γράφει η Φανή Χατζή
Συνάντηση, Natasha Brown, Gutenberg, μετάφραση: Βαγγέλης Τσίρμπας
Η Συνάντηση, το επιδραστικό πρωτόλειο της Νατάσα Μπράουν, που δομείται σε μικρές
αποσπασματικές βινιέτες, μεταφράστηκε στα ελληνικά το δεύτερο εκδοτικό εξάμηνο του
2023 και κατέκτησε άμεσα μία θέση σε πολλές λίστες με τις καλύτερες εκδόσεις του
προηγούμενου έτους. Ανταποκρινόμενο στο βάρος των υποψηφιοτήτων για πολλά
Βρετανικά βραβεία αλλά και των επαίνων από συγγραφείς και κριτικούς, το βιβλίο αυτό
διαταράσσει τον βρετανικό λογοτεχνικό κανόνα εκ των έσω και αξίζει να διαβαστεί ευρέως.
Η νεαρή μαύρη Βρετανίδα πρωταγωνίστρια της Συνάντησης έχει ανελιχθεί μετά κόπων και
βασάνων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, δηλαδή σε ένα παραδοσιακά ανδροκρατούμενο
και λευκοκρατούμενο περιβάλλον, όπου η εμπειρία της ως μαύρης γυναίκας περιλαμβάνει
από casual (καθημερινό) σεξισμό μέχρι περιστατικά κακοποίησης. Η προαγωγή της, την
οποία μοιράζεται με έναν άνδρα συνάδελφο, αντιμετωπίζεται από πολλούς σαν θετική
διάκριση. Στην προσωπική της ζωή, ο φαινομενικά υποστηρικτικός σύντροφός της, λευκός
γόνος μίας από τις στερεοτυπικά πλούσιες Βρετανικές οικογένειες γαιοκτημόνων, δεν μπορεί
να αντιληφθεί στην ουσία τον αγώνα της απόκτησης πλούτου από εργασία. Μια ιατρική
διάγνωση βαραίνει ακόμα περισσότερο το υφιστάμενο κλίμα.
Συναντήσεις
Η συνάντηση του τίτλου αναφέρεται στη δράση που οργανώνει η εταιρία της
πρωταγωνίστριας, προκειμένου αυτή να μιλήσει με νεαρές μαθήτριες και να «προωθήσει»
την καριέρα σε αυτό το επάγγελμα. Αυτή είναι η συνάντηση που ξετυλίγει τον
διασκεδασμένο μίτο της ιστορίας και πυροδοτεί τη συνειδησιακή αφήγηση. Μέσα από
διάφορες άλλες συναντήσεις, με τους προϊσταμένους, τους συναδέλφους, το σύντροφό της
και τους γονείς του συντρόφου της, επιτυγχάνεται η σκιαγράφηση του χαρακτήρα της
ηρωίδας ως «άλλου». Ταυτόχρονα, καταγγέλλεται η υποκρισία ενός έθνους που δεν κάνει
τίποτα στην πράξη για να διαταράξει την λευκή κυριαρχία, πέρα από το να αφομοιώνει τη
διαφορετικότητα με τρόπο που εξαλείφει την μοναδικότητα.
Σε αντίθεση με την λευκή υπεροχή, όμως, που προσωποποιείται παίρνοντας την απειλητική
μορφή όσων αναπαράγουν μια ρατσιστική ρητορική περί διαφορετικότητας, η ανδρική
υπεροχή διακωμωδείται. Η «ματσίλα» γίνεται αντικείμενο έντονης χλεύης. Χαρακτηριστικό
είναι το απόσπασμα που ο γλοιώδης συνάδελφος της αφηγήτριας, Λου, παρομοιάζεται με μια
γλιτσερή μετριότητα που ξεβράζεται από την θάλασσα. Κανένας δεν ξεφεύγει από το
σαρκαστικό στόχαστρο της αφηγήτριας, η οποία ξεσκεπάζει την κατεξοχήν τακτική των
ανδρών σε τέτοια εργασιακά περιβάλλοντα να εργαλειοποιούν την ανικανότητά τους για να
μην επιβαρύνονται με «γυναικείες δουλειές» όπως η προετοιμασία του καφέ.
Γυάλινος κόσμος
Το γυάλινο corporate περιβάλλον με τις ατελείωτες σειρές γραφείων και τις γυάλινες βιτρίνες θυμίζει καφκική δυστοπία και δημιουργεί την αίσθηση απειλής. Εδώ το γυαλί εξυπηρετεί κάποιους προφανείς συμβολισμούς. Ο μεταφραστής αποδίδει τις αντίστοιχες εκφράσεις, σημειώνοντας τη σημασία τους: η γυάλινη οροφή υποδηλώνει τα αόρατα στερεότυπα που πρέπει να ξεπεράσουν οι φυλετικές ή έμφυλες μειονότητες για να ανελιχθούν σε ένα χώρο, ενώ ο γυάλινος γκρεμός είναι αυτός στον οποίον οι ίδιες μειονότητες σπρώχνονται όταν τους παραχωρείται μια θέση ισχύος σε περιπτώσεις κρίσης, όπου ο κίνδυνος αποτυχίας είναι μεγάλος. Υπάρχουν, όμως, κι άλλες διαστάσεις του ίδιου συμβόλου. Η ευθραυστότητα του γυαλιού διαπερνά σαν αίσθηση όλο το βιβλίο, αφού η σωματική αλλά και ψυχική υγεία της πρωταγωνίστριας βρίσκονται σε μεθοριακή κατάσταση.
Το γυαλί καθιστά την ηρωίδα υπερβολικά ορατή, ρίχνει πάνω της φώτα ανεπιθύμητα. Παρότι
σε διάφορα κείμενα μαύρων συγγραφέων το αίτημα για ορατότητα αναβλύζει, εδώ
βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ζήτημα της προσποιητής επιβεβλημένης ορατότητας για
λόγους εξυπηρέτησης επιχειρηματικών συμφερόντων. Το χρώμα και το έθνος της
πρωταγωνίστριας προσδίδουν στην εταιρία της το απαραίτητο “diversity” και στην
οικογένεια του φίλου της τους απαραίτητους πόντους φιλελευθερισμού που χρειάζονται για
να συμβαδίζουν με την εποχή τους. Η ίδια δεν αντιμετωπίζεται ως πολυδιάστατη
προσωπικότητα αλλά σαν ένα μονοδιάστατο «άλλο», σαν κάτι εξωτικό που πρέπει να
επιδεικνύεται. Σε συνέντευξή της, η συγγραφέας δεν δίστασε να ψέξει την τακτική όλων των εταιριών, συμπεριλαμβανομένων των εκδοτικών οίκων, να προωθούν την διαφορετικότητα γιατί «πουλάει», μια τακτική που αναδεικνύει ενδιαφέρουσες φωνές αλλά πρέπει να εξετάζεται επιφυλακτικά.
Αιώρηση
Η πρωταγωνίστρια, μεταξύ άλλων, προσβάλλεται από μια ασθένεια που τυπικά δεν «κοιτά»
χρώμα, έθνος, φυλή. Ωστόσο, ουσιαστικά, αυτή η ασθένεια βιώνεται επιβαρυντικά,
προσθέτει στην υφιστάμενη καταπίεσή της. Η δική της ζωή είναι ένα «βάρος», ένα χρέος που πρέπει να ξεπληρωθεί στις προηγούμενες γενιές που θυσιάστηκαν για τη δική της
εκπαίδευση. Ίσως λόγω ασθένειας, παρατηρεί τους γύρω της στις σαρκικές τους διαστάσεις.
Αντίθετα, η ίδια βιώνει μια αποσύνδεση-αποξένωση, που μοιάζει με φυσικό ακόλουθο ενός
εργασιακού συστήματος που την βλέπει σαν εκπρόσωπο συγκεκριμένης ομάδας και όχι σαν
ατομικότητα, εξ ου και δεν ονοματίζεται ποτέ ο χαρακτήρας της.
Ωστόσο, αυτό το αίσθημα απομάκρυνσης του νου από το σώμα της, της επιτρέπει να
παρατηρεί τη ζωή της σαν εξωτερικός παρατηρητής και ταυτόχρονα να ταυτίζεται με το
συγγραφικό πρόσωπο. Παρατηρώντας το «κατασκεύασμα» που χρειάστηκε να φτιάξει για να
ανελιχθεί, επιθυμεί να παραιτηθεί από την προσπάθεια σταδιακά. Μια ηρωίδα που έχει
συντεθεί από τους άλλους, βλέπει την αυτοδιάθεση του σώματός της ως μια μορφή
αντίστασης. Κόντρα στη ρητορική της αφομοίωσης, κόντρα στην εξαντλητική λογική της
ανάβασης στην ταξική σκάλα, η αφηγήτρια προτάσσει μια αιώρηση, μια υπέρβαση.
Ένα δυνατό πρωτόλειο
Η Μπράουν με τη Συνάντησή της εξαπολύει ένα κατηγορώ σε όλους τους δημόσιους ρήτορες
της αφομοίωσης που άφησαν έκθετη τη γενιά του Windrush μετά το Brexit. Σε μόλις 100
σελίδες καταφέρνει να θίξει τη διαβρωτική δύναμη του Βρετανικού ιμπεριαλισμού και του
ρατσισμού που κατοικοεδρεύει σε όλες τις εργασιακές και οικογενειακές δομές. Ταυτόχρονα, ψέγει το ταξικό σύστημα, η δομή του οποίου επιτρέπει στα μαύρα άτομα να πλουτίσουν μόνο μέσω της συσχέτισής τους με τους βρετανικούς θεσμούς και μόνο εάν καταβάλουν μόχθους δυσανάλογους με αυτούς των λευκών συμπολιτών τους. Τέλος, το έμφυλο βίωμα
προσθέτει στη σαρωτική δύναμη του λόγου μιας συγγραφέως που θα μας απασχολήσει
σίγουρα και στο μέλλον.
