Από: Renegades of Youth • Προτάσεις Ταινιών
Με την πλούσια ιστορία του, τις περίπλοκες κοινωνικές δυναμικές και την αίσθηση του άχρονου που φαίνεται να διαπερνά την περιοχή, ο αμερικανικός Νότος ήταν πάντα ένα γόνιμο πεδίο για την αφήγηση ιστοριών. Η γοτθική λογοτεχνία του Νότου εμφανίστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα και διακρίνεται για τη χρήση γκροτέσκων θεμάτων και υπερφυσικών πτυχών, καθώς και για τη γοητεία που ασκεί το παρελθόν και οι διαρκείς συνέπειές του στο παρόν. Αυτή η ευαισθησία βρήκε το δρόμο της στον κινηματογράφο με την πάροδο των χρόνων, με αποτέλεσμα τη γέννηση μερικών από των πιο ανησυχητικών, απόκοσμων και εμβληματικών ταινιών που έχουν γυριστεί ποτέ. Σε αυτό το δεύτερο σκέλος θα εξετάσουμε μερικά ακόμα από τα καλύτερα παραδείγματα ταινιών γοτθικής μυθοπλασίας του Νότου, εξερευνώντας τα θέματα, την αισθητική και την πολιτιστική τους σημασία.
- Blood Simple (1984) – Τζόελ & Ίθαν Κοέν
Στο ντεμπούτο της διαδρομής τους προς το κινηματογραφικό πάνθεον οι αδερφοί Κοέν εξερευνούν θεματικές φθόνου, προδοσίας και της καταστροφικής εξουσίας που γεννά η επιθυμία. Με φόντο μια κωμόπολη του Τέξας η ταινία ακολουθεί ένα βίαιο ερωτικό τρίγωνο ενός εύπορου ιδιοκτήτη ενός μπαρ, της συζύγου του και του εραστή της με την πλοκή να παίρνει αναπάντεχες τροπές όταν οι τρεις χαρακτηρες, άπληστοι και απελπισμένοι, κατρακυλούν σε ένα μονοπάτι γεμάτο ψέματα και φόνους. Η αισθητική της ταινίας καθορίζεται από τη ζοφερή φωτογραφία της, η οποία τονίζει το σκοτεινό και πνιγηρό περιβάλλον του κόσμου των πρωταγωνιστών. Αξιοσημείωτη είναι και η επιλογή της μουσικής από τους αδελφούς Κοέν, οι οποίοι χρησιμοποιούν μελωδίες προηγούμενων δεκαετιών που έγιναν ξανά επιτυχίες στα 80s για να δώσουν τον τόνο της ταινίας. (Αναζητήστε τα It’s the Same Old Song των Four Tops, Young Blood των Coasters που έγινε επανεκτέλεση από τον Bruce Springsteen ή το Down in Texas από Legendary Stardust Cowboy)Το σημάδι που αφήνει, δε, στην ποπ κουλτούρα και η σημασία του Blood Simple πηγάζουν από την επίδρασή του στο είδος του νεο-νουάρ και στα μετέπειτα έργα των αδελφών Κοέν. Η ξεχωριστή αισθητική και αφήγηση της ταινίας το εδραιώνει ως ένα σύγχρονο κλασικό ενώ άνοιξε το δρόμο για τα επόμενα σύγχρονα αστυνομικά θρίλερ, όπως το Pulp Fiction και το Fargo, κατοχυρώνοντας παράλληλα την ιδιότητα των Κοέν ως δημιουργικών και λαμπρών κινηματογραφιστών, ικανών να αφηγηθούν συναρπαστικές ιστορίες αξιομνημόνευτων χαρακτήρων.
- Cool Hand Luke (1967) – Στιούαρτ Ρόζενμπεργκ
Ως ένα άχρονο κλασικό φιλμ ο Μεγάλος Δραπέτης, όπως μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι μια μελέτη χαρακτήρα του ήρωα του Paul Newman, Luke Jackson, ενός επαναστατημένου νεαρού που αρνείται να υποταχθεί στους αυστηρούς κανόνες μιας chain gang του Νότου. Ο ατομικισμός, η ελευθερία και ο αγώνας για αξιοπρέπεια απέναντι στην αδικία είναι οι βασικοί θεματικοί πυλώνες που διερευνώνται με φόντο την τραχιά και ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής στην φυλακή. Από το εκτυφλωτικό φως του καυτού ηλίου μέχρι τα στενά κελιά, υπογραμμίζεται η βιαιότητα του περιβάλλοντος ενώ το όλο σκηνικό ντύνει ένα μείγμα γκόσπελ, μπλουζ και κάντρι μουσικών, μια ιδιαίτερη μουσική επένδυση που αντικατοπτρίζει απόλυτα την ψυχή του Αμερικανικού Νότου. Στο σενάριο που έπλεξε ο συγγραφέας του ομώνυμου μυθιστορήματος, Ντον Πιρς, μαζί με τον βραβευμένο με Όσκαρ Σεναρίου για τη Σκυλίσια Μέρα, Φράνκι Πίρσον εντοπίζουμε έντονο σχολιασμό για τη ζωή στις ΗΠΑ των 60s. Έχουμε αναφορές στο αντιπολιτιστικό κίνημα της εποχής και την απόρριψη παγιωμένων ιδανικών, μεταβαλλόμενες απόψεις για την εξουσία των Αρχών, τον ρατσισμό και την απεικόνιση της αρρενωπότητας κατά τη διάρκεια του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα και του Πολέμου του Βιετνάμ. Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ένα διαχρονικά επιδραστικό καλλιτεχνικό δημιούργημα, τόσο για μεταγενέστερους σκηνοθέτες και σεναριογράφους (σκεφτείτε ταινίες με παρόμοιες θεματικές όπως η Τελευταία Έξοδος: Ριτα Χειγουορθ, το Τελευταίο Οχυρό και το Πράσινο Μίλι) όσο και για τις επόμενες γενιές φίλων της έβδομης Τέχνης, εδραιώνοντας ως αυτό που ονομάζουμε «must-see».
- Mud (2012) – Τζεφ Νίκολς
Το “Mud” είναι ένα συναρπαστικό παραμύθι ενηλικίωσης που διαδραματίζεται στην ύπαιθρο του Αμερικανικού Νότου και πραγματεύεται θεματικές αγάπης, πίστης και λύτρωσης. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από δύο αγόρια, τον Ellis και τον Neckbone που πλάθουν μια φιλία με έναν μυστηριώδη άνδρα ονόματι Mud, ο οποίος ζει κρυμμένος σε ένα νησί στον ποταμό Μισισιπή. Καθώς τα αγόρια εμπλέκονται όλο και περισσότερο στην προσπάθεια του Mud να ξανασμίξει με τον χαμένο του έρωτα, αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τη σκληρή πραγματικότητα της ενήλικης ζωής και να μάθουν να διαπραγματεύονται τις δικές τους μπερδεμένες σχέσεις. Από τη φαρέτρα του ξεπροβάλλει ως δυνατό χαρτί η αισθητική της αποτύπωσης της ωμής ομορφιάς της γης του Νότου και του Μισισιπή που με τις σαρωτικές κινήσεις της κάμερας παγιδεύεται το φυσικό φως και τα ζωντανά χρώματα του τοπίου, δίνοντας μια αίσθηση σαν ο χρόνος να σταματά και το ποτάμι να ζωντανεύει και να γίνεται και εκείνο κομμάτι του καστ. Αντανακλώνται, επιπλέον, οι περιπλοκές της ταυτότητας του Αμερικανικού Νότου και οι αντιφάσεις μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού σε πολιτιστικό επίπεδο απεικονίζοντας την περιοχή ως απομονωμένη αλλά ταυτόχρονα ανοιχτή σε αλλαγές με τους χαρακτηρες να προσπαθούν να συμβιβάσουν την πίστη στην πατρίδα και την κληρονομιά των προγόνων τους στους σύγχρονους περιορισμούς ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Μια ταινία που σε βάζει σε σκέψεις καδράροντας την κουλτούρα του Νότου και τις εμπειρίες των ανθρώπων εκεί, με ένα σύνθετο τρόπο. Αν αγαπάς τις διασταυρώσεις στην τέχνη, το Mud είναι η ταινία που δε πρέπει να χάσεις, ένα μείγμα σινεμά, πολιτισμού και κοινωνικού σχολιασμού δια χειρός Τζεφ Νικολς με σπουδαίες ερμηνείες από Μαθιου Μακόναχι, Τάι Σέρινταν και Τζείκομπ Λοφλαντ.
- Sling Blade (1996) – Μπίλι Μπόμπ Θόρντον
Με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Billy Bob Thornton, το «Κοφτερό Λεπίδι» είναι μια θαυμάσια ταινία που εξετάζει μοτίβα ψυχικής ασθένειας, εξιλέωσης και αναζήτησης του νοήματος της ζωής. Η αισθητική της ταινίας είναι σκόπιμα αργή, με μακρόσυρτες, παρατεταμένες εικόνες που βυθίζουν τον θεατή στο υπαίθριο τοπίο του Νότου. Αυτός ο μεθοδικός ρυθμός προσθέτει στην ταινία αυθεντικότητα βυθίζοντας τον θεατή στον κόσμο των χαρακτήρων. Εμβαθύνοντας στις ψυχολογικές και συναισθηματικές προκλήσεις του πρωταγωνιστικού ήρωα, Karl Childers, χτίζεται ένα συγκινητικό προφίλ ψυχικής ασθένειας καθώς τον παρακολουθούμε να απελευθερώνεται από ψυχιατρική κλινική μετά την έκτιση ποινής για τη δολοφονία της μητέρας του και του εραστή της. Η ερμηνεία του Karl από τον Thornton είναι εξαιρετική, καθώς μεταφέρει τις αποχρώσεις της εσωτερικής πάλης και της ευθραυστότητας ενός τέτοιου ατόμου με πλήρη λεπτότητα. Στο Sling Blade ηχούν οι φωνές των ντόπιων του Νότου που μιλούν για τη φτώχεια, την απομόνωση και την πολιτιστική αποξένωση που συχνά συνοδεύουν τον τρόπο ζωής τους. Με διακριτικότητα και ενσυναίσθηση, απεικονίζονται οι προκλήσεις των παριών που ζουν σε αυτό το κοινωνικό περιθώριο, παράλληλα όμως και η δυνατότητα να βρεις κανείς συγχώρεση και ελπίδα στα πιο απίθανα μέρη. Ένα φιλμ οδυνηρών συνειδητοποιήσεων, ταιριαστό για όσους αποζητούν στο σινεμά σπουδή των χαρακτήρων και έντονο προβληματισμό.
- The Night of the Hunter (1955) – Τσαρλς Λότον
Ένας ψυχωτικός ιεροκήρυκας ονόματι Χάρι Πάουελ (Ρόμπερτ Μίτσαμ) τρομοκρατεί μια χήρα και τα δύο παιδιά της σε αναζήτηση ενός κρυμμένου χρηματικού αποθέματος. Καλό εναντίον κακού σε μια αέναη μονομαχία, λίγο από θρησκεία και της ηθική καθιστούν τη Νύχτα του Κυνηγού ένα έργο τέχνης που κέρδισε το στοίχημα του χρόνου, αντέχοντας έως τις μέρες μας να προσελκύει νέους σινεφίλ. Η σκοτεινή και ζοφερή ατμόσφαιρα της ταινίας αποτυπώνεται θαυμάσια τόσο από τη χρήση του chiaroscuro και τις εξπρεσιονιστικές γωνιές λήψης της κάμερας του Λότον όσο και από τη χρήση ενός ιδιαίτερου μουσικού σκορ αποτελούμενο κυρίως από ύμνους και πνευματικά τραγούδια, προσθέτοντας έτσι λίγο σκοτάδι ακόμα στα κυρίαρχα θρησκευτικά μοτίβα της. Η Νύχτα του Κυνηγού εξετάζει ένα πάντα επίκαιρο ζήτημα, αυτό της διαφθοράς των φιγούρων που άρχουν στους θρησκευτικούς κύκλους. Η κατάχρηση των γραφών από τον Χάρι Πάουελ, καθώς και οι βίαιες πράξεις του, λειτουργούν ως προειδοποίηση κατά της τυφλής πίστης και των κινδύνων της παράδοσης της εξουσίας σε όσους την καταχρώνται. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί η σύγκρουση των ρόλων των 2 φύλων, μέσα από την τοξική αρρενωπότητα του Χάρι που έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με τη στοργική και προστατευτική φύση των γυναικείων χαρακτήρων της ταινιας περιπλέκοντας λίγο ακόμα το ήδη ιντριγκαδόρικο θέμα της ταινίας. Αμφιβάλλω αν ο Τσαρλς Λότον σκόπευε η “Νύχτα του κυνηγού” να είναι τόσο επίκαιρη, αλλά εδώ είμαστε μπροστά σε μια θλιβερή συνειδητοποίηση. Ο διάβολος περπατά ανάμεσά μας.
- To Kill a Mockingbird (1962) – Ρομπερτ Μάλιγκαν
Αυτό το άχρονο έπος του αμερικανικού σινεμά βασίζεται στο βραβευμένο με Πούλιτζερ μυθιστόρημα της Χάρπερ Λι και προσγειώνεται στα πέριξ ενός μικρού χωριού στην Αλαμπάμα κατά τη δεκαετία του 1930, εξετάζοντας μοτίβα ρατσισμού, αδικίας και χαμένης αθωότητας. Η σκηνοθεσία του Μάλιγκαν αποτυπώνει με δεξιοτεχνία την αθωότητα της παιδικής ηλικίας και τη σκληρή πραγματικότητα του ρατσισμού στο βαθύ Νότο. Η χρήση ενός παιδιού ως αφηγήτριας, της Scout Finch, επιτρέπει στο κοινό να βιώσει την ιστορία μέσα από την αθώα και αφιλτράριστη οπτική της, γεγονός που κάνει τα πιο σκοτεινά θέματα της ταινίας ακόμα πιο ισχυρά. Έχοντας ένα οπτικό ύφος της ταινίας τόσο υπέροχο, με χαμηλές αποχρώσεις και συναισθηματικές εικόνες που μεταφέρεται μοναδικά τόσο η ομορφιά όσο και η θλίψη του αμερικανικού Νότου. Η μουσική του Έλμερ Μπέρνσταιν για την ταινία είναι εξίσου απόκοσμη και δραματική, τονίζοντας τα μοτίβα αδικίας και απώλειας στην ταινία. Η ταινία κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα και αποτελεί μια ισχυρή υπενθύμιση της μάχης για φυλετική ισότητα στην Αμερική καθώς ο αγώνας για δικαιοσύνη ενάντια στις προκαταλήψεις παραμένει δυστυχώς πάντα επίκαιρος. Αυτό προσδίδει ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό βάρος σε ένα ήδη κινηματογραφικό αριστούργημα που συνδυάζει άρτια σκηνοθετική εκτέλεση, σύνθετο κοινωνικό σχολιασμό και μοναδική ατμόσφαιρα.
- A Streetcar Named Desire (1951) – Ελία Καζάν
Ένα σημαντικό δημιούργημα του αμερικανικού κινηματογράφου που εξερευνά τα όρια της επιθυμίας, της σεξουαλικότητας και της πάλης για την εξουσία. Ατμοσφαιρική, όσο και το αποπνικτικό περιβάλλον της Νέας Ορλεάνης, χαρακτηρίζεται από τον τα σκυθρωπά φώτα και την καταπιεστική ατμόσφαιρα, αποτυπώνοντας τέλεια την ένταση και το πάθος των χαρακτήρων της. Οι ερμηνείες των ηθοποιών, ιδίως η εμβληματική ερμηνεία της Βίβιαν Λι ως εύθραυστη και βασανισμένη Blanche DuBois, είναι εξαιρετικές και συμβάλλουν στην πολιτιστική σημασία της ταινίας ως μια που ασκεί έναν ιδιαίτερο σχολιασμό πάνω στους ρόλους των φύλων και την ψυχική ασθένεια. Η εξέταση της ανθρώπινης υπόσταση στην ταινία και η εξερεύνηση των σκοτεινών πτυχών της επιθυμίας και της εξουσίας συνεχίζουν να έχουν απήχηση στο κοινό μέχρι σήμερα, εδραιώνοντας τη θέση της ως κλασική ταινία του αμερικανικού κινηματογράφου.
- Down by Law (1986) – Τζιμ Τζάρμους
Ο μετρ του ανεξάρτητου σινεμά μας ταξιδεύει ως τη Νέα Ορλεάνη και ακολουθεί την ιστορία τριών κοινωνικά απόκληρων. Ο Τζακ(Τζον Λουρι), ένας άτυχος ντισκ τζόκεϊ, ο Ζακ(Τομ Γουέιτς), ένας άφραγκος νταβατζής και ο Ρομπέρτο(Ρομπέρτο Μπενίνι), ένας Ιταλός τουρίστας που δεν μιλά καθόλου αγγλικά δραπετεύουν από τη φυλακή που βρίσκονται ξεκινώντας ένα σουρεαλιστικό ταξίδι μέσα στο ελώδες τοπίο, αποφεύγοντας την αστυνομία και συναντώντας τους πιο παράξενους τύπους. Σε έναν φαινομενικά ανούσιο κόσμο οι τρεις ήρωες αναζητούν την ανθρώπινη επαφή και σύνδεση, ένα νόημα για να ζουν -όλα πάντα φιλτραρισμένα μέσα από το εκκεντρικό στυλ του Τζάρμους και το χαρακτηριστικό του χιούμορ. Παράλογες συζητήσεις, σουρεάλ τοπία μέσα από την παραδομένη στο ασπρόμαυρο κάμερα του Τζάρμους προσθέτουν αυτή τη γλαφυρή, νουάρ αισθητική τονίζοντας τις αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκιάς. Μια από τις πιο εντυπωσιακές πτυχές του “Down By Law” είναι η διερεύνηση των πολιτισμικών διαφορών και των προκλήσεων της επικοινωνίας. Ο Ρομπέρτο, ο οποίος δεν μιλάει αγγλικά, αντιμετωπίζεται αρχικά ως παρείσακτος από τον Τζακ και τον Ζακ, αλλά τελικά δένονται με κοινές εμπειρίες και μια αίσθηση συντροφικότητας. Η εύρεση σύνδεσης πέρα από πολιτισμικά και γλωσσικά εμπόδια έχει ιδιαίτερη απήχηση σήμερα, σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο. Και έτσι τελικά ανάγεται σε ένα ιδιόρρυθμο κινηματογραφικό διαμάντι που εκθέτει σε πλήρη έκταση το μοναδικό όραμα και το ιδιαίτερο στυλ αφήγησης του δημιουργού του. Επίκαιρο όσο ποτέ, θα το δείτε να ξεπροβάλλει στο στυλ μεταγενέστερων κινηματογραφιστών που επιχείρησαν να πατήσουν στα παπούτσια του ιδιοφυούς auteur.