του Λάζαρου Γεροφώτη
Η περίπτωση Γιάννης Οικονομίδης στο Ελληνικό σινεμά μας απασχολεί τα τελευταία 21 χρόνια, όταν το 2002 έκανε την πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης η ταινία “Σπιρτόκουτο”. Με το “Σπιρτόκουτο” ο Γ. Οικονομίδης εισήγαγε ένα νέο είδος στον ελληνικό κινηματογράφο, το δικό του είδος, όπου κυριαρχούν ο ωμός ρεαλισμός και η αποτύπωση της λαϊκής μικρομεσαίας ελληνικής οικογένειας με όλες τις παθογένειες της, οι καθημερινοί χαρακτήρες της διπλανής πόρτας ή του ίδιου μας του σπιτιού, η παρανομία και η λαμογιά του νεοέλληνα και διάλογοι και ατάκες που σου ανατινάζουν τον εγκέφαλο, με τα βρισίδια και τα ουρλιαχτά να είναι σε μία συνεχόμενη λούπα. Οι ερμηνείες σε όλες του τις ταινίες είναι τόσο πειστικές από όλους τους ηθοποιούς (επαγγελματίες και “ερασιτέχνες”), σε βαθμό που νομίζεις ότι παρακολουθείς τον γείτονα σου ή αν κοιταχτείς στον καθρέφτη ίσως και τον ίδιο σου τον εαυτό.
Στις 3 πρώτες του ταινίες “Σπιρτόκουτο” (2002), “Η ψυχή στο στόμα” (2006), “Μαχαιροβγάλτης” (2010), τα τεχνικά μέσα που χρησιμοποιεί πενιχρά (κυρίως στο Σπιρτόκουτο και Στην ψυχή στο στόμα) και η παραγωγή βασίζεται στην αγάπη του ίδιου και των συνεργατών του για το σινεμά. Είναι ίσως ο πρώτος που μας παρουσιάζει την τοξικότητα και τις παθογένειες της σύγχρονης “αγίας” Ελληνικής οικογένειας (λίγο πριν τον Κυνόδοντα του Λάνθιμου). Σε όλες του τις ταινίες, ένα από τα θέματα που θίγονται είναι αυτό της “τοξικής αρρενωπότητας”, μία φράση που το 2002, το 2006 ή ακόμα και το 2010 ακόμα ήταν άγνωστη στην ελληνική κοινωνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην 2η ταινία του “Η ψυχή στο στόμα” είναι η υποτίμηση και ο εξευτελισμός του γυναικείου φύλου μέσω αντρικών συζητήσεων στον χώρο εργασίας, όπου δύο από τους κεντρικούς χαρακτήρες καυχιούνται για το πως ο άντρας είναι κυρίαρχος πάνω στην γυναίκα του και ακολουθούν σκηνές σκληρές, σχεδόν βιασμού μίας γυναίκας σ’ ένα υποτιθέμενο σεξ με συναίνεση που μοιάζουν βγαλμένες από τηλεοπτικό δελτίο του σήμερα.
Στον κινηματογραφικό κόσμο του Οικονομίδη, προφητικά υπάρχουν στοιχεία και χαρακτήρες, όπως ο ρατσισμός για τους μετανάστες, ο σεξισμός και γενικότερα η αποτύπωση του ακροδεξιού “ελληνάρα” που συνεχίζει ακόμα και σήμερα να είναι μία πληγή της κοινωνίας μας (όπως είδαμε και της Ελληνικής Βουλής). Στον “Μαχαιροβγάλτη”, ο Οικονομίδης ρίχνει τις εντάσεις (χωρίς φυσικά να λείπουν ξεσπάσματα βίας και βωμολοχίας), η σήψη και η παρακμή αποτυπώνονται με σιωπές και βλέμματα, σε ένα ασπρόμαυρο σκηνικό χωρίς χρώμα. Οι εργασιακές σχέσεις και οι μεροκαματιάρηδες παρουσιάζονται στις ταινίες του Οικονομίδη με εικόνες σκληρές, βίαιες και απάνθρωπες (χαρακτηριστική και σοκαριστική η σκηνή στο “Μικρό Ψάρι” με την απόλυση μίας εργάτριας από το εργαστήριο ψωμιού), λες κι έβαλε κάποιος μια κάμερα να καταγράφει σε κάποιο εργοστάσιο ή μία επιχείρηση με αφεντικά – δυνάστες, σαν αυτά που πηγαίνουν τα Χριστούγεννα τους υπαλλήλους στα ΑΤΜ για να τους δώσουν πίσω το δώρο.
Στο “Μικρό Ψάρι” (2016), ο Οικονομίδης ωριμάζει κινηματογραφικά, η παραγωγή μεγαλώνει, χωρίς όμως να χάνεται η αισθητική που χαρακτηρίζει τις ταινίες του και με αναφορά στο κινηματογραφικό είδος του φιλμ νουάρ. Ο Βαγγέλης Μουρίκης, μόνιμος πρωταγωνιστής στις ταινίες του Οικονομίδη από την “Ψυχή στο στόμα” κι έπειτα, δίνει μία από τις σπουδαιότερες ερμηνείες του στον κινηματογράφο.
“Η Μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς” (2020), είναι η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στους κινηματογράφους του Οικονομίδη, όπου έπαιξε στα θερινά το καλοκαίρι του 2020, αμέσως μετά τον πρώτο εγκλεισμό λόγω της πανδημίας. Πρόκειται για μία μαύρη κωμωδία με φόντο την ελληνική επαρχία, που δεν ξεφεύγει από την ματιά του σκηνοθέτη σε σχέση με τις προηγούμενες δημιουργίες του. Απιστία, σκυλάδικα, υπόκοσμος και η Ελληνίδα Μάνα να είναι σε κυρίαρχη θέση (με την εξαιρετική ερμηνεία της Βασιλικής Καλλιμάνη), στην τελευταία μέχρι τώρα δημιουργία του σκηνοθέτη.
Οι κινηματογραφικές επιρροές του Οικονομίδη πολλές. Από τις ταινίες του Θ. Αγγελόπουλου, στο “Από την άκρη της πόλης” του Κ. Γιάνναρη, την “Ευδοκία” του Α. Δαμιανού, μέχρι τους αδερφούς Κοέν. Ο ίδιος με τις ταινίες του και το είδος που δημιούργησε στον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο, επηρέασε αρκετούς νέους κινηματογραφιστές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Φωκίωνα Μπόγρη κυρίως με τις ταινίες “Κάθαρση” (2009) και “Πρόστιμο” (2021).
Μετά τη θεατρική μεταφορά σε μορφή μιούζικαλ την σεζόν που πέρασε του “Σπιρτόκουτου”, αναμένουμε πλέον τα γυρίσματα της επόμενης ταινίας του Οικονομίδη στις αρχές του 2024.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε 3 από τις 5 μεγάλου μήκους ταινίες του στο Ertflix, μέχρι τα τέλη του Αυγούστου.
- Σπιρτόκουτο (2002)
Υπόθεση:
“Το οικογενειακό μακελειό με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη, ιδιοκτήτη καφετέριας, δεν αργεί να ξεσπάσει, και σε μια μέρα μέσα όλα τινάζονται στον αέρα. Το διαμέρισμα στον Κορυδαλλό, μετατρέπεται σε πεδίο μάχης, η βία χτυπάει κόκκινο, τα πρόσωπα μπαινοβγαίνουν στο “σπιρτόκουτο” με τη θερμοκρασία της απόγνωσής τους. Η σύζυγος, Μαρία, τα παιδιά-λουλούδια, το υπόλοιπο σκυλολόι, όλοι εναντίον όλων, και στη μέση ο φωνακλάς pater familias. Καθώς έρχεται η νύχτα, η “αγία ελληνική οικογένεια” καταρρέει. Ο δεύτερος γύρος αρχίζει, η κτηνωδία σερβίρεται σε ακόμα μεγαλύτερες δόσεις και η πτώση του Δημήτρη μοιάζει να μην έχει τέλος…”.
ΦΕΣΤΙΒΑΛ/ΒΡΑΒΕΙΑ:
· Βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου 2003
· Συμμετοχή Montreal World Film Festival 2003
· Συμμετοχή Pusan International Film Festival 2003
· Συμμετοχή International Film Festival of India New Delhi 2003
Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης
Σενάριο: Γιάννης Οικονομίδης, Λένια Σπυροπούλου
Πρωταγωνιστούν: Ερρίκος Λίτσης, Ελένη Κοκκίδου, Κώστας Ξυκομηνός, Γιάννης Βουλγαράκης, Ιωάννα Ιβανούδη, Σταύρος Γιαγκούλης, Αγγελική Παπούλια, Σεραφίτα Γρηγοριάδου
*διαθέσιμο έως 29.8.2023
**Η ταινία προβάλλεται, όπως ακριβώς προβλήθηκε πριν 20 χρόνια στους κινηματογράφους.
- Μαχαιροβγάλτης (2010)
“Ο Νίκος περνάει τεμπέλικα τις μέρες του στην επαρχία χωρίς παρόν και χωρίς μέλλον. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο θείος του τον παροτρύνει να εγκαταλείψει το χωριό και να πάει στην Αθήνα. Του προσφέρει διαμονή, διατροφή και μια εύκολη δουλειά. Ο Νίκος δέχεται, για να βρεθεί άξαφνα μπλεγμένος σε μια παράξενη κατ` οίκον εργασία. Στην απομόνωση ενός «γκρίζου» προαστίου της πόλης, με μόνη παρέα τον θείο και τη θεία του, οι ισορροπίες ανάμεσα στους τρεις αρχίζουν ν` αλλάζουν…”
ΦΕΣΤΙΒΑΛ/ΒΡΑΒΕΙΑ:
Επτά βραβεία από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου (2011):
- Βραβείο Μεγάλου Μήκους Ταινίας· Βραβείο Σκηνοθεσίας· Βραβείο Σεναρίου· Βραβείο Φωτογραφίας· Βραβείο Μοντάζ· Βραβείο Σκηνογραφίας· Βραβείο Ήχου
Στις 10 Οκτωβρίου 2010 η ταινία έκανε πρεμιέρα στο διεθνές φεστιβάλ του Pusan στη Νότια Κορέα
Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης
Σενάριο: Γιάννης Οικονομίδης, Δωρής Αυγερινόπουλος
Πρωταγωνιστούν: Στάθης Σταμουλακάτος, Βαγγέλης Μουρίκης, Μαρία Καλλιμάνη, Γιάννης Βουλγαράκης, Κώστας Ξυκομηνός, Ερρίκος Λίτσης, Γιάννης Αναστασάκης, Αναστασία Κρίτση, Νικολίτσα Ντρίζη, Κώστας Σειραδάκης
*διαθέσιμο έως 29.8.2023
- Η Μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς (2020)
“Σε μια μικρή πόλη της Ελλάδας, όταν το ερωτικό πάθος διασταυρώνεται με την απληστία για το χρήμα, τα πτώματα αρχίζουν να στοιβάζονται το ένα μετά το άλλο και η “Ωραία Κοιμωμένη” Όλγα δεν θα μάθει ποτέ από τι πραγματικά έχει γλιτώσει… ”.
ΦΕΣΤΙΒΑΛ/ΒΡΑΒΕΙΑ:
Η ταινία ήταν υποψήφια για 15 Βραβεία Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, το οποίο αποτελεί αριθμό ρεκόρ. Κέρδισε ένα βραβείο, το β΄ γυναικείου ρόλου για τη Βασιλική Καλλιμάνη
Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης
Σενάριο: Γιάννης Οικονομίδης, Χάρης Λαγκούσης, Δημοσθένης Παπαμάρκος
Πρωταγωνιστούν: Βασίλης Μπισμπίκης, Βίκυ Παπαδοπούλου, Γιάννης Τσορτέκης, Στάθης Σταμουλακάτος, Βαγγέλης Μουρίκης, Βασιλική Καλλιμάνη
*διαθέσιμο έως 29.8.2023
