γράφει ο Γιώργος Δημητρόπουλος
Η κινηματογραφική μου χρονιά άνοιξε πανηγυρικά με τη νέα ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, Poor Things. Εκεί ένας αμφιβόλου και διαστρεβλωμένης ηθικής επιστήμονας επαναθέτει σε λειτουργία το άψυχο κορμί μιας αυτόχειρος εγκύου αντικαθιστώντας τον εγκέφαλο της με εκείνον του εμβρύου που κυοφορούσε. Και αν αυτό δεν ακούγεται αρκετά αλλόκοτο, η πορεία της ιστορίας αυτού του σύγχρονου Φρανκενστάιν προς την προσωπική ανάπτυξη ως την απόλυτη αυτοπραγμάτωση με κύριο μοχλό εξέλιξης την σεξουαλική απελευθέρωση σίγουρα θα σε πείσει πως βρισκόμαστε στο απόγειο του ελληνικού Greek Weird Wave, σημαιοφόρος του οποίου είναι προφανώς ο ίδιος ο Λάνθιμος.
Το ευθές και ειλικρινές πορτρέτο της κεντρικής ηρωίδας Μπέλα Μπαξτερ (που υποδύεται χαρισματικά η Έμμα Στόουν) επιτρέπει στην ταινία να θίξει τις υφιστάμενες νόρμες της εποχής, τους εμφυλους ρόλους και γενικώς να αποτελέσει ένα ταξίδι ατομικής ισχυροποίησης. Αυτό το κείμενο δεν αποτελεί κριτική στην ταινία παρά μέσω των θεματικών που θίγει και των διαφόρων διαστάσεων που συντέλεσαν στη δημιουργία του (όπως το ότι αποτελεί λογοτεχνική μεταφορά) εντοπίζει παρόμοιες ταινίες που πιθανότατα θα βρουν περίοπτη θέση στην καρδιά των θεατών που έσπευσαν να δουν το Poor Things και τελικά το αγάπησαν.
Αν στην ταινία αυτό που ξεχώρισε το μάτι σου είναι η ξεκάθαρη βικτωριανή αισθητική που κατακλύζει τα περισσότερα πλάνα σε ότι αφορά τα κοστούμια και την αρχιτεκτονική των σκηνικών και αναζητάς παρόμοια αύρα τότε μια μακρά λίστα ξεδιπλώνεται μπροστά σου. Τα βικτωριανά σκηνικά και κοστούμια έχουν το προνόμιο να μην γνωρίζουν θεματικά σύνορα. Από σκοτεινά γοτθικά horror και δράματα μέχρι κωμωδίες, δράσης και περιπέτειες η γκάμα είναι ευρεία. Αναμφίβολα ωστόσο η αισθητική αυτή «κουμπώνει» καλύτερα στα δυο πρωτα και προς αυτή την κατεύθυνση στρέφονται οι προτάσεις. Ταινίες που επικεντρώνονται σε ιστορικά πρόσωπα όπως η Άννα Καρένινα του Joe Wright, ενός θαυματουργού δημιουργού ταινιών εποχής, το Little Women της Greta Gerwig, η Μαρία Αντουανέτα και το Beguiled της Sofia Coppola κατατάσσονται με ευκολία στη συγκεκριμένη κατηγορία.
Στο Poor Things ωστόσο δεν είναι η αισθητική που κυριαρχεί παρότι είναι εκείνη που αιχμαλωτίζει το μάτι του θεατή. Στην πολυβραβευμένη πια ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, η πρωταγωνίστρια Μπελα Μπαξτερ επιδίδεται σε ένα ταξίδι προσωπικής εξέλιξης. Παρά τα βικτωριανά σκηνικά, τα θέματα που τίθενται προς συζήτηση αφορούν πιο σύγχρονους προβληματισμούς γύρω από τους ρόλους των δύο φύλων χωρίς απαραίτητα να επιδίδεται σε δασκαλίστικα τσιτάτα και να διατηρεί το γενικότερο κλίμα ναι μεν κωμικό (που αποτελεί και το βασικό ύφος της ταινίας) αλλά ταυτόχρονα και ουσιώδες. Στην ιστορία του κινηματογράφου πολλές φορές οι εμφύλοι ρολοι και η αλληλεπίδραση τους τέθηκε επί τάπητος. Στο horror genre, δε, μεγαλούργησε βρίσκοντας άπλετο χώρο έκφρασης για την καταπίεση και τα στερεότυπα. Ταινίες όπως το Possession του Αντρέι Ζουλάφσκι, η Μητέρα του Ντάρεν Αρονόφσκι, η Λαίδη Μάκβεθ του Γουίλιαμ Όλντροιντ και φυσικά η πάντα κλασική Ρεμπέκα του Άλφρεντ Χίτσκοκ.
Η προσαρμογή μυθιστορημάτων στον κινηματογράφο είναι μια πολύπλοκη τέχνη που περιλαμβάνει την εξισορρόπηση της πιστότητας στο υλικό της πηγής με τις απαιτήσεις της οπτικής αφήγησης. Η πρόκληση έγκειται στην απόσταξη της ουσίας του βιβλίου σε μια συμπυκνωμένη κινηματογραφική εμπειρία χωρίς να θυσιάζεται το βάθος ή η πολυπλοκότητα. Από τη μία πλευρά, η διαδικασία μπορεί να είναι επίπονη, απαιτώντας από τους σκηνοθέτες και σεναριογράφους να πάρουν δύσκολες αποφάσεις σχετικά με το τι θα συμπεριλάβουν, τι θα παραλείψουν ή τι θα τροποποιήσουν για να προσαρμοστούν στους περιορισμούς του οπτικού.Το να πετύχεις τον σωστό τόνο, να αποτυπώσεις την ουσία των χαρακτήρων και να διατηρήσεις τον θεματικό πυρήνα του μυθιστορήματος, ενώ προσαρμόζεσαι στο οπτικό μέσο, απαιτεί ένα λεπτό άγγιγμα. Ωστόσο, η προσαρμοστικότητα των μυθιστορημάτων στον κινηματογράφο προσφέρει επίσης ευκαιρίες για δημιουργική ερμηνεία και οπτική καινοτομία και αυτό φαίνεται πως διέκρινε ο συγγραφέας Άλισντερ Γκρέι όταν συναντήθηκε με τον Λάνθιμο πριν 15 χρόνια για να συζητήσουν την μεταφορά του μυθιστορήματός του. Όταν οι διασκευές μυθιστορημάτων γίνονται με επιτυχία, μπορούν να υπερβούν τους περιορισμούς του γραπτού λόγου, δημιουργώντας μια κινηματογραφική εμπειρία που συμπληρώνει και ενισχύει το υλικό της πηγής. Ανάλογες επιτυχημένες απόπειρες ασχέτως κινηματογραφικού είδους εντοπίζουμε στο A Single Man του Τομ Φόρντ βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Κρίστοφερ Ίσεργουντ, το The Road του προσφάτως απόντως Κόρμακ Μακάρθι που μετουσίωσε σε ταινία ο Τζον Χίλκοουτ, το Never Let Me Go του Μαρκ Ρόμανεκ βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Καζούο Ισιγκούρο αλλά και το πολυαγαπημένο μου The Prestige του Κρίστοφερ Νόλαν που προσάρμοσε μαεστρικά στη μεγάλη οθόνη το μυθιστόρημα του Κρίστοφερ Πριστ.
Για το τέλος αφήνω την προφανέστερη και ταυτόχρονα λιγότερο προφανή θεματική του Poor Things. Η Μπέλα Μπάξτερ αποτελεί έναν Φρανκενστάιν που δεν είναι Φρανκενστάιν, μια δημιουργία που συνέβη ενάντια στους φυσικούς νόμους, την επιστημονική ηθική και όρια όπως τα γνωρίζουμε. Ένα εξωστρακισμένο βδέλυγμα στα μάτια όσων δε βρίσκονται κοντά της όπως αναρίθμητα που έχουμε δει στο σινεμά. Η λίστα παρακάτω συμπεριλαμβάνει “τέρατα” που δεν ζήτησαν να γεννηθούν ή ζήτησαν εξηγήσεις για τις συνθήκες της ύπαρξής τους, και μπορεί να είναι ή να μην είναι πολύ χαρούμενα γι’ αυτό. Περιέχει επίσης εκείνους που δημιουργούν και ελέγχουν τη ζωή για σκοπούς που μπορεί να είναι ή να μην είναι τερατώδεις. Ορισμένες από τις ταινίες που θα προτείνω είναι προφανείς ως προς τη θεματική τους σχέση με τον Φρανκενστάιν όπως ο Ψαλιδοχέρης του Tim Burton, το Robocop του Paul Verhoeven ή οποιαδήποτε εκδοχή της θρυλικής Οικογένειας Άνταμς μέσω του χαρακτήρα του μπάτλερ και το γκροτέσκο Re-Animator του Stuart Gordon, ενώ άλλες είναι περισσότερο ασαφείς όπως το αριστουργηματικό Blade Runner του Ridley Scott, το The Skin I Live In του Αλμοδοβάρ, το Upgrade του Λι Γουανέλ και ενδεχομένως ακόμα το Gattaca του Άντριου Νίκολ. Ταινίες που αν τις παρακολουθήσεις και προσπαθήσεις να βγάλεις συμπέρασμα πλάθεις από το μηδέν μια ολόδική σου ερμηνεία, αυτή θα μοιάζει σαν ένα προσωπικό κατασκεύασμα όπως το δημιούργημα του Δρ. Φράνκενσταιν, μια δημιουργία που διαμορφώνεται από ατομικές προοπτικές και ηθική πυξίδα. Ο διαχρονικός αυτός μύθος έχει διαρκή σημασία που δεν έγκειται μόνο στην προειδοποιητική ιστορία που αφηγείται αλλά λειτουργεί και ως καθρέφτης της διαρκώς εξελισσόμενης κοινωνίας σε ταυτόχρονη πορεία με την επιστημονική πρόοδο και τις ηθικές επιπτώσεις της τελευταίας.
