Γράφει η Λίνα Συμεωνίδου
Μια άγνωστη Θεσσαλονίκη μέσα από την ιστορία ενός καφενείου
Ένα ένα, σιγά σιγά, τα καφενεία της Θεσσαλονίκης γίνονται μια μακρινή ανάμνηση ενώ, όπου συνεχίζουν και υπάρχουν ακόμα, θεωρούνται από πολλούς, ως μια γραφική πινελιά στο τοπίο. Στην πραγματικότητα, τα καφενεία υπήρξαν κάτι παραπάνω από ένας τόπος κατανάλωσης καφέ. Ο χώρος του καφενείου συνυφαίνει τις σχέσεις των ανθρώπων, γεννά ιδέες, συμπεριφορές και έχει άμεση σχέση με τον πολιτισμό του τόπου.
Το καφενείο Καφαντάρη, το οποίο χάρισε το όνομα του στην ευρύτερη περιοχή, δεν ήταν ένα απλό καφενείο. Αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας της πόλης και του λαού της. Αρκετοί, θεωρούν ότι ο κόσμος του καφενείου και το αποτύπωμα του στην κοινωνία, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, κάτι που δεν είναι αληθές γιατί δεν κατανοούν ότι μπορεί να έχει μεταβληθεί και να έχει αλλάξει φαινομενικώς, όμως δεν έχει εξαλειφθεί. Το καφενείο Καφαντάρη, κουβαλάει μια ιστορία ενός αιώνα που ξεπερνάει τα σύνορα του κτηρίου στο οποίο στεγαζόταν.
Η ιστορία πίσω απ’ το καφενείο Καφαντάρη
Ο Καφαντάρης ήταν γνωστός μπράβος και αρχηγός της περιοχής της Μπάρας. Η πλέον ξεχασμένη, κατά το ευρύ κοινό, περιοχή της Μπάρας ξεκινούσε από τον Βαρδάρη και έφτανε μέχρι τον σταθμό των τρένων. Ήταν, η συνοικία του αγοραίου έρωτα, τα κόκκινα φανάρια, εκτός των δυτικών τειχών της Θεσσαλονίκης, εκεί οπού τα σπίτια ήταν όλα χαμηλά και σπανίως συναντούσες κανένα διώροφο. Η Μπάρα ήταν μια πραγματικά επικίνδυνη περιοχή που όλων των ειδών η παρανομίες ανθούσαν. Γνώρισε μεγάλη ακμή σε περιόδους πολέμου, κατά το 1912 με 1918 και από τις αρχές τις κατοχής μέχρι την λήξη του εμφυλίου, με την έλευση των συμμάχων και τον εμπόρων.
Το καφενείο Καφαντάρη, που παίρνει και διατηρεί όλα τα χρόνια το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη, βρίσκεται ακριβώς έξω από την Ληταία Πύλη, (το Καφαντάρη υπάρχει ακόμα, η Ληταία Πύλη πάλι, όχι) και ξεκινάει να λειτουργεί κάπου μετά το 1920 ως καφενείο και κέντρο διασκέδασης, όπως και τα περισσότερα μαγαζιά εκείνη την εποχή. Από εκεί, πέρασαν και μεγάλα ονόματα του τότε μουσικού στερεώματος, όπως ο Βαμβακάρης, ο Τσιτσάνης κι ο Μπάτης.
Ο Καφαντάρης ήταν ένα από τα πολλά «καλόπαιδα» της εποχής, που εκτός από ιδιοκτήτης καφενείου και μπράβος, ήταν και προστάτης των γυναικών της Μπάρας. Η χάρη του όμως, έμελλε να φτάσει ακόμη παραπέρα, καθώς, υπήρξε ταγματασφαλίτης στην κατοχή, μαυραγορίτης, λαθρέμπορος και πρόθυμος χαφιές της ασφάλειας, ελέγχοντας την πιάτσα από όλες τις μεριές. Φαίνεται, πως δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα από το παρελθόν μέχρι σήμερα, όσον αφορά τη δράση του υπόκοσμου και την εμπλοκή του κράτος με αυτήν.
Στο καφενείο, μαζεύονταν χαρτοπαίχτες, έμποροι, περαστικοί και εργάτες για να ξαποστάσουν, να πιούν καφέ ή να μεθύσουν και να έρθουν σε μια ιδιόμορφη τριβή και μια ανταλλακτική συναλλαγή.
Στα καφενεία επίσης, ανέκαθεν η πολιτική συζήτηση καταλάβανε μεγάλο κομμάτι της αλληλεπίδρασης για τους θαμώνες, που ήταν υψίστης σημασίας για αυτούς ο «ψευδό-πολιτικός» τους βίος. Άλλοτε το καφενείο ανύψωνε το αίσθημα του πολίτη και γεννούσε εξεγέρσεις και άλλοτε συγκάλυπτε και απενοχοποιούσε τα κακώς κείμενα. Καθένας, από τους τακτικούς πελάτες, που έμπαινε στο καφενείο έπαιρνε τον ρόλο του και ξεκινούσαν οι αγώνες ευφυολογημάτων, οι καβγάδες και τα κεράσματα. Αν και, παραδοσιακά τα καφενεία απευθύνονται αποκλειστικά σε άντρες, οι γυναίκες δεν έμεναν ανεπηρέαστες από τα γεγονότα και τις εξελίξεις που γεννούσε το καφενείο και ο κόσμος του. Μη ξεχνάμε, ότι στην Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου δε συναντούσες καφετέριες κάθε δεύτερο τετράγωνο, για αυτό και ήταν χώρος ενοποιητικός και φορέας κοινωνικών εξελίξεων.
Το τέλος του Καφαντάρη είναι άγνωστο, υπάρχουν μόνο εικασίες και φήμες. Κάποιοι, λένε ότι τον σκότωσε το Ε.Α.Μ άλλοι, πως τον μαχαίρωσαν έξω από το καφενείο, πράγμα διόλου απίθανο καθώς ο προνοητικός Καφαντάρης είχε διαμορφώσει μια κρυψώνα στο μαγαζί του στο υπόγειο του καφενείου, που λίγοι γνώριζαν, ενώ υπάρχει και θεωρία που λέει ότι πέθανε πλήρης ημερών μετά την κατοχή.
Παρά τον θάνατο του όμως, το καφενείο συνέχισε να λειτουργεί για πολλά χρόνια μετά, μέχρι το 2019 όπου και έκλεισε. Σήμερα, αν περάσει κάνεις από την αρχή της Αγίου Δημητρίου, επί της Αρκαδιουπόλεως, στο εμβληματικό αυτό κτήριο, που η ιστορία του ξεπερνά τη δική μας μνήμη, θα δει να λειτουργεί κατάστημα BaristArt που φέρει την επιγραφή «Καφαντάρη» ως φόρο τιμής.
Μπορεί, τα σπίτια της Μπάρας να κλείσανε και να μεταφέρθηκαν έξω από το σιδηροδρομικό σταθμό στην περιοχή των Σφαγείων ή να μετατράπηκαν σε κυριλέ «μασατζίδικα», καθώς οι λασπόδρομοι να καλύφθηκαν με στρώσεις επί στάσεων πίσσας και τσιμέντου όμως, ο Βαρδάρης, η Ξηρόκρηνη και οι γύρο από την λεωφόρο Λαγκαδά περιοχές, παρέμειναν κακόφημες φτωχογειτονιές.
Αν περάσεις βραδάκι από την Γιαννιτσών, θα δεις τα παστωμένα πρόσωπα των γυναικών που κάνουν πιάτσας και αν είσαι αρκετά γενναίος, λίγο τρελός και πολύ παρατηρητικός για να επισκεφθείς την πρα-Βαρδάρια περιοχή, ως πεζός, η εικόνα που θα αποκομίσεις μάλλον, θα σου θυμίσει πολλά από την εποχή της ξεχασμένης Μπάρας και του -εδώ που τα λέμε- λαμόγιου Καφαντάρη. Τα αλισβερίσια, η πορνεία, η προστασία, και όλων των ειδών οι παράνομες δοσοληψίες είναι πράγματα γνώριμα και σε εμάς, αναλλοίωτα στο χρόνο.
Τα μεγέθη και τα ονόματα της πιάτσας μπορεί να αλλάξαν αλλά, η πιάτσα παραμένει ίδια, σκληρή και διαστροφικά γοητευτική.
Είτε μας αρέσει να το ακούμε, είτε όχι, ο Καφαντάρης, ο κόσμος της Μπάρας, ο υπόκοσμος, ο εκτός των άλλοτε λίθινων, σήμερα πλασματικών τειχών κόσμος, είναι ένα μέρος της ιστορίας που ακόμα γράφεται και διαπλάθει την ενιαία ταυτότητα της πόλης μέσα από καθημερινές, χρόνιες ζυμώσεις του κόσμου με τον «υπόκοσμο». Και εμείς οφείλουμε να κοιτάμε την ιστορία κατάματα που δυστυχώς δε χωράει στις λίγες γραμμές ενός άρθρου.
