Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Σάν σήμερα, 31 Ιουλίου, το 1919 γεννήθηκε ο Πρίμο Λέβι. Ήταν εβραϊκής καταγωγής Ιταλός χημικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Τορίνο, όπου το 1937 ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε διάσημο λύκειο του Τορίνου και εγγράφηκε στο τμήμα χημείας του τοπικου Πανεπιστημίου. Τον Νοέμβριο του 1938 τέθηκαν σε ισχύ στην Ιταλία οι ρατσιστικοί νόμοι που επέβαλαν πληθώρα διακρίσεων εις βάρος των Εβραίων της χώρας. Μεταξύ άλλων, απαγορευόταν πλέον στους Εβραίους η εγγραφή στο Πανεπιστήμιο, όμως όσοι ήδη σπούδαζαν, όπως ο Λέβι, μπορούσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Ο Λέβι, λόγω της εβραϊκής καταγωγής του, αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες στο να βρει εισηγητή για τη διπλωματική του. Τελικά αποφοίτησε με άριστα το 1941, αλλά πάνω στο πτυχίο του αναγραφόταν ότι είναι Εβραίος.
Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς άρχισε να εργάζεται σε μία εταιρία εξόρυξης αμιάντου κοντά στο Τορίνο. Η δουλειά του ήταν να βρει μία οικονομική μέθοδο για την εξαγωγή νικελίου από τα υπολείμματα εξόρυξης αμιάντου από το ορυχείο της εταιρείας. Λόγω της εβραϊκής καταγωγής του, είχε προσληφθεί ημιπαράνομα (δεν εμφανιζόταν στις καταστάσεις του προσωπικού). Το 1942, με τη μεσολάβηση ενός παλιού συμφοιτητή του, προσελήφθη σε μία ελβετική φαρμακευτική εταιρία στο Μιλάνο, όπου ήρθε σε επαφή με μέλη αντιφασιστικών οργανώσεων και εντάχθηκε στο παράνομο Κόμμα της Δράσης (Partito d’Azione). Τον Οκτώβριο του 1943 εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση Δικαιοσύνη και Ελευθερία (Giustizia e Libertà) στη Βαλ ντ’ Αόστα (Val d’Aosta). Καθώς όμως, τόσο ο ίδιος όσο και οι σύντροφοί του δεν ήσαν εκπαιδευμένοι, πολύ γρήγορα, τον Δεκέμβριο του 1943, συνελήφθησαν από τη φασιστική αστυνομία και μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο στο Φόσσολι. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1944, 650 Εβραίοι, μεταξύ αυτών και ο Λέβι, στοιβάχτηκαν σε ένα τρένο (50 άνθρωποι σε κάθε βαγόνι) και μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς. Εκεί καταγράφηκε με το νούμερο 174.517 και αμέσως οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Buna-Monowitz, γνωστό ως Άουσβιτς III (Μόνοβιτς), όπου παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωσή του από τον Κόκκινο Στρατό στις 27 Ιανουαρίου του 1945. Από τους 650 Εβραίους που μεταφέρθηκαν εκείνη την ημέρα του Φεβρουαρίου στο Άουσβιτς, τελικά επέζησαν μόλις 20 άτομα.
Παρέμεινε ζωντανός χάρη σε μία σειρά από συγκυρίες. Όπως καταγράφει ο ίδιος, μερικές από τις αιτίες της επιβίωσής του ήσαν οι ακόλουθες: Ήταν μικρόσωμος και αδύνατος από φυσικού του, άρα άντεξε την ασιτία. Γνώριζε σχετικά γερμανικά, είχε σπουδές χημείας κι έτσι βρέθηκε στο κομάντο χημείας. Στάθηκε τυχερός όσες φορές πέρασε από «επιλογή» για τους θαλάμους αερίων. Κατάφερε να μην αρρωστήσει καθ’ όλη τη διάρκεια του ἐγκλεισμού του μέχρι τη φυγή των Γερμανών, οπότε και αρρώστησε από οστρακιά. Βρέθηκε στο αναρρωτήριο του στρατοπέδου κι έτσι γλίτωσε τον βέβαιο θάνατο που επεφύλαξαν οι Γερμανοί σε όσους κρατούμενους πήραν μαζί τους κατά τη φυγή τους.
Μετά την απελευθέρωσή του, έπειτα από μία πολύμηνη περιπλάνηση στην ανατολική Ευρώπη, επέστρεψε στην Ιταλία τον Οκτώβριο του 1945. Έζησε ακόμα 42 χρόνια. Έκανε οικογένεια, εργάστηκε και τελικά αυτοκτόνησε τον Απρίλιο του 1987, πρωτίστως όμως έγραψε για τhν εμπειρία του στο Άουσβιτς.
Στο «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» (πρώτο έργο μιας τριλογίας που θα συμπληρωθεί από την «Ανακωχή» και το «Αυτοί βούλιαξαν και αυτοί σώθηκαν») το συνέθεσε λίγους μήνες μετά την επιστροφή του, δίνοντας μορφή στις προχειρογραμμένες σημειώσεις που κρατούσε εκεί, σαν έναν σύνδεσμό του με τη ζωή, αντιστεκόμενος στην εκμηδένιση. Επειδή, όπως λέει, υπάρχει αυτή η ανάγκη να διηγηθούμε στους άλλους αυτό πυύ ζήσαμε, να τους κάνουμε μάρτυρες της εμπειρίας μας. Το υλικό αυτό έδωσε ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και μαζί μία συγκλονιστική καταγραφή ενός από τα πιοεἐφιαλτικά κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας.
Ο Πρίμο Λέβι, χημικός στο επάγγελμα, δεν έγραψε εκκινούμενος απλώς και μόνον από την αναγκαιότητα που ωθεί έναν συγγραφέα στη συγγραφή. Διαβάζοντας το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» ξεχνάς ότι δεν πρόκειται ακριβώς για λογοτεχνία. Ίσως επειδή δεν σου φαίνεται πιστευτό πως όλα αυτά στ’ αλήθεια συνέβησαν. Και διότι είναι τόσο ωραία γραμμένο. Η ιδέα πως η αφηγηματική πρακτική εδώ δεν είναι διαμεσολαβημένη και ότι ο συγγραφέας δεν επινοεί κανένα από τα φρικτά γεγονότα που αφηγείται, είναι δυσβάσταχτη για τον αναγνώστη, που όσο προχωρά στην ανάγνωση, στοιχειώνεται από αυτόν τον τόσο νηφάλιο λόγο, προορισμένο, όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, όχι για να συντάξει ένα νέο κατηγορητήριο, αλλά για να προσφέρει στοιχεία για μία μελέτη των διαφορετικών -τρομακτικών και αποτρόπαιων- όψεων της ανθρώπινης φύσης.
Στο «Η ανακωχή» αφηγείται την επιστροφή από το στρατόπεδο του θανάτου στον κόσμο των ζωντανών. Το «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» είναι το κατ’ εξοχήν βιβλίο του στοχασμού γύρω από τα στρατόπεδα εξοντώσεως, γραμμένο 40 χρόνια μετά το πρώτο και έναν μόλις χρόνο πριν από την αυτοκτονία του (1987), το 1986. Λαμβάνει εκ των υστέρων χροιά πνευματικής διαθήκης ενός από τους διαυγέστερους Ευρωπαίους στοχαστές που προσέγγισαν το φαινόμενο των ναζιστικών στρατοπέδων εξοντώσεως. Στο τρίτο βιβλίο εξετάζει τον τρόπο, με τον οποίο διαστρέφονται οι πολίτες σε ένα ολοκληρωτικό σύστημα, πολίτες που, υπό άλλες συνθήκες, θα ήσαν «φυσιολογικοί». Βεβαίως ξεχωρίζει τους ανώτερους αξιωματούχους, καθώς προϋπήρχε πολιτική ένταξή τους και ιδεολογική ταύτιση με τις απόψεις του Χίτλερ. Το αποτέλεσμα είναι πως οι ενεχόμενοι από την πλευρά των θυτών προσπαθούν να ανακατασκευάσουν την αλήθεια, οικοδομώντας διαφορετικά τη μνήμη αυτή ή ορισμένοι φτάνοντας ως την πλήρη άρνηση της ύπαρξης των στρατοπέδων εξοντώσεως.
Ο Λέβι πἐθανε στις 11 Απριλίου του 1987. Ο θάνατός του – πτώση από τον 3ο όροφο – θεωρείται αυτοκτονία. Υπέφερε χρόνια από κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες. Οι βιογράφοι του αποδέχονται αυτήν την εκδοχή, την εκδοχή ενός ανθρώπου που επέζησε από το Άουσβιτς, αλλά όχι από το σκοτάδι που τον σημάδεψε εκεί. «Ο Πρίμο δεν πέθανε το 1987. Πέθανε 40 χρόνια νωρίτερα», είχε πει γι’ αυτόν ο βραβευμένος με Νόμπελ και επίσης επιζήσας από το Ολοκαύτωμα, Elie Wiezel.
—
Ἀναλογίσου τό θαῦμα πού εἶναι ἡ ὕπαρξη καί νιῶσε χαρά πού ἔχεις τή δυνατότητα νά τό ἀναλογιστεῖς.
