γράφει η Φανή Χατζή
Μικρά Πράγματα σαν κι αυτά, Claire Keegan, Μεταίχμιο, Μτφρ: Μαρτίνα Ασκητοπούλου
Εάν ψάχνετε το βιβλίο που θα χαρίσετε στους αγαπημένους σας τις γιορτές, σας έχουμε τη λύση. Το «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά», η ολιγοσέλιδη νουβέλα της πολυβραβευμένης Claire Keegan, που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια των εορτών και μας μεταφέρει στη χιονισμένη ιρλανδική επαρχία, είναι το ιδανικό δώρο.
Η Ιρλανδή συγγραφέας συστήθηκε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το Νοέμβρη του 2022 με τη μετάφραση του εν λόγω έργου από τη Μαρτίνα Ασκητοπούλου και τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Το εκδοτικό ενδιαφέρον γύρω απ’ το όνομά της οφείλεται σίγουρα στη θέση που κατέλαβε το βιβλίο στη βραχεία λίστα του Βραβείου Booker για το 2022, ωστόσο η ποιότητα του περιεχομένου του επιβεβαιώνουν την επιλογή. Μέσα σε ένα χρόνο, οι εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφόρησαν επίσης την παλιότερη νουβέλα της «Τα τρία φώτα», που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο ως «The quiet girl», καθώς και το πιο πρόσφατο έργο της, «Πολύ αργά πια».
Η Keegan αφιερώνει το έργο της «στις γυναίκες και τα παιδιά που υπέφεραν τόσα χρόνια… στα πλυσταριά της Μαγδαληνής της Ιρλανδίας», παραπέμποντας στη μακρόχρονη (1920-1996) λειτουργία ασύλων υπό το καθεστώς της Καθολικής Εκκλησίας, στα οποία εισέρχονταν ανήλικα «περιπεσόντα» κορίτσια, συνήθως λόγω κάποιας εγκυμοσύνης, προκειμένου να αναμορφωθούν και να επανενταχτούν στην κοινωνία. Σε αντίθεση με την κατ’ επίφαση λειτουργία τους, τα πλυσταριά θύμιζαν στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και, παράλληλα, συγκάλυπταν ένα παράνομο δίκτυο υιοθεσίας. Την διαιώνιση της καλοστημένης και επικερδούς επιχείρησης των πλυσταριών εξασφάλισε η Καθολική εκκλησία, με την ανοχή της εκάστοτε Κυβέρνησης. Η Claire Keegan, ωστόσο, εστιάζει εδώ σε έναν τρίτο μηχανισμό συντήρησης αυτού του καθεστώτος: τη σιωπηρή ανοχή της κοινωνίας.
Περιηγούμαστε σε εικόνες κανονικότητας ενός ιρλανδικού χωριού που αναμένει τα Χριστούγεννα σε κλίμα εορταστικής κατάνυξης. Σύντομα η αφήγηση εστιάζει στον Μπηλ Φέρλονγκ, εργατικό προμηθευτή καυσόξυλων και οικογενειάρχη, χαίροντα εμπιστοσύνης και πατέρα πέντε κοριτσιών. Το επάγγελμα του ως ξυλεμπόρου και οι παραδόσεις που πρέπει να εκτελέσει στην περίοδο των γιορτών επιτρέπει στον Μπηλ να «εισέρχεται» στα σπίτια των ανθρώπων. Εκεί εξασκεί την παρατηρητικότητά του, συγκρίνει τη ζωή του με άλλες, λιγότερο προνομιούχες ζωές και εξοπλίζεται με ενσυναίσθηση που, στη συνέχεια, θα του φανεί χρήσιμη.
Μέσα από την παρατηρητική ματιά του Φέρλονγκ διαγράφονται οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της περιοχής αυτής του ιρλανδικού χάρτη. Οι εικόνες επαιτείας, ανεργίας και μετανάστευσης που μεταφέρει ο Μπηλ προδίδουν την οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1980, ενώ η αναφορά στο συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο του κειμένου (1985) υπονοεί μια περίοδο πολιτικής έντασης, η οποία εδώ βρίσκεται στο υπόβαθρο. Επίσης, αν και ο θρησκευτικός φανατισμός απουσιάζει, το χωριό φαίνεται να εναρμονίζεται με τις καθολικές συνήθειες. Οι εργαζόμενοι συγχρονίζουν το διάλειμμά τους με τον χτύπο της καμπάνας που καλεί σε προσευχή, τα παιδιά πηγαίνουν στη σχολή των μοναχών και οι πιστοί μετέχουν ευλαβικά στις λειτουργίες. Η μονή, συμβολικά τοποθετημένη πάνω στο λόφο, επιβάλει την παρουσία της σε όλα τα σπίτια.
Ο Φέρλονγκ, εκτελώντας τις παραδόσεις των Χριστουγέννων, δεν αργεί να εισέλθει και στον χώρο της μονής. Το θέαμα των κοριτσιών και οι πραγματικές συνθήκες εργασίας τους θα τον ξενίσουν ενώ το παρακλητικό αίτημα ενός κοριτσιού να την σώσει θα τον στοιχειώσει. Η Keegan, ωστόσο, δεν υπεισέρχεται σε ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για τις συνθήκες στη μονή. Δεν επιθυμεί να προκαλέσει τον οίκτο ή να εκβιάσει τη λύπηση. Της αρκεί που ξεσκεπάζει την αυθυποβολή σε άγνοια στην οποία επιφέρουν τους εαυτούς τους οι κάτοικοι. Όταν ο Φέρλονγκ δεν έχει πλέον δικαιολογία και έχει ο ίδιος γίνει αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας του πόνου, αρχίζει να ενοχλείται. Οι προσπάθειες του, όμως, να βρει ανθρώπους να μοιραστεί τη δυσφορία του μένουν μετέωρες. Ακόμα και η γυναίκα του τον αποτρέπει από οποιαδήποτε σωτήρια παρόρμηση και τον συμβουλεύει να προστατέψει το σπίτι του.
Το δίλημμα του Φέρλονγκ δεν τίθεται ποτέ ξεκάθαρα, δεν μετουσιώνεται ποτέ σε συγκεκριμένες λέξεις. Υπονοείται, ωστόσο, ότι οποιαδήποτε παρεμβατική του κίνηση θα τον φέρει αντιμέτωπο με τα ιερά τέρατα που ελέγχουν πολλές πτυχές της ζωής του τόπου. Η παροχή βοήθειας σε μία από τις κοπέλες της μονής θα διακινδυνεύσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα και την οικογενειακή του θαλπωρή, ενώ διακυβεύεται και η εκπαίδευση των παιδιών του. Το παράλληλο με την βασική πλοκή ξεδίπλωμα της παιδικής ηλικίας του Φέρλονγκ επιτρέπει τη σκιαγράφησή του ως ενός ατόμου που απολαμβάνει με επισφάλεια τα προνόμιά του, τρέμοντας μην τα χάσει. Η δε φιλανθρωπία που δέχτηκε μικρός τον καθιστά υπόχρεο στην κοινότητα που τον αγκάλιασε. Ο άνθρωπος αυτός που ζεσταίνει κάθε σπιτικό καλείται τώρα να παρέχει ουσιαστική «ζεστασιά» σε ένα από τα κορίτσια της Μονής.
Χωρίς να ηθικολογεί ή να επιρρίπτει ευθύνες, ούτε να εξαίρει τον Φέρλονγκ ως ανώτερο ή ηθικότερο, η Keegan αποδεικνύει ότι η διάρρηξη του κύκλου της σιωπής είναι απλώς μια απόφαση, μια συνειδητή και εμπρόθετη επιλογή. Με κάποιους διακριτικούς συμβολισμούς, όπως τα κοράκια που αντιπαραβάλλονται με τις μοναχές, ή το επάγγελμα του Φέρλονγκ, αυτό του Ιησού, η Keegan αντιστρέφει τις ισορροπίες και καθιστά τον Φέρλονγκ θεματοφύλακα των θρησκευτικών αξιών που θα έπρεπε να πρεσβεύει αντί να καταπατά η Εκκλησία. Με μια νηφάλια, μεστή και λιτή γραφή, η Keegan κεντά αυτό το σύγχρονο ντικενσιανό παραμύθι που θα μείνει αξέχαστο.
