είναι οι μυθοπλαστικές αφηγήσεις και όσο επιτακτικές μοιάζουν οι παραινέσεις της θεωρίας, οι πραγματικές ιστορίες έχουν τη δύναμη να μας γειώσουν και να μας ταρακουνήσουν, φανερώνοντας ακόμα και αθέατες ή ανομολόγητες μορφές της έμφυλης βίας.
*βλ. «Γυναικοκτονίες: διαπιστώσεις, ερωτήματα και ερωτηματικά»/ Εργαστήριο Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Εκδόσεις Gutenberg, Επιμέλεια: Γεωργία Πετράκη
