Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Σαν σήμερα το 1887 γεννήθηκε ο Σρινιβάσα Ραμανουτζάν.
Ο Σρινιβάσα Ραμανουτζάν γεννήθηκε στις 22/12/1887 στο Ερόντε, στην Πολιτεία Μαντράς (σημερινή επαρχία Ταμίλ Ναντού). Η οικογένειά ανήκε στην κάστα των Βραχμάνων και στον λαό των Ταμίλ.
Η πρώτη του επαφή με τα μαθηματικά έγινε στην ηλικία των 10 ετών. Επέδειξε έμφυτη δεξιότητα στο αντικείμενο και του δόθηκαν βιβλία προχωρημένης τριγωνομετρίας, το περιεχόμενο των οποίων κατείχε απόλυτα στην ηλικία των 12 ετών. Κατάφερε ακόμη και να ανακαλύψει δικά του θεωρήματα καθώς επίσης ανακάλυψε ξανά, μόνος του, την Ταυτότητα του Όυλερ. Στο σχολείο επέδειξε ασυνήθιστες μαθηματικές ικανότητες, κερδίζοντας επαίνους και βραβεία. Στην ηλικία των 17 ετών ο Ραμανουτζάν είχε ήδη διεξάγει την προσωπική του έρευνα σχετικά με τους αριθμούς Μπερνούλι και τη σταθερά των Όυλερ-Μασερόνι.
Στον Ραμανουτζάν χορηγήθηκε υποτροφία για να σπουδάσει σε ένα κρατικό κολέγιο, η οποία όμως ακυρώθηκε όταν αυτός απέτυχε στα μαθήματα που δεν είχαν σχέση με τα μαθηματικά. Τότε εντάθηκε σε ένα άλλο κολέγιο, με σκοπό να συνεχίσει την έρευνά του, δουλεύοντας παράλληλα ως υπάλληλος γραφείου για να συντηρηθεί . Το 1912 και το 1913 έστειλε κάποια από τα θεωρήματά του σε τρεις ακαδημαϊκούς στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Ένας εξ αυτών, ο 35χρονος τότε Γκόντφρεϋ Χάρολντ Χάρντυ, διάβασε με έκπληξη και απορία:
«Αγαπητέ κύριε, επιτρέψτε μου να συστηθώ ως υπάλληλος του Λογιστικού Τμήματος της Λιμενικής Αρχής του Μαντράς με ετήσιο μισθό 20 λίρες. Είμαι περίπου 23 ετών. Δεν έχω πανεπιστημιακή μόρφωση, έχω όμως ολοκληρώσει τον συνήθη σχολικό κύκλο σπουδών. Μετά την αποφοίτησή μου αφιέρωσα τον ελεύθερο χρόνο μου στη μελέτη των μαθηματικών. (…)Έχω ασχοληθεί ειδικά με τις αποκλίνουσες σειρές εν γένει και τα συμπεράσματά μου έχουν χαρακτηριστεί από τους εδώ μαθηματικούς “εντυπωσιακά”. Θα σας παρακαλέσω να διαβάσετε τις εργασίες που εσωκλείω. Δεδομένου ότι είμαι φτωχός, σε περίπτωση που πειστείτε ότι περιέχουν κάτι άξιο λόγου, θα ήθελα τα θεωρήματά μου να δημοσιευθούν. Μην έχοντας καμμία πείρα, θα εκτιμούσα ιδιαίτερα την οποιαδήποτε συμβουλή σας. Ζητώ συγγνώμη για την ενόχληση».
Ο Χάρντυ την εποχή εκείνη εθεωρείτο ως ένας από τους καλύτερους ειδικούς στον απειροστικό λογισμό και τη θεωρία των αριθμών. Λόγω της θέσης του, λάμβανε πολλές παρόμοιες επιστολές. Μία επιστολή τέτοιου είδους θα άφηνε αδιάφορο τον Χάρντυ αν δεν περιείχε μία σειρά από ενδιαφέροντες μαθηματικούς τύπους. Ο Χάρντυ εντυπωσιάστηκε και καταπιάστηκε με τη μελέτη και την κατανόηση των μαθηματικών αποτελεσμάτων που περιείχε η επιστολή. Αρκετά από αυτά τα αποτελέσματα ήταν νέα, ενώ συχνά έμοιαζαν και απολύτως δυσνόητα, τουλάχιστον ως προς τον «αποδεικτικό» συλλογισμό που τα στήριζε. Η απόδειξη, με την αυστηρή έννοια του όρου (αυτή που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη συμβολή της αρχαίας ελληνικής μαθηματικής επιστήμης στον τρόπο, με τον οποίο κάνουμε μαθηματικά σήμερα), ήταν άγνωστη στον Ραμανουτζάν. Οι «αποδείξεις» του ήταν απολύτως ιδιόμορφης φύσεως και στηρίζονταν κυρίως στη διαίσθησή του, που τον οδηγούσε πάντοτε σε μία σειρά «περίεργων» βημάτων στο πλαίσιο μιας εντελώς δικής του συλλογιστικής. Ο Χάρντυ έδωσε τα χειρόγραφα του Ραμανουτζάν στον συνάδελφο του Τ. E. Λίτλγουντ, για να τα μελετήσει. Ο Λίτλγουντ εντυπωσιάστηκε από τη μαθηματική ιδιοφυΐα του Ραμανούτζαν. Ο Χάρντυ, αναγνωρίζοντας το υψηλό επίπεδο της δουλειάς του, οργάνωσε και μεθόδευσε την πρόσκληση του Ραμανουτζάν στο Κολέγιο Τρίνιτυ του Κέμπριτζ. Ύστερα από μία πρώτη πρόσκαιρη άρνηση, ο Ραμανουτζάν δέχτηκε να πάει στο Κέμπριτζ, όπου έφτασε τον Απρίλιο του 1914.
Ο Ραμανουτζάν πέρασε σχεδόν πέντε χρόνια στο Κέμπριτζ όπου συνεργαζόταν με τον Χάρντυ και τον Λίτλγουντ και εξέδωσε μερικά από τα ευρήματά του. Οι προσωπικότητες του Χάρντυ και του Ραμανουτζάν διέφεραν έντονα. Η συνεργασία τους ήταν ένα κράμα διαφορετικής κουλτούρας, απόψεων και τρόπου εργασίας. Ο Χάρντυ ήταν άθεος και ένθερμος υποστηρικτής της μαθηματικής απόδειξης και της μαθητικής αυστηρότητας, εν αντιθέσει με τον Ραμανουτζάν, ο οποίος ήταν ένας βαθιά θρησκευόμενος άνδρας και στηριζόταν έντονα στη διαίσθησή του. Την περίοδο στην οποία ο Ραμανουτζάν βρισκόταν στην Αγγλία, ο Χάρντυ προσπάθησε σκληρά να του αναπληρώσει μορφωτικά κενά, χωρίς όμως να παρεμποδίσει την έμπνευσή του. Τον Οκτώβριο του 1918, ήταν ο πρώτος Ινδός που εκλέχθηκε στο Τρίνιτυ Κόλετζ του Κέμπριτζ.
Ο αριθμός 1729 είναι γνωστός ως ο αριθμός Χάρντυ-Ραμανουτζάν λόγω ενός γνωστού ανεκδότου του Χάρντυ, που αφορά μια επίσκεψη που έκανε στο νοσοκομείο όπου βρισκόταν ο Ραμανουτζάν. Συγκεκριμένα ο Χάρντυ γράφει:
«Θυμάμαι μια φορά που πήγαινα να τον επισκεφτώ στο Putney επειδή ήταν άρρωστος. Είχα πάρει ένα ταξί με το νούμερο 1729 και σχολίασα πως ο αριθμός αυτός μου φαινόταν αρκετά βαρετός και πως ήλπιζα αυτό να μην αποτελούσε κάποιον άσχημο οιωνό. “Όχι”, μου απάντησε “είναι ένας πολύ ενδιαφέρων αριθμός, είναι ο μικρότερος αριθμός που μπορεί να εκφραστεί ως το άθροισμα δύο κύβων με δύο διαφορετικούς τρόπους.”»
Τα χρόνια του Κέμπριτζ υπήρξαν παραγωγικά για τον Ραμανουτζάν, αλλά δεν διήρκεσαν πολύ. Το κλίμα στο Λονδίνο, αλλά και οι δυσκολίες εξαιτίας του 1ου παγκοσμίου πολέμου, έβλαψαν τη φιλάσθενη κράση του. Φανατικός λόγω θρησκευτικής πίστης χορτοφάγος, πάσχιζε να βρει λαχανικά και φρούτα για τη διατροφή του. Η τροφή ήταν περιορισμένη και σε κακή ποιότητα. Με την απειλή του υποσιτισμού και την άρνηση χρήσης παπουτσιών στην ψυχρή Αγγλία, ο Ραμανουτζάν επιδείνωσε δραματικά την υγεία του. Μετά από αλλεπάλληλες εισαγωγές σε νοσοκομεία στην Αγγλία, ο Ραμανουτζάν, ακολουθώντας ιατρική σύσταση, επέστρεψε στην Ινδία στις αρχές του 1919. Πέθανε εκεί στις 26 Απριλίου του 1920.
Ο Ούγγρος μαθηματικός Πολ Έρντος μετέφερε τις προσωπικές αξιολογήσεις του Χάρντυ σχετικά με μαθηματικούς. «Υποθέτοντας ότι αξιολογούμε τους μαθηματικούς με βάση το καθαρό ταλέντο σε μια κλίμακα από το 0 έως το 100, ο Χάρντυ βαθμολογούσε τον εαυτό του με 25, τον Λίτλγουντ με 30, τον Ντάβιντ Χίλμπερτ με 80 και τον Ραμανουτζάν με 100.»
Το 2015 γυρίστηκε η ταινία «Ο άνθρωπος που γνώριζε το άπειρο», βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Robert Kanigel. Ο Ντεβ Πατέλ στον ρόλο του Ραμανουτζάν και ο Τζέρεμυ Άιρονς στον ρόλο του Χάρντυ συγκλονίζουν με τον τρόπο που αποδίδουν αυτούς τους χαρακτήρες, αλλά και την ιδιόρρυθμη σχέση τους.
