Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Σαν σήμερα, 11 Δεκεμβρίου, το 1882 γεννήθηκε ο Μαξ Μπορν. Ήταν Γερμανός φυσικομαθηματικός και πανεπιστημιακός καθηγητής. Υπήρξε από τους πρωτοπόρους της κβαντομηχανικής, του τομέα της Φυσικής που μελετά τη συμπεριφορά της ύλης σε ατομικό και υποατομικό επίπεδο. Μαθητές του υπήρξαν μεγάλα ονόματα της Φυσικής, όπως ο «πατέρας της ατομικής βόμβας» Ρόμπερτ Οππενχάιμερ, ο «πατέρας της υδρογονοβόμβας» Έντουαρντ Τέλλερ και ο πρωτοπόρος της κβαντομηχανικής Βέρνερ Χάιζενμπεργκ.
Ο Μπορν γεννήθηκε στο Μπρεσλάου της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (νυν Βρότσλαβ Πολωνίας) και ήταν ένα από τα δύο παιδιά του καθηγητή ιατρικής Γκούσταβ Μπορν. Σπούδασε μαθηματικά και φυσική κατά σειρά στα πανεπιστήμια Μπρεσλάου, Χαϊδελβέργης, Ζυρίχης και Γκαίτιγκεν. Τον Ιούλιο του 1906 πήρε το διδακτορικό του στα μαθηματικά με άριστα. Μέχρι το τέλος του 1913 ο Μπορν είχε δημοσιεύσει 27 ερευνητικές εργασίες. Το 1914 δέχθηκε μία επιστολή από τον Μαξ Πλανκ, ο οποίος του εξηγούσε ότι μία νέα έδρα έκτακτου καθηγητή στη θεωρητική φυσική είχε δημιουργηθεί στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Η έδρα είχε προσφερθεί στον Μαξ φον Λάουε, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης, αλλά εκείνος είχε απορρίψει την προσφορά. Ο Μπορν δέχθηκε. Αλλά ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη ξεσπάσει και λίγο μετά την άφιξή του στο Βερολίνο το 1915, ο Μπορν κατατάχθηκε αρχικά σε μία μονάδα σηματωρών και μετά στην Artillerie-Prüfungs-Kommission, την επιτροπή ερευνών πυροβολικού του γερμανικού στρατού στο Βερολίνο.
Στο Βερολίνο ο Μπορν συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Αϊνστάιν, η οποία θα διαρκούσε ισοβίως. Ο Αϊνστάιν έγινε τακτικός επισκέπτης στο σπίτι των Μπορν. Λίγες ημέρες μετά τη λήξη του πολέμου ο Μπορν απολύθηκε από τον στρατό και ξεκίνησε για την έδρα στο Βερολίνο. Όμως πριν ακόμα φθάσει στο Βερολίνο, ο φον Λάουε είχε αλλάξει γνώμη και επικοινώνησε μαζί του ώστε να ανταλλάξουν θέσεις. Ο Μπορν δέχθηκε και πάλι, και έτσι τον Απρίλιο του 1919 έγινε τακτικός πλέον καθηγητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης. Αλλά και εκει δέχθηκε κρούση από το παλιό του πανεπιστήμιο του Γκαίτινγκεν, που ζητούσε διευθυντή για το Ινστιτούτο Φυσικής. Ο Μπορν ζήτησε τη γνώμη του Αϊνστάιν, ο οποίος τον συμβούλεψε: «Η θεωρητική φυσική θα ευδοκιμήσει εκει που θα συμβεί να είσαι εσύ: δεν υπάρχει άλλος Μπορν στη Γερμανία σήμερα.» Έτσι το 1921 ο Μαξ Μπορν διορίστηκε καθηγητής της Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτινγκεν και το ίδιο έτος διατύπωσε έναν εξαιρετικά ακριβή ορισμό της θερμότητας, ο οποίος αποτέλεσε την πλέον ικανοποιητική μαθηματική έκφραση του πρώτου αεροδυναμικού νόμου. Το1926, όταν ο μαθητής του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ διατύπωσε τους πρώτους νόμους της κβαντικής θεωρίας, ο Μπορν συνεργάστηκε μαζί του για την επαρκή μαθηματική περιγραφή τους. Λίγο αργότερα, μετά την ανάπτυξη από τον Έρβιν Σραίντινγκερ της ομώνυμης κυματοσυνάρτησης, ο Μπορν απέδειξε ότι η λύση της έχει στατιστική έννοια. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933, ο Μπορν παύθηκε από τα πανεπιστημιακά του καθήκοντα λόγω της εβραϊκής καταγωγής του και αναγκάστηκε να εκπατριστεί στην Αγγλία, όπου διορίστηκε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Το 1936 αναγορεύτηκε καθηγητής της φυσικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και τρία χρόνια αργότερα απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα. Το 1953 επέστρεψε στη Γερμανία (Δυτική Γερμανία τότε) και εγκαταστάθηκε στην πόλη Μπαντ Πίρμοντ της Κάτω Σαξονίας, όπου και συνέχισε το επιστημονικό του έργο. Το 1954 τιμήθηκε από κοινού με τον συμπατριώτη του φυσικό Βάλτερ Μπότε με το Νόμπελ Φυσικής για τη βασική έρευνά του στην κβαντομηχανική και ιδιαίτερα για τη στατιστική ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης. Στις 9 Ιουλίου 1955, μαζί με άλλους 10 επιστήμονες υπέγραψε την έκκληση των Μπέρτραντ Ράσελ και Αλβέρτου Αϊνστάιν για τους κινδύνους από τη διάδοση και χρήση των πυρηνικών όπλων («Μανιφέστο Ράσελ – Αϊνστάιν»).
Ο Μαξ Μπορν πέθανε στο Γκαίτινγκεν της τότε Δυτικής Γερμανίας στις 5 Ιανουαρίου 1970, σε ηλικία 87 ετών. Ήταν νυμφευμένος με τη Χέντι Έρενμπεργκ (1891-1972), με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Εγγονή του είναι η γνωστή Βρετανοαυστραλή τραγουδίστρια Ολίβια Νιούτον– Τζον.
